TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI

'''TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI''' (TPS, Kunstverein zu Danzig). Rozpoczęło działalność 27 XI 1835 roku, pierwszy statut opracowali jego inicjatorzy: malarz [[SCHULTZ JOHANN CARL | Johann Carl Schultz]], dyrektor [[GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskiego]] [[ENGELHARDT FRIEDRICH WILHELM | Friedrich Wilhelm Engelhardt]] i kolekcjoner dzieł sztuki [[SIMPSON JOHN | John Simpson]], który został pierwszym prezesem. Celem TPS miało być organizowanie wystaw artystycznych, stworzenie [[MUZEUM MIEJSKIE | Muzeum Miejskiego]] mającego charakter publicznej galerii sztuki oraz wspieranie twórczości gdańskich artystów. Statut, zatwierdzany przez władze administracyjne rejencji gdańskiej, był następnie nowelizowany w latach 1853, 1898, 1900, 1900 i 1912. Władze TPS wybierano na walnym zebraniu wszystkich członków. Na czele kilkunastoosobowego zarządu stał prezes, mający do pomocy zastępcę, sekretarza i skarbnika. Brak źródeł nie pozwala na odtworzenie chronologii kadencji poszczególnych prezesów TPS. Tę funkcję od roku 1835 do 1945 pełnili m.in.: John Simpson, doktor Friedrich Engelhardt, [[SY LOUIS FRIEDRICH RUDOLF | Louis Sy]], [[STODDART JOHANN SPROTT | Johann Sprott Stoddart]], [[STRYOWSKI WILHELM AUGUST | Wilhelm August Stryowski]], [[BISCHOFF OSKAR ERNST SIMON | Oskar Bischoff]], Ernst Göritz, doktor Friedrich Boie, Kurt Siebenfreund, [[DROST WILLY | Willy Drost]]. Towarzystwo nie miało własnej siedziby, lokalizacja biura związana była na ogół z osobą prezesa. W roku 1846 liczyło 367 członków w Gdańsku oraz 42 członków zamiejscowych. Wśród nich znajdowali się ludzie kultury, urzędnicy, nauczyciele, kupcy, lekarze, zawodowi wojskowi, duchowni, rzemieślnicy, podobny przekrój zawodowy dominował też w latach następnych. Liczba członków w poszczególnych okresach oceniana jest na około 300–400 osób. Byli oni zobowiązani do płacenia składek (według statutu z 1835 roku – 2 talary rocznie od osoby), w zamian mieli prawo do bezpłatnego wstępu (na podstawie zaproszeń) na wernisaż organizowanych przez TPS wystaw. Wielu członków nabywało prezentowane na wystawach dzieła sztuki współczesnej, tworząc prywatne kolekcje (potwierdza to katalog gdański [[WYSTAWY DZIEŁ SZTUKI W GDAŃSKU W XIX I POCZĄTKACH XX WIEKU | wystawy dzieł sztuki]] ze zbiorów prywatnych z 1855 roku). <br /><br /> W końcu XIX wieku TPS przeżywało kryzys związany ze wzrostem kosztów organizowanych wystaw. Wpływy ze składek członkowskich i biletów wstępu (początkowo 5 srebrnych groszy; po 1876 – 50 fenigów od osoby, dzieci do lat 10 – wstęp wolny) i sprzedaży katalogów wystaw nie rekompensowały wzrastających kosztów administracyjnych, związanych m.in. z wysyłką prac zwracanych autorom po wystawie. Najwybitniejsi niemieccy twórcy końca XIX wieku rezygnowali często z udziału w gdańskich wystawach, co obniżało ich atrakcyjność; zmniejszała się liczba członków i wpływy z marż z tytułu sprzedaży wystawianych dzieł malarskich i graficznych. Dla ratowania budżetu 26 IX 1916 roku wystawiono na aukcji w Berlinie 13 obrazów ze zbiorów TPS, w tym pejzaże Domenica Quaglio Młodszego (1787–1837) i Lorenza Quaglio (1793–1869), ''Odaliskę'' malarki z Wenecji Natale Schiavone (1777–1858). Wystawiano je w Gdańsku w latach 1836–1842. <br /><br /> Po otrzymaniu nowego statutu roku 1900 TPS używało nazwy Kunstverein zu Danzig e.V. W roku 1913 decyzją walnego zgromadzenia połączyło się ono z Verein für Kunst und Kunstgewerbe zu Danzig (Towarzystwo Sztuki i Rzemiosła Artystycznego w Gdańsku), powstałego w 1905 na bazie działającego od roku 1893 Verein Danziger Künstler in der Peinkammer (Związek Gdańskich Artystów z Katowni), tworząc działającą do roku 1945 organizację kulturalną Verein für Kunst und Kunstgewerbe e.V. zu Danzig (Towarzystwo Przyjaciół Sztuki i Rzemiosła Artystycznego w Gdańsku), popularnie nadal zwaną Kunstverein. <br /><br /> Od drugiej połowy XIX wieku Towarzystwo było członkiem Verband Deutscher Kunstvereine (Federacja Niemieckich Towarzystw Przyjaciół Sztuki). Federacja m.in. koordynowała działalność wystawienniczą poszczególnych organizacji terenowych, wyznaczała stałe terminy dla wystaw o zasięgu ogólnoniemieckim, ułatwiając twórcom uczestnictwo w imprezach organizowanych w poszczególnych miastach. <br /><br /> Zgodnie ze statutem, jednym z zadań Towarzystwa było organizowanie wystaw sztuki współczesnej z udziałem gdańskich twórców. Pierwsza wystawa odbyła się już w maju 1836 roku; wtedy przeniesiono do Gdańska dzieła z zakończonej w kwietniu wystawy w Królewcu. Następne wystawy Towarzystwo organizowało samodzielnie, choć po roku 1840 przenoszone one były do Królewca. Z okazji wszystkich wystaw wydawano katalog sprzedawany w dość przystępnej cenie, po 5 srebrnych groszy, a po roku 1876 po 59 fenigów. W latach 1836–1839 wystawy współczesnych twórców organizowano corocznie, a w okresie 1840–1892 co 2 lata, w grudniu. W roku 1892 Federacja zmieniła terminarz wystaw, wyznaczając dla Gdańska czas od połowy lutego do końca marca. Pierwsza wystawa w tym wiosennym terminie odbyła się w roku 1895. Zwieńczeniem działalności Towarzystwa stała się jubileuszowa, 40. wystawa, zorganizowana w roku 1911. <br /><br /> Miejscem wystaw do roku 1868 były głównie sale w należącej do miasta [[BRAMA ZIELONA | Bramie Zielonej]], następnie [[MUZEUM MIEJSKIE | Muzeum Miejskie]]. Reorganizacja i okres I wojny światowej zmieniły charakter wystaw na kameralne ekspozycje autorskie, tematyczne, organizowane nadal we współpracy z Muzeum Miejskim i w pomieszczeniach Zespołu Przedbramia ([[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]] i [[KATOWNIA | Katownia]]). Rozwinięta została działalność popularyzatorska poprzez odczyty.  <br /><br /> Główną część wszystkich wystaw stanowiły obrazy olejne i akwarele, uzupełniane grafiką, rysunkiem, w mniejszym stopniu rzeźbą, a w niektórych latach także wyrobami rzemiosła artystycznego (złotnictwo, bursztynnictwo, brązy). Wystawcami byli, oprócz miejscowych nielicznych twórców zawodowych i amatorów, także gdańszczanie studiujący lub mieszkający w innych miastach; głównie zaś wystawiali swoje prace artyści niemieccy z miast, gdzie funkcjonowały wyższe uczelnie artystyczne: Berlina, Drezna, Monachium, Düsseldorfu, Królewca. <br /><br />Drugim podstawowym celem Towarzystwa było dążenie do stworzenia w Gdańsku Muzeum Miejskiego, prezentującego dawną i współczesną sztukę. Władze miejskie utworzyły je w 1870 roku w dawnym klasztorze franciszkańskim przy Fleischergasse 25/26 (ul. Rzeźnicka). Z myślą o nim od 1836 roku TPS gromadziło dzieła sztuki, dokonując zakupów na organizowanych przez siebie wystawach. Do czasu powstania muzeum część zbiorów eksponowano w pomieszczeniach [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]], a w roku 1872 przekazano w stały depozyt nowemu muzeum i tam prezentowano zwiedzającym. {{author: MrGl}} <br /><br />

! style="vertical-align:top" | Autorzy <br />obrazów

! style="vertical-align:top" | Akwarele, grafiki, <br />rysunki

! style="vertical-align:top" | Twórcy <br />z Gdańska

| class="authorEgTab" | *Zachował się katalog wystawy. <br /> {{author:MrGl}}

|+ Gdańszczanie uczestniczący w wystawach <br />Towarzystwa Przyjaciół Sztuki

| Julius Gottheil <br />[[GREGOROVIUS MICHAEL CARL | Michael Carl Gregorovius]] <br />[[MEYERHEIM FRIEDRICH EDUARD | Friedrich Eduard Meyerheim]] <br />Lobegott Randt <br />[[REINICK ROBERT | Robert Reinick]] <br />[[SCHULTZ JOHANN CARL | Johann Carl Schultz]]  

| Friedrich Dettloff <br />Friederike Gade <br />Julius Gotthilf <br />Franz Gregorovius <br />Michal Gregorovius <br />Theobald Gregorovius <br />[[JUCHANOWITZ ALBERT WILHELM ADAM | Albert Wilhelm Adam Juchanowitz]] <br />[[MEYERHEIM WILHELM ALEXANDER | Wilhelm Alexander Meyerheim]] <br />Eduard Adolf Stövesandt

| Friedrich Dettloff <br />Theobald Gregorovius <br />[[HILDEBRANDT EDUARD AUGUST | Eduard August Hildebrandt]]  <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Heinrich Lövenstein <br />Friedrich Eduard Meyerheim <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Oertel <br />J. Schönrock <br />Johann Carl Schultz <br />Adolf Stövesandt

| Friedrich Dettloff <br />Theobald Gregorovius <br />Eduard August Hildebrandt <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Heinrich Lövenstein <br />Friedrich Eduard Meyerheim <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Johann Carl Schultz <br />Adolf Stövesandt

| Friedrich Dettloff <br />Theobald Gregorovius <br />Eduard August Hildebrandt <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Heinrich Lövenstein <br />Friedrich Eduard Meyerheim <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Johann Carl Schultz <br />Adolf Stövesandt

| Michael Carl Gregorovius <br />[[GREGOROVIUS GEORG FERDINAND | Georg Ferdinand Gregorovius]] <br />[[HILDEBRANDT ERNST FRIEDRICH | Ernst Friedrich Hildebrandt]] <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Marie Konopatzki <br />Eduard Krüger <br />Ludwig Pietsch <br />[[SY LOUIS FRIEDRICH RUDOLF | Louis Friedrich Rudolf Sy]]

| [[GREGOROVIUS WILHELM EDUARD | Wilhelm Eduard Gregorovius]] <br />Eduard August Hildebrandt <br />Ernst Friedrich Hildebrandt <br />[[HUHN FRIEDRICH WILHELM | Friedrich Wilhelm Huhn]] <br /> Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />[[PANZER CARL GUSTAV | Carl Gustav Panzer]] <br />Johann Carl Schultz <br />Louis Friedrich Rudolf Sy <br />[[TROSCHEL ADOLF EUGEN | Adolf Eugen Troschel]] <br />[[ZIELKE JULIUS | Julius Zielke]]

| Hermann Bolt <br />[[DILLER OTTO FRIEDRICH | Otto Friedrich Diller]] <br />Julius Gottheil <br />Alexander von Gralath (inżynier) <br />Eduard August Hildebrandt <br />Ernst Friedrich Hildebrandt <br />Friedrich Wilhelm Huhn <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Otto Rahn <br />[[STEFFENS FRANZ WILHELM | Franz Wilhelm Steffens]] <br />Adolf Eugen Troschel <br />Julius Zielke

| Hermann Both <br />Dommer <br />Friedrich Dettloff <br />Julius Gottheil <br />[[GRETH JULIUS GOTTHARD BENIAMIN | Julius Gotthard Beniamin Greth]] <br />Ernst Friedrich Hildebrandt <br />Eduard August Hildebrandt <br />Friedrich Wilhelm Huhn <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Friedrich Eduard Meyerheim <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Mielke <br />Therese Nagel <br />Johann Carl Schultz <br />Franz Wilhelm Steffens <br />Wiens <br />Julius Zielke

| Hermann Both <br />[[DAHMS OTTO HERMANN | Otto Hermann Dahms]] <br />[[FISCHER JOHANN CHRISTIAN RICHARD | Johann Christian Richard Fischer]] <br />Julius Gotthard Beniamin Greth <br />H. Heine <br />Eduard August Hildebrandt <br />Ernst Friedrich Hildebrandt <br />Friedrich Wilhelm Huhn <br />Carl Rudolf Jonas <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Maria Pickering <br />Franz Wilhelm Steffens <br />[[STRYOWSKI WILHELM AUGUST | Wilhelm August Stryowski]] <br />Louis Friedrich Rudolf Sy <br />Adolf Eugen Troschel <br />Julius Zielke

| Hermann Both <br />Otto Friedrich Diller <br />[[FREITAG RUDOLF | Rudolf Freitag]] <br />Eduard August Hildebrandt <br />Julius Gotthard Beniamin Greth <br />Friedrich Wilhelm Huhn <br />Carl Rudolf Jonas <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />J. Schönrock <br />Johann Carl Schultz <br />Franz Wilhelm Steffens <br />Wilhelm August Stryowski <br />Ludwig Sy  

| Johann Christian Richard Fischer <br />Eduard August Hildebrandt <br />Hermann Robert Meyerheim <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Eduard Schultze <br />Wilhelm August Stryowski

| Eduard August Hildebrandt <br />Ernst Friedrich Hildebrandt <br />Albert Wilhelm Adam Juchanowitz <br />Wilhelm Alexander Meyerheim <br />Johann Carl Schultz <br />Adolf Stövesandt <br />Wlhelm August Stryowski  

| B. von Kczewska <br />Emma Kützer <br />Robert Meyerheim <br />Anna von Parpart <br />Emma Salzmann-Nippold <br />Paul Siebert <br />Wilhelm August Stryowski <br />Bernahard Sturmhöfer <br />Martha Stützer <br />Margaretha Wachsen <br />Walli Walenis

| Anna Bechmann <br />Alexander Birt <br />G. Goullon <br />M.von der Gröben <br />Theodor Lindemann <br />Martha Mertins <br />Adolf Männchem <br />Anna von Parpart <br />Wilhelm August Stryowski <br />Bernhard Sturmhöfer <br />R. Zimdras

| Reinhold Bahl <br />Anna Bechmann-Studi <br />Artur Bendrat <br />Adolf Männchem <br />Anna von Parpart <br />H. Schwanke <br />Wilhelm August Stryowski <br />Bernhard Sturmhöfer <br />Johannes Wenzel <br />Gabriela Wöpke

| Reinhold Bahl <br />Anna Bechmann-Studi <br />Camilla Lampe <br />Adolf Männchem <br />Oscar Meyer-Elbing <br />Lisbeth von Morstein <br />Anna von Parpart <br />Conrad Schmidt <br />Paul Siebert <br />Wilhelm August Stryowski <br /> Erich Stumpf (złotnictwo)

| Reinhold Bahl <br />Anna Bechmann-Studi <br />Artur Bendrat <br />Martha Ihlefeld <br />Anna von Parpart <br />Wilhelm August Stryowski <br />Bernhard Sturmhöfer

| Anna Bechmann-Studi <br />Artur Bendrat <br />Else Birnbaum <br />A. von Brandis <br />Albert Carsten (rysunek) <br />Martha Ihlefeld <br />Theodor Kühnen <br />G. Pape <br />Peter Siebert <br />Wilhelm August Stryowski <br />Bernhard Sturmhöfer <br />Else Winterfeld <br />Magda von Ziegler  

| Reinhold Bahl <br />Artur Bendrat <br />Else Birnbaum <br />von Brandis <br />Editha von Burski <br />Max Bucholz <br />Gertrud Fast <br />Margarethe Gericke <br />Martha Ihlefeld <br />Anna von Parpart <br />Paul Puchmüller <br />Pauline Steindorff <br />Wilhelm A. Stryowski <br />M. Bernhard Sturmhöfer <br />Helena Toeplitz <br />Konrad Wiederhold <br />Magda Ziegler  

| Anna Bechmann-Studi <br />Artur Bendrat <br />Elsa Birnbaum <br />A. von Brandis <br />Editha von Burski <br />Gertrud Fast <br />Martha Ihlefeld <br />Friede von Itzenplitz <br />Trude Pape <br />Greta Schapiro <br />Peter Siebert <br />Paulina Steindorff <br />Wilhelm August Stryowski <br />Bernhard Sturmhöfer <br />Helena Toeplitz <br />Theodor Urtnowski <br />Martha Ziegler

| Reinhold Bahl <br />Anna Bechmann-Studi <br />Artur Bendrat <br />Else Birnbaum <br />Editha von Burski <br />Martha Ihlefeld <br />Emil Krompholz <br />Theodor Kühnen <br />Carl August Lange <br />Trude Pape <br />Anni Proschewitz <br />W. S. Schlepps <br />Traude Schroth <br />Wilhelm A. Stryowski <br />Bernhard Sturmhöfer <br />Helene Toeplitz <br />Theodor Urtnowski <br />Wilhelm Wischke <br />Magda Ziegler <br />Rose Zindras