Tekst źródłowy strony WIELKA WOJNA 1409–1411

{{paper}}
'''WIELKA WOJNA 1409–1411''', między zakonem krzyżackim a Polską i Litwą, rozpoczęta w 1409 roku przez Krzyżaków atakiem na Żmudź, ziemię dobrzyńską i północne Kujawy. W 1410 do kontruderzenia przystąpiła strona polsko-litewska. Spodziewając się ataku na Pomorze, siły krzyżackie, w tym z komturii gdańskiej, koncentrowały się w czerwcu w okolicach Świecia nad Wisłą. Po wkroczeniu wojsk polsko-litewskich do państwa zakonnego od strony Mazowsza, w lipcu Krzyżacy przerzucili na prawy brzeg Wisły (nad Drwęcę) część sił z Pomorza, w tym oddziały gdańskie. W bitwie pod Grunwaldem 15 lipca brały udział trzy chorągwie z Gdańska. Pierwszą, która skupiała braci-rycerzy z konwentu gdańskiego, szlachtę kaszubską i rycerzy zaciężnych, dowodził komtur gdański Johann von Schönfeld. Drugą – burmistrz Głównego Miasta Gdańska (źródła nie podają jego nazwiska); składała się z konnych mieszczan gdańskich, rycerstwa komturstwa i marynarzy, liczyła 100 kopii (około 300 ludzi). Trzecią dowodził komtur domowy gdański Konrad von Vest, jej skład nie jest znany. W sumie w chorągwiach gdańskich było 500–700 ludzi, z Gdańska około 250–300 osób. Bitwę pod Grunwaldem przeżył komtur gdański (zapewne walcząc w odwodowych 16 chorągwiach zakonnych, wprowadzonych do walki na ostatnim etapie), ale chorągwie zarówno jego, jak i Głównego Miasta Gdańska wpadły wówczas w polskie ręce i zostały przesłane na Wawel. Z pola bitwy uszedł komtur domowy – jego chorągiew została zdobyta dopiero podczas dalszych walk (szczegóły tego wydarzenia nieznane). Wziętych do niewoli gdańszczan, w tym burmistrza, król polski Władysław Jagiełło zwolnił bezpośrednio po bitwie. 18 lipca armia polsko-litewska rozpoczęła marsz na Malbork (oblegany od 25 lipca). <br/><br/> Zła aprowizacja zamku gdańskiego sprawiła, że komtur zaproponował jego obronę władzom Głównego Miasta, które odmówiły przejęcia grodu, jednak 23 lipca zaopatrzyły go w słód, mąkę, słoninę, ryby. Gdańszczanie wyrazili gotowość wystawienia 300 jeźdźców i obrony Gdańska przez rok i jeden dzień. Komtur przekazał Głównemu Miastu z zamku proch i pociski. Na prośbę Heinricha von Plauena – komtura ze Świecia, który bronił Malborka – Główne Miasto zdecydowało się wysłać jezdnych i 300 marynarzy. Grupę marynarzy wysłano także statkami Wisłą, do ochrony Żuławy Gdańskiej (Steblewskiej) przed wypadami wojsk polsko-litewskich spod Malborka. Z polecenia H. von Plauena do Gdańska wysłano część zaciężnych, rannych lub zwolnionych przez króla polskiego na słowo po bitwie grunwaldzkiej i niemogących brać udziału w walkach do czasu wypłaty okupu. Jednocześnie przybyli zaciężni z Nowej Marchii. Na potrzeby obronne Rada Głównego Miasta przejęła pieniądze z krzyżackiego udziału w cle funtowym, otrzymała też od H. von Plauena z Malborka tysiąc grzywien. Postępy strony polsko-litewskiej w Prusach, przechodzenie na jej stronę miast (np. Torunia i Elbląga), także biskupów z diecezji leżących w państwie zakonnym, powodowały w Gdańsku wybuchy paniki. Zbierano się pod zamkiem, zatrzymano orszak i przeszukano bagaż komtura domowego wracającego z Lęborka. Próbę ucieczki morzem do Niemiec podjął przełożony [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitala św. Elżbiety]], krzyżacki kapłan Mikołaj z Pszczółek. Decyzją Rady Miejskiej zablokowano port, na statku przy Mikołaju znaleziono kosztowności szpitala. Wojska miejskie obsadziły [[WISŁOUJŚCIE | Wisłoujście]]. Zaciężnym przybyłym z Malborka polecono opuścić zamek. Plotka, że zaczęli rabować Stare Miasto, spowodowała atak pospólstwa. Padli zabici, rzeź powstrzymała interwencja Rady Miejskiej. Nocą z 1 na 2 sierpnia burmistrz Głównego Miasta [[LETZKAU CONRAD | Conrad Letzkau]] odbył naradę w Subkowach z bp. włocławskim Janem Kropidło, 2 sierpnia obaj udali się pod Malbork, do obozu wojsk polskich. W wyniku pertraktacji przybyli z Gdańska dalsi delegaci Rady Głównego Miasta, którzy 4 (lub 5) sierpnia złożyli hołd Władysławowi Jagielle. 5 sierpnia król wystawił dla „swojego” Głównego Miasta Gdańska przywilej, nadający mu terytorium w promieniu mili od granic miasta (z wyłączeniem dóbr kościelnych, prywatnych i świeckich oraz łąk zamkowych), 6 wsi komturstwa gdańskiego: Pruszcz Gdański, Rokitnicę, [[ORUNIA | Orunię]], [[UJEŚCISKO | Ujeścisko]], Wiślinę i Bogatkę, prawo połowu ryb na wschód od portu gdańskiego w promieniu 2 mil, wspólnie z zamkiem prawo wyrębu drzew na tym brzegu (z wyłączeniem drewna na naprawę portu), połowę dochodów z [[WIELKI MŁYN | Wielkiego Młyna]], prawo patronatu nad [[KOŚCIÓŁ NMP | koścołem NMP]] wraz ze szkołą parafialną. 6 sierpnia, w odpowiedzi na list gratulacyjny [[BRYGIDKI | brygidek gdańskich]], Władysław Jagiełło zapowiedział wystawienie i dla nich przywileju z nowymi nadaniami (czego jednak nie zdążył uczynić). 8 sierpnia przybył do Gdańska kasztelan kaliski Janusz z Tuliszkowa, mianowany przez Władysława Jagiełłę starostą gdańskim, w którego imieniu dzień później odebrał od gdańszczan hołd i przysięgę wierności dla króla polskiego. <br/><br/> Około 5 sierpnia ochotniczy oddział gdańszczan (pod wodzą Mojżesza z Targu Rybnego) odbił z rąk Krzyżaków Szkarpawę, 7–16 sierpnia Conrad Letzkau i starosta Jan z Tuliszkowa prowadzili bezowocne pertraktacje z komturem gdańskim w sprawie wydania zamku. Wojska miejskie obsadziły Wielki Młyn, zablokowały palami zamkową przystań; uwięziono i skazano na śmierć mieszczan uchodzących za gorliwych zwolenników zakonu (m.in. kupca Christopha Lobeschitza, komisanta szafarza malborskiego w Gdańsku). 10 sierpnia przebywający nadal pod Malborkiem król przyznał Głównemu Miastu Gdańsk prawo bicia monety, kontrolowania (wspólnie ze starostą) wywozu zboża, wolnego handlu z Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim, powoływania przez Radę Miejską plebanów kościołów miejskich; oddał miastu prawo czuwania nad żeglugą u ujścia Wisły (czyli sankcjonował zajęcie krzyżackiej twierdzy Wisłoujście), zapowiadał późniejsze rozpatrzenie prośby o nadanie miastu spichlerzy szafarza malborskiego. Przywileje Jagiełły nie weszły jednak w życie. Zmiana ogólnej sytuacji politycznej, zwinięcie oblężenia Malborka (18–19 września) i wycofanie się strony polsko-litewskiej z Prus spowodowało w październiku zawieszenie broni między władzami Głównego Miasta a załogą zamku (wzmocnioną 5 października wojskami zaciężnymi z Człuchowa) na zasadzie neutralności miasta w dalszym konflikcie polsko-krzyżackim. W listopadzie wzmocniono siły krzyżackie w zamku gdańskim, nowym komturem został brat wybranego 9 listopada wielkiego mistrza H. von Plauena, także Heinrich. Jeszcze w końcu grudnia 1410 roku Główne Miasto odmówiło Krzyżakom przysłania posiłków do walki z Polską, motywując to niezwolnieniem miasta przez Jagiełłę ze złożonej przysięgi. Zwolnienie z przysięgi królewskiej nastąpiło podczas rokowań pokojowych polsko-krzyżackich w Toruniu 1 lutego 1411. Do rozprawy Krzyżaków z władzami Głównego Miasta doszło kilka miesięcy później ([[BUNT MIESZCZAN GDAŃSKICH W 1411 | bunt 1411]]). {{author: BM}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]