Tekst źródłowy strony SZPITAL ŚW. ELŻBIETY

{{paper}}
[[File: 1_Szpital_św._Elżbiety.jpg |thumb| Wielki mistrz zakonu krzyżackiego Konrad von Jungingen zatwierdza szpitalowi św. Elżbiety wcześniejsze przywileje oraz wyraża zgodę na ogłaszanie i korzystanie z wszystkich odpustów udzielonych mu przez papieża, 1400]]
[[File:Szpital_sw._Elzbiety_2.jpg|thumb|Dawny budynek szpitala <br/> św. Elżbiety (dom zakonny pallotynów), 2017]]
[[File:Szpital_sw._Elzbiety_3.jpg|thumb|Zachowany portal autorstwa [[STRZYCKI KRZYSZTOF | Krzysztofa Strzyckiego]] z inskrypcją o pożarze z 1752 roku <br/> i o odbudowie szpitala, 2017]]

'''SZPITAL ŚW. ELŻBIETY''' (St. Elisabeth-Hospital), powstał na Starym Mieście przy obecnej ul. Elżbietańskiej na bazie Dworu Ubogich (Elendenhof), działającego jako fundacja gildii ubogich (Elendengilde) przy przeznaczonym dla trędowatych [[SZPITAL ŚW. JERZEGO | szpitalu św. Jerzego]]. Statut Dworu Ubogich, opracowany przez Marcina, proboszcza [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościoła św. Katarzyny]], zatwierdził w 1391 roku bp włocławski Henryk. 15 III 1394 zatwierdził fundację wielki mistrz Konrad von Jungingen (m.in. zwalniając od zwierzchnictwa proboszcza św. Katarzyny i wydając zgodę na powstanie kaplicy [[KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY | kościoła św. Elżbiety]]), 15 VII 1394 bp Henryk, a 19 V 1395 – papież Bonifacy IX. Szpital otrzymał prawo do legatów testamentowych i mienia zmarłych w nim osób. Początkowo zarządzany przez podległego zakonowi krzyżackiemu szpitalnika, po 1454 podlegał [[RADA MIEJSKA | Radzie Miejskiej]].<br/><br/>
W średniowieczu był jednym z najbogatszych gdańskich szpitali. Należały do niego wsie: Łapino, [[ZAKONICZYN | Zakoniczyn]], Mąkocin, Widlino i [[PIECKI | Piecki]]. Pod koniec XV wieku przejął dobra [[SZPITAL ŚW. ROCHA | szpitala św. Rocha]]. W 1. połowie XVI wieku nadużycia szpitalników wywołały kryzys finansów. W 1546 roku Rada Miejska ustanowiła zarząd wspólny z zarządem [[SZPITAL ŚW. DUCHA | szpitala św. Ducha]] (tzw. zjednoczone szpitale św. Ducha i św. Elżbiety). Kiedy pojawiła się na Pomorzu armia księcia Eryka Brunszwickiego, w roku 1563 miejskie wojska Gdańska obsadziły szpital. Jego właściwe funkcje czasowo przeniesiono do sąsiednich domów nabytych od [[KARMELICI | karmelitów]].<br/><br/>
Po kryzysie, do końca XVIII wieku zachował status instytucji dobrze sytuowanej. Przeznaczony dla ubogich, starych i chorych, pielgrzymów; od końca XIV wieku potwierdzona była obecność wkupujących się na dożywocie (prebendariuszy). W 1541 oddzielono od szpitala [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | dom dziecka]]. W 1551 Rada nakazała kierowanie do niego chorych na choroby naturalne. W 1416 roku miał 95 pensjonariuszy (20 łóżek rezerwowano dla pielgrzymów), w 1450 – 75, w 1681 – 66, w 1700 – 60, w 1706 – 57. W 2. połowie XV wieku w skład kompleksu szpitalnego wchodziły odrębne domy dla chorych, dzieci, prebendariuszy, dwa dla pielgrzymów (dla kobiet i mężczyzn). W 1554, z racji rozbudowy pobliskich obwałowań, część parceli szpitala od strony obecnej ul. Podwale Grodzkie przejęło miasto, burząc niektóre najdalej na zachód wysunięte zabudowania szpitalne z 13 mieszkaniami. Z powodu złego stanu pozostałe zabudowania w roku 1618 rozebrano. Wzniesiono nowe trzy skrzydła: wzdłuż obecnej ul. Elżbietańskiej i dwa prostopadłe do niego, a równoległe do osi kościoła św. Elżbiety. Powstały w ten sposób dwa dziedzińce, zamknięte z trzech stron budynkami kościoła i szpitala, a od zachodu – wałem fortyfikacji. Na północ od szpitala znajdował się spichlerz i jeszcze jeden gospodarczy dziedziniec.<br/><br/>
W 1752 szpital spłonął; odbudowany w 1753–1754 według projektu [[STRZYCKI KRZYSZTOF | Krzysztofa Strzyckiego]], z fasadą od ul. Elżbietańskiej, z trzema dużymi lukarnami i centralnie usytuowanym portalem. Znajdowała się w nim sala przyjęć, izba ogólna oraz 26 izb dla pensjonariuszy. W 1797 roku połączony ze szpitalem św. Ducha wspólnym zarządem. W 1844 budynki szpitalne i kościelne wykupiła od fundacji zjednoczonych szpitali administracja wojskowa. W budynku urządzono biuro garnizonowego sądu wojskowego i areszt. W okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] znajdował się tu rewir policyjny.  W 1945 spaliły się dawne budynki szpitalne (pozostała część wypalonych murów). 21 XII 1946 przekazane zostały (wraz z kościołem św. Elżbiety) Stowarzyszeniu Apostolstwa Katolickiego ([[PALLOTYNI | pallotyni]]). Zezwolenie na odbudowę zespołu otrzymali w roku 1956. Dawny szpital odbudowano w latach 1956–1958 jako dom zakonny. {{author: ASZ}} <br /><br /> 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Prowizorzy szpitali św. Ducha i św. Elżbiety
|- 
! Notowany w roku
! Imię i nazwisko
! Zawód
|- 
| 1797
| [[ALMONDE CORNELIUS van | Cornelius van Almonde]]
| kupiec
|- 
| 1817
| Cornelius Focking (1785–1839)
| kupiec
|- 
| 1839
| [[TROJAN CARL GOTTFRIED | Carl Gottfried Trojan]]
| kupiec, armator
|- 
| 1874
| Hermann Theodor Brinckmann (1820–1905)
| kupiec
|- 
| 1884, 1892, 1897
| [[GIBSONE JOHN | John Gibsone]]
| kupiec
|- 
| 1908, 1914, 1921
| [[RODENACKER CARL EDUARD | Carl Eduard Rodenacker]]
| browarnik
|- 
| 1928, 1935
| Heinrich Hermann Böhm (1866–1938)
| bankowiec
|- 
| 1939
| Walter Ziemens
| bankowiec
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]