Tekst źródłowy strony ORGANY KOŚCIOŁA ŚW. JANA

{{web}}
[[File:1_Organy_kościoła_św._Jana.jpg|thumb|Organy małe Johanna Friedricha Rhodego, widok ogólny, początek XX wieku]]
[[File:2_Organy_kościoła_św._Jana.jpg|thumb|Organy małe Johanna Friedricha Rhodego, widok z nawy północnej, początek XX wieku]]
[[File: 3_Organy_kościoła_św._Jana.jpg |thumb| Małe organy Johanna Friedricha Rhodego po rekonstrukcji, 2022]]
'''ORGANY KOŚCIOŁA ŚW. JANA'''. Około 1498 w kościele znajdowały się dwa instrumenty organowe. W 1511 do przebudowy dużych organów został zatrudniony Hans Hauck, w 1554 mistrz Berenth otrzymał 65 talarów za remont jednego z instrumentów. W 1560 rozebrano małe organy znajdujące się nad południowym transeptem, w ich miejsce powstały nowe (mistrz Hans lub Berenth). Duże organy naprawiano dwukrotnie (1590 i 1603), jednak wciąż uskarżano się na ich niedoskonałość i konieczność budowy nowego instrumentu. <br/><br/>
W latach 1625–1629 nowe wielkie organy wybudował Merten Friese. Był to drugi instrument pod względem wielkości w Gdańsku (po organach w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP)), posiadał trzy manuały, pedał i 42 rejestry. Nad prospektem pracowali Peter Bringemann i Andreas Fischer (projekt), a także Christoph Bolts, Caspar Bönnigmann, Hans Ehler, Matthias Budenitz; prace malarskie wykonał [[BLOCK DAVID (Daniel) van den | David van den Blocke]]. Instrument umieszczono na zachodniej ścianie nawy głównej. W 1635 organy powiększył Michael Fischer, któremu w 1642 zlecono także budowę małych organów w południowym transepcie. <br/><br/>
Instrument Friesego kilkukrotnie remontowano i przebudowywano. Autorem zmian był głównie [[HILDEBRANDT ANDREAS | Andreas Hildebrandt]], który w latach 1744–1746 dodał nowe głosy (tabela 2). W latach 1760–1761 [[RHODE JOHANN FRIEDRICH | Johann Friedrich Rhode]] wybudował nowe małe organy (inne od poprzednich), które umieścił w północnym transepcie, autorem prospektu był [[MEISSNER JOHANN HEINRICH | Johann Heinrich Meissner]]. W 1912 roku całkowitej przebudowy instrumentu Rhodego dokonał Eduard Wittek z Elbląga, jednak mimo tych prac zachowała się oryginalna obudowa Meissnera. <br/><br/>
W czasie II wojny światowej dokonano pełnej dokumentacji organów Friesego/Hildebrandta oraz w całości zdemontowano prospekt. Został on wywieziony poza Gdańsk, dzięki czemu udało się w części zachować oryginalny instrument i niemal w całości snycerkę prospektu. W latach 80. XX wieku podjęto decyzję o rekonstrukcji instrumentu w kościele NMP. {{author: ALL}} <br/><br/> 
'''Małe organy Rhodego''': szafa organowa i instrument pozostały w czasie wojny w kościele i zostały zniszczone w [[ROK 1945 | 1945 roku]] przez spadające dwa przęsła sklepienne w transepcie północnym. Prospekt organowy Johann Heinrich Meissnera do 2017 był przechowywany w magazynach konserwatorskich. Nadzorujące kościół [[NADBAŁTYCKIE CENTRUM KULTURY | Nadbałtyckie Centrum Kultury]] w latach 2017–2019 zrealizowało prace konserwatorskie przy zachowanym prospekcie organowym pod kierunkiem Jolanty Pabiś-Ptak przez Pracownie Konserwatorskie DART Jacka Dyżewskiego i Bartłomieja Wieloszewskiego z Gdańska i odtworzyło instrument organowy. Instrument został odtworzony przez belgijską pracownię organmistrzowską Schumacher Orgelbau GmbH z Eupen Guido Schumachera oraz SLJ Budowa Organów Szymona Januszkiewicza z Pruszcza Gdańskiego pod nadzorem późniejszego kuratora organów, [[SZADEJKO ANDRZEJ MIKOŁAJ, kompozytor, dyrygent | Andrzeja Szadejko]], który 6–7 III 2020 dokonał ich oficjalnej inauguracji. Przy odtwarzaniu organów zachowano ich oryginalną dyspozycję Johanna Rhodego z 1761. {{author: IB}} <br/><br/> 
{| class="tableGda" 
|- 
|+ Wykaz instrumentów z kościoła św. Jana 
|-
! style="width: 150px" | Budowniczy
! style="width: 100px" | Rodzaj
! style="width: 100px" | Data budowy
! style="width: 250px" | Opis 
! style="width: 250px" | Naprawy i przebudowy
|-
| style="vertical-align:top" |(nieznany)
| style="vertical-align:top" | duże organy
| style="vertical-align:top" | przed 1498
| style="vertical-align:top" | dyspozycja nieznana
| style="vertical-align:top" | przebudowy: 1511 (Hans Hauck), 1590, 1603
|-
| style="vertical-align:top" | (nieznany)
| style="vertical-align:top" | małe organy
| style="vertical-align:top" | przed 1498
| style="vertical-align:top" | południowy transept, dyspozycja nieznana
| style="vertical-align:top" | rozebrane w 1564
|-
| style="vertical-align:top" | Hans Hauck lub Berenth
| style="vertical-align:top" | małe organy
| style="vertical-align:top" | 1564
| style="vertical-align:top" | dyspozycja nieznana
| style="vertical-align:top" | rozebrane przed 1642
|-
| style="vertical-align:top" | Merten Friese
| style="vertical-align:top" | wielkie organy
| style="vertical-align:top" | 1625–1629
| style="vertical-align:top" | 42 rejestry, trzy manuały, pedał, prospekt Peter Bringemann, Andreas Fischer, Christoph Bolts, Caspar Bӧnnigmann, Hans Ehler, Matthias Budenitz, David van den Blocke
| style="vertical-align:top" | 1635 (Michael Fischer – powiększył organy Friesego), 1653?, 1672, 1687 ([[NITROWSKI, rodzina | Andreas Nitrowski]]), 1720–1722 (Andreas Hildebrandt), 1737, 1744–1746 (Andreas Hildebrandt – dodał nowe głosy; największe zmiany)
|-
| style="vertical-align:top" | Michael Fischer
| style="vertical-align:top" | małe organy
| style="vertical-align:top" | 1642
| style="vertical-align:top" | dyspozycja nieznana
| style="vertical-align:top" | 1687 (Andreas Nitrowski)
|-
| style="vertical-align:top" | [[RHODE JOHANN FRIEDRICH | Johann Friedrich Rhode]]
| style="vertical-align:top" | małe organy
| style="vertical-align:top" | 1760–1761
| style="vertical-align:top" | północny transept; 30 głosów, trzy sekcje (manuał, sekcja przednia, pedał); prospekt – [[MEISSNER JOHANN HEINRICH | Johann Heinrich Meissner]]
|
|-
| style="vertical-align:top" | Eduard Wittek
| style="vertical-align:top" | małe organy
| style="vertical-align:top" | 1912
|
|
|-
| class="authorEgTab" | {{author: ALL}}
|}
{| class="tableGda" 
|- 
|+ Organy kościoła św. Jana – porównanie dyspozycji wielkich organów Mertena Friesego przed i po przebudowach
|-
! style="width: 140px" | Pierwotna (1629)
! style="width: 150px" | Po pracach Hildebrandta (1746)
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Instrument zasadniczy
|-
| style="vertical-align:top" | Principal 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Principal 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Spielpfeiffen 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Quintadena 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Hohlfleuten 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Octaven 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Hohflӧt 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Reussquinten 2 2/3
| style="vertical-align:top" | Spiel Flӧt 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Superoctaven 2 Fuss
| style="vertical-align:top" | Quintadena 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Bordun 16 Fuss
| style="vertical-align:top" | Viol di Gambe 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Spielpfeiffen 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Mixtur 7 Pfeiffen
| style="vertical-align:top" | Rohrflӧt 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Zimbel 3 Pfeiffen
| style="vertical-align:top" | Quinta 2 2/3’
|-
| style="vertical-align:top" | Tromphorn 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 2’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Mixtur 6f
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Cimbel 3f
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Fagott 16’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Vox humana 8’
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Pozytyw
|-
| style="vertical-align:top" | Principal 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Prinzipal 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Quintadehnen 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Gedacte flӧt 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Querpfeiffen 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Flӧt allamande 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Hohfleuten 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Kurtzflӧt 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Octaven 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Blockfleiten 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Rohrflӧt 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Superoctaven 2 Fuss
| style="vertical-align:top" | Salicinal 2 2/3’
|-
| style="vertical-align:top" | Sieweletten 1 Fuss
| style="vertical-align:top" | Quinta 2’
|-
| style="vertical-align:top" | Waldflӧten 2 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 4f.
|-
| style="vertical-align:top" | Zimbel 3 Pfeiffen
| style="vertical-align:top" | Mixtur 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Gemshorn
| style="vertical-align:top" | Trompet 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Thrommeten 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Hoboe Discant
|-
| style="vertical-align:top" | Schallmey 4 Fuss
| style="vertical-align:top" |
|-
| style="vertical-align:top" | Halberzincke 8 Fuss
| style="vertical-align:top" |
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Sekcja przednia
|-
| style="vertical-align:top" | Principal 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Flӧte 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Gedackt 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Principal 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Gedackt 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Blockflӧte 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Dorzken 1 Fuss
| style="vertical-align:top" | Schwegel 1’
|-
| style="vertical-align:top" | Regal 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Sing. Regal [Glockenspiel von g an] 8’
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Pedał
|-
| style="vertical-align:top" | Unterbass 16 Fuss
| style="vertical-align:top" | Principal 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Posaunenbass 16 Fuss
| style="vertical-align:top" | Violon 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Thrometenbass 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Unter Bass 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Cornetenbass 2 Fuss
| style="vertical-align:top" | Subbass 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Paurfleuten 1 Fuss
| style="vertical-align:top" | Gedacter Subbass 16’
|-
| style="vertical-align:top" | Quintedehne 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Nachsatz 10 2/3’
|-
| style="vertical-align:top" | Octava 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Octava 4 Fuss
| style="vertical-align:top" | Hollflӧt 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Gedackt 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Ofne Flӧt 8’
|-
| style="vertical-align:top" | Tromphorn 8 Fuss
| style="vertical-align:top" | Octava 4’
|-
| style="vertical-align:top" | Zimbelbass 2 Pfeiffen
| style="vertical-align:top" | Quinta 2 2/3’
|-
| style="vertical-align:top" | Trommeln auff beiden seiten
| style="vertical-align:top" | Octava 2’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Schwiegel 1’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Mixtur 6f.
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Cimbel 3f.
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Posaune 32’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Posaune 16’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Trompet 8’
|-
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | Schalmey 4’
|-
| style="vertical-align:top" | 
| style="vertical-align:top" | 3 Cimbelsterne, Pauke, Tremulant, <br/> 4 Sperrventile
|-
| class="authorEgTab" | {{author: ALL}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]