EICHENDORFF JOSEPH KARL BENEDIKT von, poeta

Aktualna wersja na dzień 18:15, 18 maj 2024

Joseph Karl Benedikt Eichendorff

Joseph Karl Benedikt von Eichendorff

Joseph Karl Benedikt von Eichendorff

Wiersz Josepha Karla Eichendorffa wpisany do sztambucha Friedricha Wilhelma Krampitza w 1846

JOSEPH KARL BENEDIKT von EICHENDORFF (10 III 1788 Łubowice (Lubovitz) koło Raciborza – 26 XI 1857 Nysa, Śląsk), czołowy poeta, prozaik i eseista doby niemieckiego romantyzmu. Urodził się w rodzinie katolickiej szlachty zamieszkującej Śląsk od XVII wieku, w należącej do niej posiadłości. Jego ojcem był Adolph Theodor Rudolf (9 I 1756 Krawar – 27 IV 1818 Łubowice), matką – Caroline z domu Kloch (18 I 1766 Łubowice – 15 IV 1822 Łubowice). Mimo starań matki nie udało się ocalić majątku, który ojciec doprowadził do upadku (dobra po jego śmierci w 1818 sprzedano, w rękach rodziny pozostała niewielka posiadłość Sedlnice na Morawach). Joseph i jego starszy brat Wilhelm (14 IX 1786 Łubowice – 7 I 1849 Innsbruck, żonaty z Julie Fischnaler, zmarł bezdzietnie) uczęszczali do gimnazjów we Wrocławiu (październik 1800 – sierpień 1804: Królewskie Gimnazjum Katolickie, październik 1804 – marzec 1805: Ewangelickie Gimnazjum Marii Magdaleny). W kwietniu 1805 wyjechali na studia do Halle. Po zamknięciu uniwersytetu 19 X 1806 (w wyniku zwycięstwa wojsk napoleońskich) od maja 1807 do kwietnia 1808 studiowali na uniwersytecie w Heidelbergu, zimą 1809/1810 w Berlinie; w 1812 w Wiedniu ukończyli prawo.

W 1813 zaciągnął się jako piechur do ochotniczych oddziałów armii pruskiej (korpus majora hrabiego Adolpha von Lützowa), dotarł między innymi na pole bitwy pod Waterloo dzień po walce. W styczniu 1816 został referendarzem, od listopada 1819 był asesorem przy delegaturze rządu królewskiego we Wrocławiu. W czerwcu 1820 minister Karl vom Stein zum Altenstein polecił go królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi III, dzięki czemu został radcą do spraw szkolnictwa i Kościoła katolickiego przy Prezydium i Konsystorzu prowincji Prusy Zachodnie z siedzibą w Gdańsku. Do Gdańska wyruszył 21 I 1821, w kwietniu zamieszkał przy Langgasse (ul. Długa 78). W maju 1821 został wprowadzony w obowiązki zarówno w rejencji gdańskiej, jak i kwidzyńskiej (obie wchodziły w skład prowincji). 25 IX 1821 król pruski mianował go radcą rządowym. Miejscem jego pracy w Gdańsku w latach 1821–1824 był Królewski Dom Rządowy przy Schäferei (ul. Szafarnia 11), w Kwidzynie tzw. pałac Fermora (obecnie ul. Katedralna 5).

W 1822 na łamach gdańskiego pisma „Der Ährenleser auf dem Felde der Geschichte, Literatur und Kunst” („Poszukiwacz pokłosia w dziedzinie historii, literatury i sztuki”) opublikował niektóre sceny z jeszcze niewydrukowanej komedii Liebe versteht keinen Spaß (Miłość nie zna się na żartach). Spotykając się na gruncie zawodowym z dostojnikami Kościoła katolickiego prowincji (zazwyczaj w klasztorze cystersów w Oliwie), na życzenie opata oliwskiego i biskupa warmińskiego Josepha Wilhelma Friedricha von Hohenzollerna-Hechingena napisał słowa popularnej pieśni ku czci Maryi O Maria, meine Liege. Na zaproszenie grafa Fabiana von Dohna spędzał wraz z rodziną ciepłe miesiące w 1822 i 1824 w jego posiadłości Srebrzysko (Gutshaus Silberhammer, obecnie Dworek Srebrzysko przy ul. Srebrniki 1). Napisał tu wiele wierszy oraz dwa utwory istotne dla jego twórczości: satyrę Krieg den Philistern (Wojna filistrom), wydaną w 1823, oraz nowelę Aus dem Leben eines Taugenichts (Z życia nicponia), wydaną w 1826. W marcu 1823 zamieszkał przy Langer Markt (Długi Targ 11). Brał udział w spotkaniach Gesangverein zu Danzig ( Stowarzyszenie Śpiewacze), co zainspirowało go do napisania składającego się z siedmiu pieśni cyklu Tafellieder (Pieśni biesiadne), datowanych na 1823.

Wraz ze swoim przełożonym, nadprezydentem Prus Zachodnich Heinrichem Theodorem von Schönem, zaangażował się w popierany przez króla Prus Friedricha Wilhelma III projekt ratowania popadającego w ruinę zamku w Malborku. Był administracyjnym zarządcą odbudowy. 20 VI 1822, na oficjalnym bankiecie zorganizowanym w Malborku ku czci przybyłego pruskiego następcy tronu, późniejszego króla Fryderyka Wilhelma IV, odśpiewano przy wtórze cytry pieśń Eichendorffa. W tym czasie rozpoczął pisanie dramatu Der letzte Held von Marienburg (Ostatni bohater Malborka), poświęconego wielkiemu mistrzowi zakonu krzyżackiego Heinrichowi von Plauenowi (utwór ukazał się drukiem w 1830). Sztukę wystawiono tylko raz: w teatrze w Królewcu w lutym 1831.

W 1824, w wyniku połączenia prowincji Prusy Wschodnie z prowincją Prusy Zachodnie, przeniósł się do Królewca. Gdańsk opuścił 23 IX 1824. W Królewcu przebywał do 1831, czyniąc starania o przeniesienie do Berlina, gdzie zaproponowano mu pracę w cenzurze.

W 1841 opublikowano czterotomowe wydanie dzieł Eichendorffa, które ugruntowało jego pozycję w świecie niemieckiej literatury. Doceniono jego zaangażowanie w Malborku, został zaproszony do udziału w rozpoczętych w 1842 pracach nad odbudową i renowacją katedry w Kolonii. W 1844, z woli króla Fryderyka Wilhelma IV, opisał historię odbudowy zamku malborskiego: Die Wiederherstellug des Schlosses der Deutschen Ordensritter zu Marienburg (Odbudowa zamku niemieckich rycerzy zakonnych w Malborku). 4 XII 1842 został zwolniony ze swoich obowiązków w urzędzie i wysłany na oficjalny urlop do Gdańska (gdzie mieszkała jego córka Marie Therese i jej mąż, oficer służący w Gdańsku; odwiedzał ich także wcześniej, w 1838). Do Gdańska przybył z żoną w maju 1843, zamieszkał przed Bramą Wyżynną, na prawym rogu Sandgrube (ul. Rogaczewskiego). Pod koniec września przeniósł się do córki, do kamienicy przy Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka 43), naprzeciw tylnej fasady Dworu Artusa. Napisał tu jeden z najbardziej znanych swoich wierszy: In Danzig (W Gdańsku). W gdańskich gazetach drukowano także jego wiersze, do niektórych z nich gdańscy kompozytorzy Carl Friedrich Curschmann i Friedrich Wilhelm Markull pisali muzykę. Latem 1844 roku przeszedł w stan spoczynku, w 1845 i 1846 wraz z żoną podróżował z Gdańska do Wiednia, gdzie fetowany był na salonach jako uznany niemiecki pisarz i poeta. Popularne stały się pieśni napisane do jego słów przez Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego i Roberta Schumanna. W listopadzie 1847 roku, po przenosinach zięcia do Berlina, zamieszkał w tym mieście, w 1855 w ślad za zięciem i córką osiadł w Nysie na Górnym Śląsku.

W 1893 został uhonorowany w Gdańsku pamiątkową tablicą, drugą zawieszono w 1932 na murach dworku na Srebrzysku.

Od 1815 był żonaty z Luise von Larisch (właściwie Aloysia Anna Victoria von Larisch, 18 VIII 1792 Niewiadomie koło Rybnika – 3 XII 1855 Nysa), obok której spoczął na cmentarzu Jerozolimskim w Nysie. Mieli dzieci: Hermanna Josepha (30 VIII 1815 Berlin – 17 V 1900 Bonn), Marie Therese (9 V 1817 Wrocław – 11 III 1884 Drezno), Rudolfa Josepha (19 IV 1819 Wrocław – 18 I 1891 Fulnek, obecnie Czechy), Agnes Clarę (6 I 1821 Berlin – 5 IV 1822 Gdańsk), Anne Hedwig (20 X 1830 Królewiec – 4 III 1832 Berlin). Córka Marie Therese od 2 VII 1837 była żoną porucznika Louisa von Besserera-Dahlfingena (12 XII 1809 Królewiec – 21 III 1858 Nysa), od 1837 wykładowcy w szkole dywizyjnej w Gdańsku, późniejszego majora i dyrektora szkoły dywizyjnej w Nysie. Syn Rudolf był kapitanem w 5. regimencie grenadierów stacjonującym w Gdańsku (w koszarach Wiebego), mieszkał przy Breitgasse (ul. Szeroka). W lipcu 1847 ożenił się w Gdańsku z Friederike Bertram (urodzona w Grudziądzu, zmarła w październiku 1848 w Gdańsku, przy porodzie). Po raz kolejny był żonaty od 6 X 1853 z Marią Amalią Thymian (26 IX 1832 Oliwa – 15 II 1912 Legnica).

Współczesna recepcja Eichendorffa w Polce. Szczególną troskę o zachowanie dziedzictwa Eichendorffa w Polsce i upowszechnienie jego twórczości podejmuje Górnośląskie Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa w Łubowicach, wydawca między innymi serii „Perły Literatury Śląskiej”, „Rocznika Łubowickiego” oraz „Zeszytów Eichendorffa”, a także redakcja Konwersatorium im. Josepha von Eichendorffa z Opola. Po polsku (także w edycjach dwujęzycznych) utwory Eichendorffa ukazały się między innymi w następujących wydaniach:
1. Poezje = Gedichte. Z życia nicponia, przełożył, przedmową i objaśnieniami opatrzył Andrzej Lam, Warszawa–Opole 1997 (edycja dwujęzyczna);
2. Marmurowy posąg, tłumaczyła Margarethe Korzeniewicz, zilustrowała Ruta Molin, Łubowice 2003 (edycja dwujęzyczna);
3. Wiosna i miłość. Poezje, przełożył, przedmową poprzedził, metrykami tekstów i indeksami opatrzył Andrzej Lam, Warszawa 2004;
4. Wiersze, przekład i wstęp Margarethe Korzeniewicz, zilustrowała Ruta Molin, Łubowice 2007 (edycja dwujęzyczna);
5. Niegdyś przeżyłem. Edycja dwujęzyczna = Erlebtes. Zweisprachige ausgabe, przekład i wstęp Wojciech Kunicki, przypisy Natalia Żarska, posłowie Ortwin Beisbart, przekład posłowia Monika Witt, Kraków 2007;
6. Malbork: 32 obrazy, tekst Josepha von Eichendorffa, [Pabianice 2012] (reprint na podstawie edycji: Königstein im Taunus – Leipzig [1937]; tekst na podstawie memoriału Eichendorffa Odbudowa zamku niemieckich rycerzy zakonnych w Malborku (z 1844 roku)). WBOR