GORDON FRANCIS sir, dyplomata

Aktualna wersja na dzień 12:02, 24 wrz 2022

Alegoryczny portret ślubny małżonków Francisa Gordona i Anny Wegener, miedzioryt Filipa Janzena, 1634

FRANCIS GORDON sir (Frans, Franciscus Gordonius) (przed 1600 Szkocja – zima 1643/1644 Aberdeen, Szkocja), dyplomata, agent króla Danii i Norwegii oraz króla Anglii i Szkocji w Polsce, faktor (merchant consul) w Gdańsku. Syn Johna Gordona III of Braco (Brackay) oraz Agnes Strachan, brat Jamesa Gordona of Braco, Alexandra i Johna Gordona of Deuchries. Ze względu na popularne nazwisko bywa mylony z Francisem Gordonem (Gordanowiczem), który w 1655 zawarł ślub z Margaret, córką zmarłego Jamesa Porteousa, szkockiego kaznodziei, w kościele św. Elżbiety w Gdańsku. W rzeczywistości 24 IV 1634 ożenił się w gdańskim kościele św. Piotra i Pawła z Anną, córką aptekarza królewskiego Jana Wegenera (Wegnera). W tym samym kościele zostały ochrzczone jego dzieci: Carl (chrzest 16 XII 1636), Anna Maria (chrzest 29 VIII 1639), Louisa (chrzest 24 XI 1639), Johann Sigismund (chrzest 29 XI 1640), Cyrill (chrzest 6 III 1642). Jego stryj Patrick Gordon był dyplomatą, agentem króla Anglii i Szkocji na Polskę i Prusy, faktorem w Gdańsku (2 VI 1610 – grudzień 1621) .

Opuścił Szkocję między 1612 a 1615. W semestrze zimowym 1615/1616 został przyjęty na uniwersytet w Roztoku (Rostock) (jako Franciscus Gordonius Scotus). W 1617 rozpoczął naukę w gdańskim Gimnazjum Akademickim (jako Franciscus Gordonius, Abridonensis Scotus). Podczas pobytu w Gdańsku miał dzięki stryjowi możliwość bliższego zapoznania się z pracą agenta konsularnego. Kolejne doświadczenia zawodowe zdobywał w Kopenhadze jako sekretarz sir Roberta Anstruthera of Anstruther, angielskiego ambasadora na dworze króla Danii i Norwegii Chrystiana IV.

W 1625 został agentem króla Chrystiana IV na dworze polskim. Dla Królestwa Danii i Norwegii priorytetowymi w stosunkach międzynarodowych były sprawy handlu i żeglugi, dlatego głównym miejscem działalności Gordona stał się ostatecznie Gdańsk. Z jego osobą wiązane jest powstanie tradycji funkcjonowania w Gdańsku stałego przedstawicielstwa Królestwa Danii o charakterze dyplomatycznym i konsularnym. Do jego zadań jako duńskiego agenta należało służenie pomocą kupcom i żeglarzom przybywającym do Gdańska, dokonywanie tam zakupów w imieniu króla, wysyłanie relacji z wydarzeń politycznych mających miejsce w Prusach i Polsce. Ponadto pełnił funkcje dyplomatyczne wysłannika królewskiego na polski dwór, do Sejmu Rzeczypospolitej, na elekcje, a także wysyłany był na rokowania pokojowe jako obserwator.

Dzięki protekcji króla Danii i Norwegii Chrystiana IV oraz stryja Patricka Gordona, otrzymał stanowisko agenta króla Anglii i Szkocji w Polsce. Jako brytyjski agent i faktor rezydował w Gdańsku od 11 VII 1626 do grudnia 1641, posługiwał się też tytułem tajnego radcy (Privy Councillor). Podstawowym celem i zakresem jego działań miały być protekcja i wspomaganie angielskich kupców zrzeszonych we Wschodniej Kompanii (Eastland Company), zwłaszcza walka z cłami i stemplowaniem w Gdańsku angielskiego sukna. Dokonywał też w Rzeczypospolitej zakupów w imieniu króla angielskiego, okazyjnie wypełniał też misje jako wysłannik (komisarz) Władysława IV do Królestwa Danii i Norwegii oraz Anglii. Uczestniczył w tajnych negocjacjach między obydwoma dworami, był mediatorem rokowań polsko-szwedzkich, posłował do Sejmu Rzeczypospolitej, wysyłał z Gdańska do Londynu raporty o sytuacji politycznej, pełnił też ważną rolę w środowisku szkockich imigrantów w Gdańsku. Wynagrodzenie oraz zwrot kosztów nadzwyczajnych otrzymywał z obu dworów królewskich, niekiedy jednak kosztowne życie w Gdańsku zmuszało go do wykazywania się wątpliwą kreatywnością dla spłacenia swoich długów.

Jego praca jako dyplomaty przypadała na okres wojny trzydziestoletniej 1618–1648, wojen polsko-szwedzkich oraz walki Danii ze Szwecją o supremację na Bałtyku. Na mocy traktatu haskiego z 1625 roku zawarto sojusz Danii z Anglią i Stanami Generalnymi Zjednoczonych Prowincji Niderlandów i zamierzano przyciągnąć do sojuszu również Szwecję. W styczniu 1626 Szkot James (Jakob) Spens, szwedzki ambasador w Londynie, zwrócił uwagę na Francisa Gordona jako agenta Danii i Anglii na Polskę i Prusy, podejrzewając, że w rzeczywistości został skierowany do Polski w celu prowadzenia poufnych negocjacji pomiędzy Karolem I (królem Anglii i Szkocji) a Zygmuntem III Wazą (królem Polski i Szwecji). Z tego powodu wywołał szereg intryg na dworze Stuartów, dzięki którym chciał nie tylko ograniczyć zaufanie Karola I do swojego gdańskiego wysłannika, lecz także jego samego wciągnąć w szwedzką sieć szpiegowską. W czasie podróży z Londynu do Gdańska jesienią 1626 przybył na dwór króla Szwecji Karola II Adolfa, gdzie podjął współpracę z kanclerzem Axelem Oxenstierną, zastrzegając sobie jej niejawność. Szwedzkim aktywnym szpiegiem był swego czasu również stryj Francisa, Patrick Gordon. James Spens określał jego naturę jako wątpliwą i przekupną, ostrzegał, że przez jego nieprawość należy podchodzić z rezerwą do nadsyłanych przez niego materiałów wywiadowczych. Jako korespondent Francis Gordon przekazywał do Sztokholmu wrażliwe informacje o działaniach i planach dworów Karola I, Zygmunta III Wazy i Chrystiana IV. Zapewne z powodu posądzeń dotyczących jego stryja także jemu żaden z dworów nigdy nie powierzył spraw dyplomatycznych o najwyższej wadze.

Na skutek intryg Jamesa Spensa w 1637 został wezwany do Londynu i oskarżony o zdradę. Zdołał się wybronić, został jednak odsunięty od dyplomacji i zajmował się odtąd wyłącznie sprawami konsularnymi, a także pełnił funkcję agenta handlowego w Gdańsku.

Schyłek jego kariery jako agenta zbiegł się w czasie z narastaniem wewnętrznych konfliktów w Szkocji i w Anglii oraz wybuchem tam wojny domowej (1642–1646), która przerwała funkcjonowanie angielskiej agentury w Gdańsku. W 1642 wraz z rodziną opuścił Gdańsk i powrócił do Szkocji. Osiadł w Aberdeen. W 1643 podarował bibliotece Kings College w Aberdeen 42 woluminy, głównie przyrodnicze, dzięki czemu został honorowym obywatelem miasta. JWoł