HANCKE MICHAEL, pisarz miejski, autor notatnika

Aktualna wersja na dzień 07:47, 31 paź 2024

MICHAEL HANCKE (14 VI 1609 Gdańsk – pochowany 12 VIII 1644 Gdańsk), pisarz miejski Urzędu Wyżyny, autor notatnika. Jego dziad Andreas w 1555 był kupcem w Gubinie. Syn kramarza Michaela (pochowany 11 III 1641 w gdańskim kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w wieku 82 lat), od 16 II 1691 posiadającego obywatelstwo Gdańska i od tego roku pisarza Urzędu Wyżyny (urząd zarządzający gdańskimi posiadłościami na Wyżynie przez trzech rajców i płatnego pisarza), i jego drugiej, poślubionej w kościele NMP 28 X 1599 żony Anny (pochowana w tymże kościele 6 IV 1655 w wieku 75 lat), córki Bartholomeusa Grossa i Elisabeth. Miał siedem sióstr oraz dwóch braci: Bartholomeusa (pochowany 30 III 1677 w wieku 69 lat), który 11 XI 1650 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska i Andreasa (ur. ok. 1620), trzykrotnie żonatego, ojca dwóch synów.

Otrzymał staranne domowe wykształcenie, znał m.in. dobrze język łaciński. Już w młodości, w czasie choroby ojca, zastępował go na urzędzie pisarza Urzędu Wyżyn i objął po nim ten urząd. W 1629 przejął od ojca również prowadzony przez niego notatnik i do skromnych wpisów od tego roku dokonywał znacznie obszerniejszych własnych. Zapisywał aktualne wydarzenia interesujące gdańskich mieszczan (polityczne i społeczne; przy opisach posługiwał się godzinami, czyli korzystał z zegara). Wpisywał do notatnika zasłyszane w gdańskich karczmach wiersze, teksty piosenek, anegdoty i dowcipy (często frywolne), nowości przekazywane drogą ustną i w formie ulotek, zamieszczał też formularze życzeń, zaproszeń, kondolencji itp. Szczególnie jednak punktował problem stosunków (wojen, rozejmów, umów) ze Szwecją, z dodatkiem antyszwedzkich wierszy i piosenek. Samych Szwedów uznawał za fałszywych chrześcijan, biedaków dokonujących wielkich niegodziwości. Król szwedzki Gustaw Adolf był według niego tyranem, ciemiężycielem i okrutnikiem, całkowitym przeciwstawieniem dobrego i sprawiedliwego polskiego króla Zygmunta III Wazy. Interesował się sprawami konfliktów religijnych w Gdańsku, sporami luteran i kalwinistów, przy jednoczesnej wielkiej niechęci okazywanej katolikom. Zachwycał się kościołem NMP (obliczał jego rozmiary, podawał koszt poszczególnych sprzętów wewnątrz świątyni). Uwagę poświęcał kwestiom pogody, notował jej ekstremalne stany i wyrządzone przez nią w Gdańsku straty (w 1636 odnotował zniszczenia od burzy i ulewy w kościele św. Jakuba oraz śmierć dziewki zabitej przez piorun przy Bramie Bożego Ciała). Powyższe informacje przeplatał m.in. odwołaniami do czasów antycznego Rzymu czy do przeszłości Gdańska (zanotował np. opowieść o początkach miasta, o złym księciu Haglu rezydującym na Grodzisku, próbował wyjaśnić etymologię nazwy miasta, pisał o książętach gdańskich z wcześniejszego średniowiecza, z czasów sobie współczesnych podawał informacje o zmianach na urzędach pastorów, głównie w kościele św. Jakuba). Dokonane przez niego zapiski stanowią jedno z ważniejszych źródeł umożliwiających poznanie mentalności ówczesnych gdańszczan. Notatnik, liczący ok. 200 stron, przechowywany jest w Bibliotece Gdańskiej PAN.

Był dwukrotnie żonaty (imiona żon nieznane). Druga żona, poślubiona ok. 1640, żyła dłużej niż on (została pochowana wraz z nim po śmierci w wieku 75 lat 10 VI 1695). Pochowany w kościele NMP, w grobie nr 269. Ojciec córki Reginy (pochowana 17 III 1719 w wieku 91 lat w grobie ojca), od ślubu w kościele NMP 15 XI 1654 żony wdowca Caspra Tessina (pochowany 28 VII 1673 w grobie teściów w wieku 52 lat), właściciela kupieckiego obywatelstwa Gdańska, od 1663 członka Trzeciego Ordynku, któremu urodziła trójkę dzieci, oraz syna Friedricha (zm. po 1674), od ślubu 13 VIII 1672 w kościele św. Piotra i Pawła męża Ottilii, córki Balthasara (Balzer) Warstedego (zm. 1662), z którą miał co najmniej czworo dzieci. BŚ

Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. 2, s. 41; t. VI, s. 346, 459.
Bogucka Maria, W kręgu mentalności mieszczanina gdańskiego w XVII wieku, w: Ars Historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań 1976, s. 617–633.
Dzięgielewski Roman, Przygotownie młodzieży do podróży akademickiej w XVI–XVIII wieku na przykładzie traktatów apodemicznych, w szczególności „Brewiarza apodemicznego” gdańszczanina Samuela Zwickera, Gdańsk 2015, s. 46–47.
Hirsch Theodor, Danziger Gustav-Adolfslieder, „Neue Preussische Provinzial-Blätter”, Bd. 7, 1849, s. 55–57.
Mokrzecki Lech, W kręgu prac historyków gdańskich XVII wieku, Gdańsk 1974, s. 140 i nn.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 225, 463; 2, 327; 5, 120.
Zientara Włodzimierz, Hancke Michał, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. II, Gdańsk 1994, s. 160.