ŻURAW
| Linia 25: | Linia 25: | ||
Żuraw był administrowany przez urzędnika miejskiego (mistrza dźwigowego), do którego zadań należała konserwacja dźwigu, pobieranie opłat za korzystanie z urządzeń, płacenie wynagrodzeń robotnikom i podatków do kasy miejskiej i przede wszystkim kierowanie pracą ludzi chodzących w bębnach. Do komunikacji z nimi (wzrokowej i głosowej) służyła pionowa szczelina w drewnianej części konstrukcji, między murowanymi basztami.<br/><br/> | Żuraw był administrowany przez urzędnika miejskiego (mistrza dźwigowego), do którego zadań należała konserwacja dźwigu, pobieranie opłat za korzystanie z urządzeń, płacenie wynagrodzeń robotnikom i podatków do kasy miejskiej i przede wszystkim kierowanie pracą ludzi chodzących w bębnach. Do komunikacji z nimi (wzrokowej i głosowej) służyła pionowa szczelina w drewnianej części konstrukcji, między murowanymi basztami.<br/><br/> | ||
W początku XVII wieku Żuraw stracił militarne znaczenie. W 1605 pojawiła się wzmianka o jego mieszkańcach, znajdowały się w nim również warsztaty rzemiosła. Przebudowa pomieszczeń na mieszkania spowodowała konieczność postawienia wysokich kominów oraz wybicie otworów okiennych. Znaczenie Żurawia dla portu gdańskiego zaczęło maleć już w połowie XIX wieku, pod koniec stulecia służył do podnoszenia ruf niewielkich statków, tak aby można było naprawić śruby napędowe. <br/><br/> | W początku XVII wieku Żuraw stracił militarne znaczenie. W 1605 pojawiła się wzmianka o jego mieszkańcach, znajdowały się w nim również warsztaty rzemiosła. Przebudowa pomieszczeń na mieszkania spowodowała konieczność postawienia wysokich kominów oraz wybicie otworów okiennych. Znaczenie Żurawia dla portu gdańskiego zaczęło maleć już w połowie XIX wieku, pod koniec stulecia służył do podnoszenia ruf niewielkich statków, tak aby można było naprawić śruby napędowe. <br/><br/> | ||
| − | W [[ROK 1945 | 1945]] całkowicie spłonęła środkowa, drewniana część Żurawia, mury zostały zniszczone w około 60%. Pierwsze prace przy odbudowie (usunięcie i wywiezienie gruzu) rozpoczęto w marcu 1950. Budynek został odbudowany w latach 1956–1959 według projektu (z 1955) Stanisława Bobińskiego (projekt adaptacji z 1960 Kazimierza Orłowskiego, projekt rekonstrukcji mechanizmu dźwigowego (z 1959) [[MACUR KAZIMIERZ, architekt | Kazimierza Macura]], konstrukcja dachu (z 1958) wedle Janusza | + | W [[ROK 1945 | 1945]] całkowicie spłonęła środkowa, drewniana część Żurawia, mury zostały zniszczone w około 60%. Pierwsze prace przy odbudowie (usunięcie i wywiezienie gruzu) rozpoczęto w marcu 1950. Budynek został odbudowany w latach 1956–1959 według projektu (z 1955) Stanisława Bobińskiego (projekt adaptacji z 1960 Kazimierza Orłowskiego, projekt rekonstrukcji mechanizmu dźwigowego (z 1959) [[MACUR KAZIMIERZ, architekt | Kazimierza Macura]], konstrukcja dachu (z 1958) wedle Janusza Dembka i Włodzimierza Zamorskiego) w formie znanej z widoku [[MÖLLER ANTON, malarz, rysownik, grafik | Antona Möllera]] z około 1601. W 1966 zrekonstruowano dwa duże, osadzone na osi, koła dźwigowe. Obecnie mieści się tu oddział [[NARODOWE MUZEUM MORSKIE | Narodowego Muzeum Morskiego]]. Od 2003 do zwiedzania udostępniono mechanizm dźwigowy. Żuraw był największym dźwigiem portowym średniowiecznej Europy, teraz jest jedną z najbardziej znanych budowli Gdańska. {{author: GS}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] |
Aktualna wersja na dzień 09:21, 11 sty 2024
ŻURAW, jedna z najstarszych bram wodnych, zamykająca od strony ► Motławy ul. Szeroką, pełniąca funkcje bramy miejskiej i dźwigu portowego. Pierwsza wzmianka o drewnianej konstrukcji u wylotu ul. Szerokiej (wygląd nieznany) w kierunku Motławy pochodzi z 1367. Po pożarze, w 1442 z inicjatywy burmistrza ► Heinricha Vorratha rozpoczęto starania o budowę nowej, murowanej bramy. Spowodowało to zatarg z Krzyżakami, którzy obawiali się potężnej budowli obronnej w pobliżu ► zamku; żądali, by Żuraw pełnił funkcje wyłącznie portowe. W celu przyspieszenia budowy w 1443 wprowadzono specjalny podatek, budowę zakończono w 1444.
Budynek miał około 28 m długości i 10 m szerokości. Grubość murów w przyziemiu baszt dochodziła do 4 m, budynek był o jedną kondygnację niższy od obecnego, który ma około 30 m wysokości, cztery kondygnacje naziemne i płytkie piwnice. Ze względu na obronny charakter miał bardzo mało otworów okiennych. Najpotężniejsza wśród gdańskich bram wodnych nawiązuje do gotyckiego budownictwa flamandzkiego i ma dwie odmiennie potraktowane elewacje. Elewacja wschodnia (od strony Motławy) zbudowana jest z dwóch masywnych, ceglanych wież, ujmujących wsparty pierwotnie na czterech filarach (obecnie dwa) potężny drewniany wykusz zakrywający urządzenia dźwigowe. W przyziemiu baszt umieszczono strzelnice, przystosowane do broni palnej ciężkiego kalibru, na wyższych kondygnacjach do broni ręcznej. Jedyną ozdobę elewacji stanowił fryz, ułożony z rzędu podwójnych cegieł. Elewacja zachodnia (od strony obecnej ul. Szerokiej) jest płaska, rozczłonkowana wysokimi, ostrołukowo przesklepionymi blendami (płytkimi wnękami w murze). Główny akcent architektoniczny elewacji zachodniej stanowi wysoka nadbudowa, mieszcząca w przyziemiu przejście bramne. Ozdobiona jest dwiema blendami, z których dolną zamknięto dwoma ostrołukami, górną zaś jednym.
Urządzenie dźwigowe, znajdujące się środkowej, drewnianej części Żurawia, złożone było początkowo z jednej, a następnie dwóch par drewnianych kół (bębnów) wyciągowych, deptakowych, na wspólnej osi. Dolna para kół, o średnicy 6 m, służyła do przeładunku towarów (do 11 m nad poziom wody), górna, o średnicy 6,5 m, do stawiania masztów na statkach (możliwość około 30 m wysokości wyciągu). Koła wprawiało w ruch sześciu robotników chodzących w ich wnętrzu. Obydwa koła mogły dźwigać ciężary do około 2000 kilogramów na wysokość 27 m albo 4000 kilogramów na wysokość 11 m. Na dachu drewnianej części znajdował się wycięty z blachy żuraw, wskazujący kierunek wiatru. W XVII i XVIII wieku kilkakrotnie zmieniał się kształt drewnianej części.
Żuraw był administrowany przez urzędnika miejskiego (mistrza dźwigowego), do którego zadań należała konserwacja dźwigu, pobieranie opłat za korzystanie z urządzeń, płacenie wynagrodzeń robotnikom i podatków do kasy miejskiej i przede wszystkim kierowanie pracą ludzi chodzących w bębnach. Do komunikacji z nimi (wzrokowej i głosowej) służyła pionowa szczelina w drewnianej części konstrukcji, między murowanymi basztami.
W początku XVII wieku Żuraw stracił militarne znaczenie. W 1605 pojawiła się wzmianka o jego mieszkańcach, znajdowały się w nim również warsztaty rzemiosła. Przebudowa pomieszczeń na mieszkania spowodowała konieczność postawienia wysokich kominów oraz wybicie otworów okiennych. Znaczenie Żurawia dla portu gdańskiego zaczęło maleć już w połowie XIX wieku, pod koniec stulecia służył do podnoszenia ruf niewielkich statków, tak aby można było naprawić śruby napędowe.
W ► 1945 całkowicie spłonęła środkowa, drewniana część Żurawia, mury zostały zniszczone w około 60%. Pierwsze prace przy odbudowie (usunięcie i wywiezienie gruzu) rozpoczęto w marcu 1950. Budynek został odbudowany w latach 1956–1959 według projektu (z 1955) Stanisława Bobińskiego (projekt adaptacji z 1960 Kazimierza Orłowskiego, projekt rekonstrukcji mechanizmu dźwigowego (z 1959) ► Kazimierza Macura, konstrukcja dachu (z 1958) wedle Janusza Dembka i Włodzimierza Zamorskiego) w formie znanej z widoku ► Antona Möllera z około 1601. W 1966 zrekonstruowano dwa duże, osadzone na osi, koła dźwigowe. Obecnie mieści się tu oddział ► Narodowego Muzeum Morskiego. Od 2003 do zwiedzania udostępniono mechanizm dźwigowy. Żuraw był największym dźwigiem portowym średniowiecznej Europy, teraz jest jedną z najbardziej znanych budowli Gdańska.
