KARANDZIEJ JAN, działacz opozycji demokratycznej

Aktualna wersja na dzień 12:14, 29 lip 2024

Jan Karandziej, lata 80. XX w.

JAN KARANDZIEJ (ur. 15 V 1955 Waczy, Karelia, Rosja), działacz opozycji demokratycznej. Syn Antoniego i Janiny z domu Bujonek, mieszkańców Wileńszczyzny, po II wojnie światowej wywiezionych do pracy przy wyrębie lasu w Karelii. W Polsce z rodziną od 1956. W 1973 ukończył Zasadniczą Szkołę Przemysłu Szklarskiego w Szczytnej Śląskiej w specjalności hutnik szkła. Od 4 IX 1973 do 10 IV 1974 pracował jako hutnik szkła w Hucie Szkła Gospodarczego w Tarnowie, od 6 VI 1974 do 28 X 1974 i od 4 XI 1976 do 27 VI 1977 (z dwuletnią przerwą od listopada 1974 do listopada 1976 na zasadniczą służbę wojskową) hutnik szkła w Hucie Szkła Sudety w Szczytnej Śląskiej. Od 1 VIII 1977 do 1 II 1979 formiarz-odlewnik w Kudowskich Zakładach Przemysłu Bawełnianego w Kudowie–Zdrój.

W Gdańsku od 21 III 1979 do 31 I 1980 pracował jako spawacz w Stoczni Północnej. Od września 1979 uczył się w trybie wieczorowym w V Liceum Ogólnokształcącym w Gdańsku. Od 2. połowy 1979 zaangażowany w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża (WZZ), w maju 1980 dokooptowany do Komitetu Założycielskiego WZZ. O ich istnieniu dowiedział się z kolportowanego w stoczni „Robotnika Wybrzeża”, podczas pierwszego spotkania w mieszkaniu Anny Walentynowicz, prezentował swoją twórczość poetycką. Brał udział w akcji rozklejania ulotek, m.in. z Leszkiem i Markiem Zborowskimi, Andrzejem Runowskim, Mieczysławem Klamrowskim, Mirosławem Walukiewiczem i Markiem Pilarzem. 31 I 1980 został zwolniony z pracy za udział w strajku oraz działalność związkową. 25 IV 1980 Terenowa Komisja Odwoławcza ds. Pracy w Gdańsku nakazała przyjąć go z powrotem do pracy, kierownictwo zakładu odwołało się jednak do Sądu Okręgowego Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku (z siedzibą w Gdyni), który 30 VI 1980 zmienił orzeczenie i oddalił wniosek odwoławczy.

Do 11 VIII 1980 pozostawał bez pracy. W marcu 1980, przed wyborami do Sejmu PRL, pod kościołami Gdańska i Słupska rozdawał ulotki nawołujące do bojkotu wyborów. Uczestniczył również w akcji plakatowej przeciwko inwazji rosyjskiej na Afganistan. Kolportował ulotki także po uwięzieniu i skazaniu na trzy miesiące więzienia Dariusza Kobzdeja i Tadeusza Szczudłowskiego. 3 V 1980 brał udział w modlitwach w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku w intencji ich uwolnienia; 7–17 V 1980 w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej był uczestnikiem głodówki solidarnościowej z głodującymi w więzieniu Mirosławem Chojeckim i Dariuszem Kobzdejem oraz w proteście przeciwko przetrzymywaniu w więzieniach działaczy opozycji.

Po zwolnieniu 7 VIII 1980 Anny Walentynowicz z pracy w Stoczni Gdańskiej współautor listu do stoczniowców w jej obronie. 11 VIII 1980, na trzy dni przed wybuchem strajku w Stoczni Gdańskiej (14–31 VIII 1980), razem z Mieczysławem Klamrowskim przyjęty został jako spawacz do pracy w Gdańskim Przedsiębiorstwie Robót Inżynieryjnych (GPRI). 14 VIII 1980, przed godziną 6:00 rozdawał stoczniowcom jadącym do pracy Szybką Koleją Miejską (SKM) na trasie Gdańsk Oliwa–Gdańsk Główny ulotki w obronie Anny Walentynowicz, 15 VIII 1980, po wywołaniu strajku w GPRI, do czasu opanowania sytuacji w zakładzie, był przewodniczącym komitetu strajkowego. 16/17 VIII 1980 uczestnik delegacji (m.in. z Tadeuszem Szczudłowskim), która ubiegała się u I sekretarza PZPR w Gdańsku, wojewody i biskupa gdańskiego Lecha Kaczmarka o zgodę na odprawienie przez ks. Henryka Jankowskiego pierwszej mszy podczas strajku. Po 23 VIII 1980 przeniósł się do pracy w Stoczni Gdańskiej.

We wrześniu i październiku 1980 drukarz w drukarni Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (MKZ) NSZZ „Solidarność” w Gdańsku. Od 3 XI 1980 do 31 III 1981 ponownie zatrudniony jako spawacz w Stoczni Północnej (przyjęty dzięki interwencji Bogdana Borusewicza). Od 1 kwietnia do 30 września 1981 przebywał na urlopie bezpłatnym, oddelegowany do pracy w drukarni MKZ; od 1 października do 19 grudnia 1981 drukarz przy Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Zarządu Portu Gdańsk. Po wprowadzeniu stanu wojennego 14–19 XII 1981 uczestnik strajku protestacyjnego w gdańskim porcie. Od 30 XII 1981 do 24 VII 1982 internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku, nie otrzymał zgody na otrzymanie podręczników, by ukończyć naukę w ostatniej klasie LO. Po wyjściu z internowania pozostawał bez zatrudnienia.

Od marca 1983 przebywał na emigracji w RFN (Berlin Zachodni), następnie (po półtora roku) w Pittsburgu (USA). Pracował jako spawacz w Concord, Hayword, Bostonie, Los Angeles. Zorganizował w USA obwoźną polską bibliotekę, był współwydawcą biuletynu polityczno-informacyjnego, dwutygodnika „Wiadomości” (1986–1989), uczestniczył w pracach organizacji Freedom (zbierającej m.in. informacje o sytuacji w Polsce i udzielającej osobom w kraju pomocy materialnej). Od grudnia 1988 w Polsce, zamieszkał w Kudowie-Zdroju; dwukrotnie wyjeżdżał jeszcze do pracy w USA. W 1992 zatrudniony został w Nadleśnictwie Zdroje w Szczytnej, następnie w Zakładzie Usługowym Robót Instalacji Sanitarnych w Kudowie-Zdroju; w latach 1994–1995 przy pracach interwencyjnych, robotach publicznych w Zespole Uzdrowisk Kłodzkich tamże, w 1997 robotnik przy pracach drogowo-brukarskich. W latach 1998–2000 pracował w Miejskich Zakładach Użyteczności Publicznej w Kudowie, w 2000–2004 był monterem w Kudowskich Zakładach Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o., 2006–2007 spawaczem w Wemeco Poland Sp. z o.o., w 2007 tkaczem w APM Gama Sp. z o.o. Od sierpnia 2007 do maja 2008 bezrobotny, następnie pracownik obsługi w firmie Usługi Informatyczne Ryszard Graliński. W kwietniu 2012 uczestniczył w proteście głodowym w Częstochowie w obronie (przywróceniu) nauczania historii w szkołach. Od 2022 członek Zarządu Stowarzyszenia w Trosce o Dom Ojczysty im. Anny Walentynowicz. Krytyk działalności Lecha Wałęsy.

Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2017), Krzyżem Wolności i Solidarności (2018, zaprotestował przeciwko wnioskowi o przyznanie mu tego odznaczenia w 2013 przez prezydenta Bronisława Komorowskiego), Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem „Pro Patria”. Ojciec siedmiorga dzieci. ArKa









Bibliografia:
Relacja Jana Karandzieja (2015).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, akta paszportowe, akta SO kryptonim „Klan”.
Archiwum Stoczni Północnej Grupa Remontowa S.A., akta osobowe.
Gwiazdozbiór w „Solidarności”. Joanna i Andrzej Gwiazdowie w rozmowie z Remigiuszem Okraską, Łódź 2009.
Karandziej Jan, Musiałem przeskakiwać przez płot, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2006, nr 8–9.
Kazański Arkadiusz, Karandziej Jan, https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/16575,Karandziej-Jan.html?search=6683071963.