OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU

Aktualna wersja na dzień 12:51, 13 paź 2024

Król Stanisław Leszczyński, wedle gdańskiego malarza Daniela Kleina rytował Johann Stenglin, przed 1741

Stanisław Leszczyński, Uniwersał ochronny wszystkich dóbr miasta naszego Gdańska, Gdańsk 18 XII 1733, wymieniający z nazwy wszystkie wiejskie posiadłości miasta Gdańska i zakazujący swoim stronnikom czynienia szkód ich mieszkańcom

Oblężenie Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie w roku 1734, Georg Paul Busch, 1735. Widok od strony wschodniej z okrętem na Wiśle

Oblężenie Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie w roku 1734, Georg Paul Busch, 1735. Widok od strony zachodniej, na pierwszym planie ostrzał miasta z Grodziska

Ostrzał artyleryjski Gdańska od strony zachodniej. Fragment mapy przedstawiającej oblężenie miasta w 1734

Szaniec Letni (oznaczony literą C) na północnym cyplu wyspy Ostrów, między Wisłą a Bossmanslake (Łachą Bosmańską), zdobyty przez wojska rosyjskie w nocy z 6 na 7 V 1734; po lewej (litera A) komendant fortu kapitan Wilhelm Fischer (za opuszczenie pola walki postawiony w Gdańsku przed sądem wojennym), po prawej (litera B) jego zastępca porucznik Runger, przed szańcem (litera D) gdański prom artyleryjski, uszkodzony w początkowej fazie walki

Ostrzał twierdzy Wisłoujście i obozu posiłkowych wojsk francuskich przez eskadrę rosyjską pod wodzą admirała Gordona (14 okrętów linowych, 8–9 fregat), przybyłą na gdańską redę 12 czerwca; poniżej ujścia Wisły samoosadzony na brzegu francuski statek transportowy „LʼIsaac”. Fragment mapy przedstawiającej oblężenie miasta w 1734

Daniel Chodowiecki, Ucieczka Stanisława Leszczyńskiego z Gdańska

OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734. Oblężenie miasta przez wojska rosyjskie oraz saskie od 20 lutego do 7 VII 1734, część tzw. wojny o sukcesję polską (stanowiącej rywalizację między Francją a Austrią i Rosją o hegemonię w Europie). U podłoża konfliktu leżała podwójna elekcja w Rzeczypospolitej, gdy stronnicy francuscy obrali królem Stanisława Leszczyńskiego (12 IX 1733), natomiast wspierająca Austrię Rosja poparła wybór Augusta III (5 X 1733). Wyparty z Warszawy przez wojska rosyjskie Stanisław Leszczyński schronił się w silnie ufortyfikowanym Gdańsku, do którego przybył 2 X 1733, spodziewając się pomocy Francji (od 1725 był teściem króla Francji Ludwika XV).

Gdańsk opowiedział się po stronie Stanisława Leszczyńskiego (wbrew konsekwentnej od czasów króla Stefana Batorego doktrynie politycznej, nakazującej oczekiwanie na rozwój wydarzeń i poparcie kandydata, który pierwszy dokona aktu koronacji), co było podyktowane doświadczeniami z 1697, gdy gdańszczanie nie poparli kandydatury zgłoszonego przez Francję do tronu polskiego księcia Contiego i byli z tego powodu represjonowani przez Ludwika XIV.

Armia rosyjska, po rozprawieniu się ze zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego, rozpoczęła marsz w kierunku Gdańska. W mieście powołano specjalną Radę Wojenną z burmistrzem Gabrielem Bömelnem na czele, która w październiku i listopadzie 1733 zaczęła gorączkowe przygotowania do obrony, rozbudowując fortyfikacje, zaciągając żołnierzy oraz gromadząc broń i zaopatrzenie. Wojska rosyjskie dowodzone przez gen. Petera Lacy’ego podeszły pod Gdańsk na początku lutego 1734, osiągając Pruszcz Gdański, w którym rozlokowano sztab. 20 II 1734 wezwano Gdańsk do poddania się i wydania Stanisława Leszczyńskiego. Gdy Rada Miejska odrzuciła żądania sztabu, rozpoczęło się oblężenie. Mimo wysiłków ambasadora francuskiego w mieście, hrabiego Antoina-Felixa de Montiego, Francja nie kwapiła się z przysłaniem pomocy. Na niekorzyść obrońców przemawiała również dysproporcja sił. Gdańszczanie dysponowali 6,5 tysiącem żołnierzy i 8 tysiącami uzbrojonych mieszczan (przysłany w maju 1734 korpus francuski liczył około 2500 żołnierzy i nie stanowił istotnego wzmocnienia obrony). Wojska rosyjskie liczyły około 40–45 tysięcy żołnierzy, wzmocnionych pod koniec oblężenia 10-tysięcznym korpusem saskim.

Oblężenie można podzielić na dwie fazy. W pierwszej, trwającej od 20 lutego do połowy marca 1734, wojska rosyjskie, z uwagi na zbyt małą liczebność i brak artylerii oblężniczej, nie podjęły energicznych działań i nie odniosły większych sukcesów (zasypano jedynie Kanał Raduni, pozbawiając obrońców energii wodnej napędzającej młyny). W tym czasie władze Gdańska bezskutecznie prosiły o pomoc państwa morskie (Anglię, Niderlandy, Danię i Szwecję), a także Prusy. Sytuacja zmieniła się, gdy komendę nad armią rosyjską objął feldmarszałek Burchard von Münnich (portret zob. Daniel Klein). Rozpoczęła się wówczas druga faza oblężenia miasta (połowa marca – 7 VII 1734). 18 III 1734 Münnich skierował do władz miejskich manifest z żądaniem uznania Augusta III za prawowitego króla oraz poddania w ciągu 24 godzin.

Po odrzuceniu ultimatum wojska rosyjskie przeszły do ofensywy; 20 marca Rosjanie zdobyli umocnienia Oruni, w końcu marca wzięli szturmem fortyfikacje Gdańskiej Głowy, na początku kwietnia 1734 opanowali położony między miastem a Wisłoujściem Szaniec Zimowy. Wysiłki te, okupione przez wojska rosyjskie znacznymi stratami, nie doprowadziły jednak do skruszenia systemu obronnego Gdańska. Armii rosyjskiej brakowało ciężkiej artylerii oblężniczej; dopiero pod koniec kwietnia 1734 przysłano 64 armaty, które rozpoczęły regularny ostrzał miasta z okolicznych wzgórz, powodujący straty wśród ludności cywilnej i zniszczenia budynków. W związku z tym Stanisław Leszczyński oraz władze miejskie przeniosły się na teren Długich Ogrodów, poza zasięg rosyjskiej artylerii.

Wprowadzenie do akcji ciężkich dział stanowiło punkt zwrotny. W nocy z 6 na 7 V 1734 Rosjanie zajęli Szaniec Letni, nie powiódł się natomiast nocny atak z 8 na 9 V 1734 na umocnienia Grodziska, odparty przez gdańszczan i okupiony przez wojska rosyjskie ogromnymi stratami (powstał wówczas na terenie Grodziska cmentarz, na którym pochowano poległych żołnierzy rosyjskich; cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół przy Grodzisku). W maju 1734 przybyła drogą morską pod Gdańsk symboliczna odsiecz z Francji; 24 V 1734 około 25000 korpus francuski wylądował na Westerplatte. Oddziałom francuskim, nieudolnie dowodzonym i niechętnie przystępującym do działań zbrojnych, nie udało się przebić do miasta i ostatecznie skapitulowały 23 VI 1734 ( Louis Robert de Plélo).

Słabe wsparcie Francji uzmysłowiło Stanisławowi Leszczyńskiemu i Radzie Miejskiej, że pomoc francuska nie nadejdzie (Ludwik XV nie zamierzał się angażować zbrojnie na terytorium Rzeczypospolitej, chciał tylko, by walki w Polsce wiązały siły rosyjskie). Położenie oblężonego miasta pogorszyła kapitulacja twierdzy w Wisłoujściu 24 VI 1734. W tej sytuacji Rada Miejska uznała dalszą obronę za bezcelową i 27 czerwca zadeklarowała chęć podjęcia pertraktacji pokojowych. Lojalnie poinformowany o tym przez gdańszczan Stanisław Leszczyński, wymknął się z miasta w nocy z 27 na 28 VI 1734 i w chłopskim przebraniu, w towarzystwie szwedzkiego gen. Johanna Stenflychta (Steinflicht), przedarł się przez pozycje rosyjskie od strony Żuław i zbiegł do Prus.

Rokowania w sprawie kapitulacji miasta toczyły się w dniach 1–7 VII 1734 w siedzibie sztabu wojsk rosyjskich w Oruni. Na rozmowy z feldmarszałkiem von Münnichem wyznaczono rajców Johanna Wahla i Nathanaela Gottfrieda Ferbera. Ostatecznie 7 VII 1734 Gdańsk podpisał akt kapitulacji. Miasto musiało między innymi uznać Augusta III za króla Polski, wypłacić Rosjanom kontrybucję w wysokości 1 mln talarów, a także zobowiązało się do wysłania delegacji do Petersburga w celu przeproszenia za swoją postawę carycy Anny. Nałożona na Gdańsk kontrybucja na długie lata nadwyrężyła finanse miejskie, mocno uszczuplone wydatkami na obronę. Miasto po raz pierwszy i ostatni w dziejach nowożytnych doznało porażki i musiało skapitulować przed obcymi wojskami. DK