DALITZ FRIEDRICH RUDOLPH, budowniczy organów i fortepianów
| (Nie pokazano 36 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | {{ | + | {{web}} |
| − | '''FRIEDRICH RUDOLPH DALITZ''' (ochrzczony 28 XII 1721 Gdańsk – pochowany 1 III 1804 Gdańsk), budowniczy organów i fortepianów, syn złotnika. Uczeń i współpracownik | + | [[File: Organy_Dalitza.jpg |thumb| Friedrich Rudolph Dalitz, prospekt organowy w [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]]]] |
| + | [[File: FRIEDRICH_RUDOLPH_DALITZ.jpg |thumb| Friedrich Rudolph Dalitz, tylna część szafy organowej z [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]] wraz ze stołem gry]] | ||
| + | [[File: FRIEDRICH__DALITZ.jpg |thumb| Tablica pamiątkowa z 1766 znad stołu gry organów [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]], z nazwiskami fundatorów instrumentu, organisty [[EGGERT JOHANN EPHRAIM, organista, carillonista | Johanna Ephraima Eggerta]] i budowniczego organów Friedricha Rudolpha Dalitza]] | ||
| + | |||
| + | |||
| + | '''FRIEDRICH RUDOLPH DALITZ''' (ochrzczony 28 XII 1721 Gdańsk – pochowany 1 III 1804 Gdańsk), budowniczy organów i fortepianów, syn złotnika Carla Dalitza (pochowany 21 V 1751 na [[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. ZESPÓŁ U PODNÓŻA GRODZISKA| cmentarzu Bożego Ciała]] | ||
| + | i Marii Elisabeth z domu Lange (zm. przed 1759). Ojciec, prowadzący zakład wpierw przy Sandgrube (ul. Rogaczewskiego), następnie przy Nowych Ogrodach, przed śmiercią mieszkający przy Weißmönchen Gasse (ul. Bielańska) poświadczał przed gdańskim sądem ławniczym prawowite pochodzenie swoich synów: 22 IV 1744 – Ludwiga, 2 X 1744 – Tobiasa, 13 IX 1759 ‒ Friedricha Rudolfa. <br/><br/> | ||
| + | Uczeń i współpracownik [[HILDEBRANDT ANDREAS, organmistrz | Andreasa Hildebrandta]]. W 1750 zbudował Probestück – organy z 19 registrami w Koźlinach na Żuławach. Pracował w Królewcu i Saksonii. Mniej więcej w okresie 1750–1755 zbudował organy w Myszewie na Żuławach, obecnie nieistniejące. Namówiony przez Andreasa Hildebrandta wrócił do Gdańska, gdzie około 1756 przejął jego pracownię. W latach 1756 i 1758 był karany za wykonywanie zawodu bez stosownego zezwolenia. 23 VIII 1759 otrzymał robotnicze (pracownicze) [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]]. Notowany w latach 1763–1764 przy 2. Damm (ul. Grobla II), w 1773 przy 3. Damm (od strony zachodniej, we własnym domu), od około 1800 przy Johannisgasse 1322 (ul. Świętojańska). <br/><br/> | ||
| + | Znane są około 22 jego prace organmistrzowskie w Gdańsku i okolicach. Przebudował duże [[ORGANY KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY| organy]] w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]] (NMP; 1758–1760), zbudował organy w [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]] (1765–1767), w kościele NMP (1777/1778), w [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA | kościele św. Ducha]] (1782) i w kościele św. Wawrzyńca w Różynach koło Łęgowa (1787), przebudował organy [[WULFF JAN WILHELM, organmistrz | Michała Wulffa]] w Oliwie (1791–1793). W 1761 był zatrudniony w gdańskim [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]]; otrzymywał po 45 florenów za strojenie dużych i małych organów (odpowiednio 30 i 15 florenów) w okresie zapustów, Zielonych Świątek (dodatkowo trzy floreny za ich odkurzenie), św. Michała i Wielkiej Nocy. <br/><br/> | ||
| + | Był również budowniczym fortepianów, rejestrów piszczałkowych w klawesynach [[WOGE JOHANN WERNER, budowniczy instrumentów | Johanna Wernera Wogego]], Clavecin Royal (m.in. z rejestrem fletowym), katarynek, mechanizmów grających do zegarów, dzwonów kurantowych (czego nauczył go zapewne jeszcze Hildebrandt). W 1770 miał czeladnika Ephraima Liganda i ucznia Gottfrieda Ehrharta. Jego uczniami i czeladnikami byli też Bötcher, [[MIRAU JOHANN CHRISTIAN, organmistrz, instrumentarz | Johann Christian Mirau]], Daniel Wróblewski (od lipca do 17 IX 1770) oraz [[ARENDT CHRISTIAN EPHRAIM, fortepianmistrz | Christian Ephraim Arendt]] (który wykupił dom i warsztat mistrza na pośmiertnej licytacji i ukończył za niego przebudowę organów Hildebrandta w [[KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA (I) | kościele Zbawiciela]] w Gdańsku). W 1777 był prawnym opiekunem Arnolda Schmidta, w 1778 chorążym Drugiej Chorągwi Niebieskiego Pułku Kwartału Szerokiego ([[KWARTAŁY | kwartały]]). <br/><br/> | ||
| + | Ożenił się z Anną Eleonorą z domu Jantzen (pochowana 1 II 1770). Miał córki: Philippinę Renatę, ''primo voto'' König, ''secundo voto'' von Deyck (pochowana 18 III 1808), i Annę Eleonorę Alberti (Alberty, zm. 17 X 1816) oraz krótko żyjące dzieci: Nathanaela Rudolpha (pochowany 12 IX 1761), Carla Friedricha (pochowany 26 I 1762), Friedericę Elisabeth (pochowana 29 VII 1763) i Benjamina Friedricha (pochowany 22 V 1765). Po śmierci żony przekazał obu córkom połowę swego domu (po jednej czwartej) przy 3. Damm (ul. III Grobla) oraz po 1000 guldenów gotówką. 18 I 1773, przed poślubieniem wdowy Anny Cathariny z domu Malesske, wdowy po jej po trzecim mężu Johannie Gottfrydzie Posch, dokonał ponownego podziału majątku, przekazując córkom część należną po matce. <br/><br/> | ||
| + | Został pochowany w kościele św. Jana w Gdańsku. Jego inwentarz pośmiertny, sprzedany na aukcji 26–27 III 1804, obejmował między innymi: zegarowy mechanizm fletowy, pozytyw z cynowymi piszczałkami, stołowy dębowy Clavecin Royal, nowy fortepian w bejcowanej obudowie, ptasie organki, lirę korbową, zestawy grających dzwonków, modele, rysunki i szablony do organów i grających dzwonków, zestaw kamertonów do równomiernej temperacji, stoły stolarskie, pięć długich stołów roboczych, narzędzia stolarskie, snycerskie, organ- i fortepianmistrzowskie, urządzenia do odlewania piszczałek, zapasy drewna, cyny, miedzi, mosiądzu, żelaza i blachy. {{author: BV}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
| + | '''Bibliografia''':<br/> | ||
| + | Archiwum Państwowe Gdańsk, 349/210, s. 105 (pogrzeb Carla Dalitza); 300, 43/142, 25v–26r; 300, 43/142, k. 135rv z 1744, 43/157, k. 136r z 1759; 300,1/341, s. 3–4; 300, 43/171 174rv; 3000, 43/171 180rv (zapis dla córek po śmierci żony).<br/> | ||
| + | Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 57.<br/> | ||
| + | Vogel Beniamin, ''Rudolph Friedrich Dalitz ‒ instrument maker, citizen, man'', w: Organy i Muzyka Organowa, XI (Akad. Muz. w Gdańsku Prace Specjalne 58), Gdańsk 2000, s. 153-167.<br/> | ||
| + | Vogiel Benjamin, ''Fortepiany gdańskie do 1815'', „Studia Musicologica Calisensia. W kręgu fortepianu i muzyki fortepianowej”, red. Krzysztof Rottrmund, Poznań 2019, s. 211. | ||
Aktualna wersja na dzień 15:30, 8 kwi 2024
FRIEDRICH RUDOLPH DALITZ (ochrzczony 28 XII 1721 Gdańsk – pochowany 1 III 1804 Gdańsk), budowniczy organów i fortepianów, syn złotnika Carla Dalitza (pochowany 21 V 1751 na cmentarzu Bożego Ciała
i Marii Elisabeth z domu Lange (zm. przed 1759). Ojciec, prowadzący zakład wpierw przy Sandgrube (ul. Rogaczewskiego), następnie przy Nowych Ogrodach, przed śmiercią mieszkający przy Weißmönchen Gasse (ul. Bielańska) poświadczał przed gdańskim sądem ławniczym prawowite pochodzenie swoich synów: 22 IV 1744 – Ludwiga, 2 X 1744 – Tobiasa, 13 IX 1759 ‒ Friedricha Rudolfa.
Uczeń i współpracownik Andreasa Hildebrandta. W 1750 zbudował Probestück – organy z 19 registrami w Koźlinach na Żuławach. Pracował w Królewcu i Saksonii. Mniej więcej w okresie 1750–1755 zbudował organy w Myszewie na Żuławach, obecnie nieistniejące. Namówiony przez Andreasa Hildebrandta wrócił do Gdańska, gdzie około 1756 przejął jego pracownię. W latach 1756 i 1758 był karany za wykonywanie zawodu bez stosownego zezwolenia. 23 VIII 1759 otrzymał robotnicze (pracownicze) obywatelstwo Gdańska. Notowany w latach 1763–1764 przy 2. Damm (ul. Grobla II), w 1773 przy 3. Damm (od strony zachodniej, we własnym domu), od około 1800 przy Johannisgasse 1322 (ul. Świętojańska).
Znane są około 22 jego prace organmistrzowskie w Gdańsku i okolicach. Przebudował duże organy w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP; 1758–1760), zbudował organy w kościele Bożego Ciała (1765–1767), w kościele NMP (1777/1778), w kościele św. Ducha (1782) i w kościele św. Wawrzyńca w Różynach koło Łęgowa (1787), przebudował organy Michała Wulffa w Oliwie (1791–1793). W 1761 był zatrudniony w gdańskim kościele św. Jana; otrzymywał po 45 florenów za strojenie dużych i małych organów (odpowiednio 30 i 15 florenów) w okresie zapustów, Zielonych Świątek (dodatkowo trzy floreny za ich odkurzenie), św. Michała i Wielkiej Nocy.
Był również budowniczym fortepianów, rejestrów piszczałkowych w klawesynach Johanna Wernera Wogego, Clavecin Royal (m.in. z rejestrem fletowym), katarynek, mechanizmów grających do zegarów, dzwonów kurantowych (czego nauczył go zapewne jeszcze Hildebrandt). W 1770 miał czeladnika Ephraima Liganda i ucznia Gottfrieda Ehrharta. Jego uczniami i czeladnikami byli też Bötcher, Johann Christian Mirau, Daniel Wróblewski (od lipca do 17 IX 1770) oraz Christian Ephraim Arendt (który wykupił dom i warsztat mistrza na pośmiertnej licytacji i ukończył za niego przebudowę organów Hildebrandta w kościele Zbawiciela w Gdańsku). W 1777 był prawnym opiekunem Arnolda Schmidta, w 1778 chorążym Drugiej Chorągwi Niebieskiego Pułku Kwartału Szerokiego ( kwartały).
Ożenił się z Anną Eleonorą z domu Jantzen (pochowana 1 II 1770). Miał córki: Philippinę Renatę, primo voto König, secundo voto von Deyck (pochowana 18 III 1808), i Annę Eleonorę Alberti (Alberty, zm. 17 X 1816) oraz krótko żyjące dzieci: Nathanaela Rudolpha (pochowany 12 IX 1761), Carla Friedricha (pochowany 26 I 1762), Friedericę Elisabeth (pochowana 29 VII 1763) i Benjamina Friedricha (pochowany 22 V 1765). Po śmierci żony przekazał obu córkom połowę swego domu (po jednej czwartej) przy 3. Damm (ul. III Grobla) oraz po 1000 guldenów gotówką. 18 I 1773, przed poślubieniem wdowy Anny Cathariny z domu Malesske, wdowy po jej po trzecim mężu Johannie Gottfrydzie Posch, dokonał ponownego podziału majątku, przekazując córkom część należną po matce.
Został pochowany w kościele św. Jana w Gdańsku. Jego inwentarz pośmiertny, sprzedany na aukcji 26–27 III 1804, obejmował między innymi: zegarowy mechanizm fletowy, pozytyw z cynowymi piszczałkami, stołowy dębowy Clavecin Royal, nowy fortepian w bejcowanej obudowie, ptasie organki, lirę korbową, zestawy grających dzwonków, modele, rysunki i szablony do organów i grających dzwonków, zestaw kamertonów do równomiernej temperacji, stoły stolarskie, pięć długich stołów roboczych, narzędzia stolarskie, snycerskie, organ- i fortepianmistrzowskie, urządzenia do odlewania piszczałek, zapasy drewna, cyny, miedzi, mosiądzu, żelaza i blachy.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, 349/210, s. 105 (pogrzeb Carla Dalitza); 300, 43/142, 25v–26r; 300, 43/142, k. 135rv z 1744, 43/157, k. 136r z 1759; 300,1/341, s. 3–4; 300, 43/171 174rv; 3000, 43/171 180rv (zapis dla córek po śmierci żony).
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 57.
Vogel Beniamin, Rudolph Friedrich Dalitz ‒ instrument maker, citizen, man, w: Organy i Muzyka Organowa, XI (Akad. Muz. w Gdańsku Prace Specjalne 58), Gdańsk 2000, s. 153-167.
Vogiel Benjamin, Fortepiany gdańskie do 1815, „Studia Musicologica Calisensia. W kręgu fortepianu i muzyki fortepianowej”, red. Krzysztof Rottrmund, Poznań 2019, s. 211.
