BROWARY

[[File:Browar Fischera w Nowym Porcie na druku reklamowym, lata 30. XX wieku.JPG|thumb|Browar Fischera w Nowym Porcie na druku reklamowym, lata 30. XX wieku]]

'''BROWARY.''' Brak informacji i źródeł do dziejów browarnictwa w książęcym mieście na q prawie lubeckim z XIII wieku. Na terenie powstałego w początku 2. ćwierci XIV wieku q Głównego Miasta od roku 1342 istniał cech browarników, produkcja skupiała się przeważnie w jego prestiżowych miejscach: przy Langgasse (ul. Długa), Hundegasse (ul. Ogarna, do roku 1378 nosząca jedyną nazwę Brauergasse – Browarnicza; nazwa Hundegasse jako jedyna od 1415), Breitgasse (ul. Szeroka), Frauengasse (ul. Mariacka) i Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). W XVI wieku browary pojawiły się na większą skalę również na q Starym Mieście: okolice Pfefferstadt (ul. Korzenna), Tischlergasse (ul. Stolarska), i na q Starym Przedmieściu. Spis browarników z roku 1416 zawierał 376 nazwisk, po komasacji produkcji, według spisu z roku 1551, już tylko 146 (np. rodzina Hevelke ze Starego Miasta, z której wywodził się q Jan Heweliusz, w 1580 posiadała 12 browarów, w tym największy przy obecnej ul. Grobla III, sięgający aż po obecną ul. Lawendową). W połowie XVIII wieku na terenie ówczesnego miasta Gdańska funkcjonowało 20 browarów, dodatkowo w osadach podmiejskich (poza jurysdykcją miasta, ale w obecnych granicach administracyjnych Gdańska) aż 120. Ubodzy browarnicy byli właścicielami urządzeń, budynki dzierżawili od bogatszych mistrzów, piwo warzono 2–3 razy w tygodniu. Typowy gdański browar XVI–XVII wieku składał się z browaru właściwego, składu na drewno, stajni, studni oraz składzików. Najważniejszymi urządzeniami browaru właściwego były: słodownia, warzelnia, izba do fermentacji oraz piwnice. W XVI i XVII wieku pojedynczy browar zatrudniał 10 i więcej pracowników. Byli to wysokiej klasy rzemieślnicy: piwowarzy i słodownicy, odpowiedzialni bezpośrednio za produkcję i jakość napoju, oraz robotnicy niewykwalifikowani: drwale, tracze, furmani, tragarze, służba. Wartość pojedynczych browarów wahała się w Gdańsku w 2. połowie XVI i 1. połowie XVII wieku od kilku do kilkunastu tysięcy grzywien. {{author: DK}} <br /><br /> W XIX wieku ze względu na ogólny kryzys gdańskiej gospodarki produkcja piwa malała (szczególnie odczuwany był spadek eksportu na rynek angielski piwa jopejskiego), zmniejszyła się również sieć browarów (w 1808 – 32, w 1817 – 28, w 1839 – 19, w 1854 – 12, w 1858 – 9, w 1864 – 12, w 1874–1892 – 14, w 1893–1900 – 13, w 1908 – 10, w 1914 – 9, w 1921 – 6, w 1928 – 4, w 1935–1942 – 2). Były to jednak browary nowoczesne, korzystające z przełomowych i najnowszych wynalazków w europejskim piwowarstwie (m.in. technologia oddolnej fermentacji, umożliwiająca produkcję pilznera; nowe sposoby dojrzewania i leżakowania, dające piwo typu lager; słodownie mechaniczne; pasteryzacja) i ogólnych przemian przemysłowych (np. kolei). Do ważniejszych należał późniejszy Richard Fischer Brauerei w Nowym Porcie, przy Weichselstraße 2 (ul. Starowiślna; zachowały się piwnice służące do leżakowania piwa), działający od roku 1820, założony (na bazie istniejącego jeszcze w 1817 browaru L. Broschke) przez Johanna Josepha Fischera, a następnie należący do jego syna Richarda (q Fischer, menonicka rodzina gdańskich browarników). Do roku 1914 nastawiony na eksport (beczkowy: Anglia, Belgia, Holandia, kraje skandynawskie), zatrudniający wówczas około 40–60 pracowników, o zdolnościach produkcyjnych 50 tysięcy hektolitrów piwa i 1000 ton słodu rocznie. W końcu lat 20. XX wieku zatrudniał 33 osoby, do rozwożenia produktów posiadał samochód ciężarowy, 9 zaprzęgów konnych i łódź motorową. Na fali notowanej od początku 2. połowy XIX wieku ponownej koniunktury od 1873 roku rozpoczął produkcję q browar w Kuźniczkach (Danziger Aktien-Bierbrauerei (DAB)). Jego działalność doprowadziła z czasem do redukcji liczby mniejszych browarów, ale poprzez rozwój produkcji do zwiększenia liczby zatrudnionych. <br /><br /> Niektóre browary były zakładane lub nabywane przez przybyszy, np. Leonhard Waas, w latach 1910–1913 właściciel browaru Allensteiner Brauhaus w Olsztynie, w Gdańsku nabywca w roku 1908 browaru P. Pentela przy Poggenpfuhl 43/45 (ul. Żabi Kruk), jego właściciel w latach 1914–1929, następnie działający na Śląsku w Radkowie; Heinrich Barczewski (25 VII 1867 Prusy Wschodnie – 23 V 1927 Gdańsk), chemik w słodowni w austriackim Stadlau i w szwajcarskim Brnie, kierownik browaru w Środzie Śląskiej, autor kilku liczących się wynalazków, m.in. aparatu do kontrolowania ciśnienia CO_² w beczkach leżakowych, w Gdańsku notowany w roku 1895 jako technik, w latach 1908–1918 jako inżynier browarnictwa, 1896–1901 właściciel browaru we Wrzeszczu przy Haupstraße 38 (al. Grunwaldzka; q Święta Studzienka). <br /><br /> Wyłączając browar w Kuźniczkach, inne gdańskie browary zatrudniały w tym czasie do 286 osób i produkowały do 142 tysięcy hektolitrów piwa rocznie. Dalszy upadek nastąpił w wyniku kryzysu po I wojnie światowej, kiedy ponownie trudności z dotarciem na rynek angielski i nie tylko znacznie zmniejszył się wywóz do Polski, ale też pojawiła się konkurencja polskiego piwa. W efekcie doszło do przejmowania mniejszych browarów przez DAB (w 1929 przejął browar Leonharda Waasa, przestawiając go na produkcję wód mineralnych, w 1932 istniejący od 1. połowy XVIII wieku browar Wittów, przeznaczając go na magazyn, punkt sprzedaży i mieszkania), w efekcie od roku 1935 funkcjonowały już tylko 2 (DAB i Richard Fischer Brauerei). Zmniejszała się również produkcja: w 1905 – około 202 tysięcy hektolitrów, w 1927 – 150, w 1936 – 64.  Po roku 1945 funkcjonował tylko browar w Kuźniczkach. <br /><br /> 26 VII 2008 otwarto przy ul. Szafarnia 9, w spichrzu z XVIII wieku (Nowa Pakownia, której drugą część zajmuje Hotel Gdańsk), dwupoziomową restaurację Brovarnia Gdańsk firmy Minibrowary.pl., z historycznymi pamiątkami piwowarskimi, serwującą produkowane na miejscu piwo ze słodu i chmielu niemieckiej firmy Weyermann z Bambergu, w roku 2009 nagrodzoną przez Polską Kapitułę Bractwa Piwnego tytułem Minibrowar Roku 2008. {{author: MrGl}} <br /><br />

| 1.

| F. Dommer

| Langgarten 63 (ul. Długie Ogrody)

| 1820–1839

| 1820–1839 Franz Dommer (1779–1866)

| 2.

| Brauer Johann Ludwig

| Töpfergasse 5/6 i 5/8 (ul. Garncarska)

| 1800–1813

| przed 1800–1813 Brauer Johann Ludwig (1756–1813)

| rowspan="4" |

| Brauer Hopp I.C.

| rowspan="4" |

| 1817–1840

| 1817–1840 Carl Izrael Hopp (1768–1840)

| Brauer J.P. Kilp

| 1854–1881

| 1854–1881 Johann Peter Kilp (1815–1881)

| Brauer R. Kilp

| 1881–1889

| 1881–1889 Robert Heinrich Kilp (1851–1889)

| Brauer W.L. Rennwenz

| 1889–1895

| 1889–1895 Wilhelm Leo Rennwenz

| 3.

| L. Broschke

| Nowy Port

| 1817

| 1817 L. Broschke

| 4.

| W. Janzen

| Stadtgebiet 24 (Oruńskie Przedmieście)

| 1839

| 1839 Wilhelm Janzen

| 5.

| Fischer I.

| Stare Szkoty

| przed 1800 – 1817

| przed 1800–1817 Ignatius Fischer (1757–1825)

| rowspan="5" | 1897 – 16 <br /> 1907 – 20

| rowspan="4" |

| Fischer P.

| rowspan="4" |

| 1817–1851

| 1817–1851 Peter Heinrich Fischer (1785–1851)

| Fischer A. jun.

| 1851–1878

| 1851–1878 Achill Adalbert Fischer (1827–1878)

| Fischer A. jun. (A.Wolff)

| 1878–1904

| 1878–1904 August Martin Wolff (1846–1904)

| A. Fischer jun.

| 1904–1918

| 1904–1918 Rudolf Alexander Winkelhausen (1849–1918)

| 6.

| Hopp J.C.

| Strzyża

| 1817

| 1817 Carl Izrael Hopp (1768–1840)

| 7.

| J. Jantzen

| St. Adalbert (Święty Wojciech)

| 1817

| 1817 J. Jantzen

| 8.

| Söncke J.B

| St. Adalbert (Święty Wojciech)

| 1817

| 1817 J. B. Söncke

| 9.

| Brennerei und Hefenfabrik

| St. Adalbert 43 (Święty Wojciech)

| ok. 1835 – 1905

| 1839–1870 Carl Wilhelm Siemens (1802–1881)

|  

| 1870–1905 Wilhelm Jacob Siemens (1835–1905)

| 10.

| Bierbrauerei und Destillation

| St. Adalbert 49/50 (Święty Wojciech)

| przed 1850 – 1893

| przed 1850 – 1876 David Wilhelm Penner (1836–1876)

| rowspan="4" | 1896 – 12 <br /> 1897 – 13

| rowspan="3" |

| 1876–1893 Friedrich Wilhelm Penner (1842–1925)

| W. Penner Nachfl. J. Gamm

| 1893–1920

| 1893–1917 Heinrich Julius Gamm (1861–1917)|

|

| 1917–1920 Gamm H.J. spadkobiercy

| 11.

| Zimmermann A.

| Langfuhr (Wrzeszcz)

| 1817

| 1817 A. Zimmermann

| 12.

| von Steen H.

| Langfuhr (Wrzeszcz)

| 1839–1854

| 1839–1854 Heinrich von Steen (1791–1875)

| 13.

| Taubert

| 3. Damm 2 (ul. Grobla III)

| przed 1800 – 1808

| przed 1800 – 1808 Johann Jacob Taubert (1738–1824)

|

| Momber B.

|  

| 1808–1824

| 1808–1824 Beerend Momber (1788–1824)

| 14.

| Störmer

| 3. Damm 7 (ul. Grobla III)

| przed 1808

| 1808 Jakob Störmer (1750–1811)

|

| Gumlich J.G.

|  

| 1817

| 1817 J.G. Gumlich

| 15.

| Groddeck K.A.

| 3. Damm 16/17 (ul. Grobla III)

| przed 1800 – przed 1839

| 1808 Karl Ernst Groddeck (1781–1812)

|

| Groddeck A.T.

|

| 1817 A.T. Groddeck

| 16.

| Barg A.B.

| Hauptstraße 38 (al. Grunwaldzka)

| 1874–1884

| 1874–1884 August Bernhard Barg

| rowspan="3" | 1896 – 12 <br /> 1897 – 8

| rowspan="2" |

| Ziehm A.

| rowspan="2" |

| 1892

| 1892 Albert Ziehm

| Danziger Vereinsbrauerei

| 1896–1901

| 1896–1901 Heinrich Barczewski (1867–1927)

| 17.

| Voigt H.

| Steindamm 4/6 (ul. Kamienna Grobla)

| 1839

| 1839 H.H. Voigt

| 18.

| Jenin W.L.

| Pfefferstadt 11 (ul. Korzenna)

| przed 1839 – przed 1859

| 1839 Wilhelm Ludwig Jenin (1805–1870)

| 19.

| Kniewel J.

| Pfefferstadt 18 (ul. Korzenna)

| przed 1800 – ok. 1810

| przed 1800 – 1805 Johann Kniewel (1744–1805)

| rowspan="2" |

| 1805 – ok. 1810 Kniewel spadkobiercy

| Kniewel A.

| 1810 – przed 1839

| 1810 – przed 1839 August Kniewel (1784 – przed 1839)

| 20.

| Schöler

| Pfefferstadt 20 (ul. Korzenna)

| przed 1800 – 1822

| 1800 Johann Friedrich Schöler

| rowspan="6" | 1897 – 17 <br /> 1907 – 13

| rowspan="5" |

| po 1800 – 1822 Carl Wilhelm Schöler (1743–1822)

| Fischer A.

| 1822–1867

| po 1822 – 1854 Anton Jacob Fischer (1793–1854)

|

| 1854–1867 Heinrich Alexander Fischer (1831–1867)

| L.O. Kämmerer

| 1867–1891

| 1867–1891 Louis Ottomar Kämmerer (1834–1897)

| Kämmerer L.O. Inh. Louis Nordt

| 1892–1911

| 1892–1911 Louis Nordt (1849–1911)

| 21.

| Veer de

| Pfefferstadt 21/22 (ul. Korzenna)

| 1808

| 1808 Veer de

| 22.

| Schöler

| Pfefferstadt 23/24 (ul. Korzenna)

| 1800–1810

| przed 1800 – 1810 Carl Wilhelm Schöler (1743–1822)

| rowspan="4" | 1893 – 29 <br /> 1894 – 27 <br /> 1895 – 24 <br /> 1896 – 24 <br /> 1897 – 26 <br /> 1907 – 33

| rowspan="3" |

| Drewcke G.B.

| rowspan="3" |

| 1810–1838

| 1810–1838 Gottfried Beniamin Drewcke (1769–1845)

| Drewcke O.F.

| 1838–1852

| 1838–1852 Otto Friedrich Drewcke (1808–1852)

| von Puttkammer vormals O.F. Drewcke-Bierbrennerei

| 1853–1927

| 1853–1927 Eugen von Puttkammer i jego spadkobiercy

| 23.

| Readner

| Pfefferstadt 36 (ul. Korzenna)

| 1808

| 1808 Readner

| 24.

| Krüger

| Pfefferstadt 46 (ul. Korzenna)

| 1808

| 1808 Krüger

| rowspan="7" | 1895 – 17 <br /> 1896 – 17 <br /> 1897 – 17

| rowspan="6" |

| Jenin L.A.

| rowspan="6" |

| 1817–1836

| 1817–1836 Ludwig August Jenin (1780–1836)

| Jenin W.L.

| 1836–1860

| 1836 – ok. 1860 Wilhelm Ludwig Jenin (1805–1870)

| Eisenhardt P.F.

| 1860–1887

| ok. 1860 – 1870 Philipp Franz Eisenhardt (1824–1879) i Carl Kreyssig (1816–1891)

| rowspan="2" |

| 1870–1879 Phillipp Franz Eisenhardt

| 1879–1887 Max Eisenhardt (1861–1905)

| Eisenhardt P.F. Nachf. Th. Holz

| 1887–1905

| 1887 – ok. 1905 Theodor Gottlieb Holz (1851–1928)

| 25.

| Ackermann

| Pfefferstadt 54 (ul. Korzenna)

| przed 1800

| 1808 Ackermann

| rowspan="3" | 1895 – 29 <br /> 1897 – 21

| rowspan="2" |

| Mayer H.W.

| rowspan="2" |

| ok. 1815 – 1856

| ok. 1815 – 1856 Heinrich Walter Mayer (1790–1856)

| Mayer H.W.

| 1856 – ok. 1907

| 1856 – ok. 1907 Heinrich Wilhelm Mayer (1832 – po 1916)

| 26.

| Mroczek C.F

| Pfefferstadt 55 (ul. Korzenna)

| przed 1800 – 1813

| 1808 Carl Friedrich Mroczek (1765–1835)

| 27.

| Weiss J.

| Ankerschmiedegasse 15 (ul. Kotwiczników) przed 1808 – przed 1858

| 1817–1821

| 1817–1821 Johann Michael Weiss (1743– 1821)

| rowspan="2" |

| Weiss A.H.

| rowspan="2" |

| 1821 – przed 1839

| 1821 – przed 1839 August Heinrich Weiss (1780–1844)

| Burkhard C.W.M.

| 1854

| 1854 C.W.M. Burkhard

| 28.

| Hildebrandt J.

| Schmiedegasse 30 (ul. Kowalska 30/31)

| 1808

| 1808 Johann Ernst Hildebrandt (1760–1824)

|-

| rowspan="5" |

| 1813–1825 działalność zawieszona

| G.F.A. Steiff

| ok. 1825 – 1898

| ok. 1825 – 1860 Georg Friedrich Alexander Steiff (31 V 1797 Gdańsk – 10 VI 1860 Gdańsk, od 1822 członek q Korporacji Kupców)

| rowspan="2" |

| 1861–1872 Georg Eduard Rohloff (1821–1883)

| 1872–1898 Johann Georg Lickfett (1817–1898) i Oscar Ernst Bischoff (1841–1922)

| od 1899 wytwórnia likierów G.F.A. Steiff (z kantorem przy ul. Na Piaskach 2)

| 29.

| Danziger Aktien-Bierbraurei q Browar w Kuźniczkach

| Labesweg 6 (ul. Lelewela)

| 1873–1945

| 1873–1945 Danziger Aktien-Bierbraurei (Spółka Akcyjna)

| 1893 – 50 <br /> 1894 – 74 <br /> 1895 – 75 <br /> 1896 – 83 <br /> 1897 – 89 <br /> 1907 – 166

| 30.

| Bast & Co. GmbH Bierbrauerei Danziger Mumme

| Weidengasse 35/38 (ul. Łąkowa)

| 1925–1828

| 1925–1828 Bast & Co. GmbH

| 31.

| Baer

| Hundegasse 6/7 (ul. Ogarna)

| przed 1800 – 1808

| przed 1800 – 1808 Ephraim Baer (Bähr, Bär, zm. 1809)

| 32.

| Dälmer A.B.

| Hundegasse 8/9 (ul. Ogarna)| przed 1800 – ok. 1920

| przed 1800 – 1830

| przed 1800 – 1830 Adam Beniamin Dälmer (1768–1830)

| rowspan="5" | 1893 – 24 <br /> 1907 – 36

| rowspan="4" |  

|  Dälmer C.A.

| rowspan="4" |  

|  1830–1846

| 1830–1846 Carl August Dälmer (1791 – po 1840)

| Durand F.

| 1846–1872

| 1846–1872 Franz Durand (1816–1891)

| Fischer P.

| 1872 – ok. 1920

| 1872–1884 Paul Rudolf Fischer (1847–1884)

|

|

|  1884 – ok. 1920 Johanna Wentzel (córka R.F. Fischera)  

| 33.

| Hahn

| Hundegasse 11/12 (ul. Ogarna)

| przed 1800 – 1815

| przed 1800 – 1815 August Beniamin Hahn (1776–1815)

| rowspan="4" | 1893 – 24 <br /> 1894 – 29 <br /> 1895 – 30 <br /> 1896 – 29 <br /> 1897 – 28 <br /> 1907 – 26

| rowspan="3" |  

|  Mroczek C.A.

| rowspan="3" |

|  1815–1835

| 1815–1835 Carl Friedrich Mroczek (1765–1835)

| W. Rodenacker

| 1835–1875

| 1835–1875 Wilhelm Theodor Rodenacker (1802–1875)

| E. Rodenacker

| 1875–1918

| 1875–1918 Carl Eduard Rodenacker (1842–1927)

| 34.

| Krüger G.

| Hundegasse 16 (ul. Ogarna)  

| 1797–1808

| 1797–1808 Georg Krüger

| rowspan="2" |

|  

| Kossakowski J.

|

| 1815–1842

| 1815–1842 Johann Kossakowski (1760–1842)  

| 35.

| Germania-Brauerei

| Hundegasse 46 (ul. Ogarna)

| 1901–1905

| 1901–1903 Friedrich Lemon

|  

| 1905 August Jürgensen

| 36.

| Mundt J.M.

| Hundegasse 127/128 (ul. Ogarna)

| przed 1800 – ok. 1850

| przed 1800 – po 1831 Johann Michael Mundt

| 1840 – ok. 1850 Eduard Mundt

| 37.

| Löwens J.

| Altstädtischer Graben 28 (ul. Podwale Staromiejskie)  

| 1831

| 1831 Jacob Löwens (Metbrauer) (1772–1839)

| 38.

| Jantzen M.

| Röpergasse 20 (ul. Powroźnicza)

| przed 1808

| 1808 Michael Jantzen

| 39.

| F.J. Stolle

| Rittergasse 10 (ul. Rycerska)

| 1792–1834

| 1792–1825 Friedrich Jacob Stolle (1746–1825)

| rowspan="9" | 1893 – 34 <br /> 1894 – 36 <br /> 1895 – 36 <br /> 1896 – 33 <br /> 1897 – 35

| rowspan="8" |  

| rowspan="2" |  

| rowspan="8" |  

| rowspan="2" |  

| 1825–1830 Justina Florentina Stolle (wdowa)

| 1830–1834 Carl Gottlieb Mach (1784–1834)

| J.-Witt-Brauerei

| 1834 – ok. 1909/1910

| 1834–1848 Jacob Witt (1780–1848)

| 1881–1894 Heinrich August Glaubitz (1844–1894)

| 1894 – ok. 1909/1910 Margaretta Glaubitz (wdowa) (1852–1924)

| Alte Schloßbrauerei

| ok. 1910 – 1915

| ok. 1910 – 1915 Danziger Aktien-Bierbrauerei, oddział

|  

| 1916–1929, po zawieszeniu produkcji, magazyny Danziger Aktien-Bierbrauerei i rozlewnia napojów

| Brauerei Englisch Brunnen <br /> Große Schwalbengasse 34 (ul. Jaskółcza)

| 1905–1920

| hurtownia, browar z Elbląga (Brauerei Englisch Brunnen Elbing, Englisch-Brunnen-Straße 2)

| Bergschlößchen-Brauerei <br /> Bärenweg 3 (ul. Mickiewicza)

| ok. 1912 – 1921/1922

| filia browaru sopockiego Petrus Wanninger i Walter Wanninger

| class="authorEgTab" | *Bez związku z browarami produkcyjnymi. <br /> {{author: MrGl}}

|} [[Category: Encyklopedia]]