Tekst źródłowy strony HARCERSTWO

{{paper}}
[[File: Harcerstwo_1928.jpg |thumb| Poświęcenie sztandaru harcerzy gdańskich, 1928]]
[[File:Festyn harcerski na boisku Gedanii, 1934.JPG|thumb|Festyn harcerski na boisku Gedanii, 1934]]
[[File: Harcerstwo_1934.jpg |thumb| Harcerze gdańscy podczas wycieczki do Krakowa, 1934/1935]]
[[File:Delegacja gdańskich harcerek i harcerzy na Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa w Spale, 1935.JPG|thumb|Delegacja gdańskich harcerek <br/> i harcerzy na Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa w Spale, <br/> 11–25 VII 1935. Stoją od lewej: komendant Gdańskiego Hufca Harcerzy hm. [[SZYMAŃSKI STANISŁAW,  działacz gdańskiej Polonii, okrętowiec | Stanisław Szymański]], komendantka Chorągwi Harcerek phm. 
 [[OSTROWSKA MARIA, nauczycielka, harcmistrzyni  | Maria Ostrowska]], komendant Chorągwi Harcerzy hm. [[LICZMAŃSKI ALFONS, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Alf Liczmański]], <br/> w drugim rzędzie – chorąży sztandaru [[REYMAN CECYLIA, harcmistrzyni, żeglarka, działaczka społeczna | Cecylia Reyman]], drużynowa Drużyny Harcerek „Wichry Bałtyku”]]
[[File: Tablica_na_Domu_Harcerza.jpg |thumb|  Tablica pamiątkowa poświęcona harcerzom gdańskim poległych i zamordowanych podczas II wojny światowej na murach Domu Harcerza na Placu [[POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu| Tadeusza Polaka]]]]
[[File:Tablica_pamiątkowa_Jana_Ożdżyńskiego.jpg|thumb|Tablica pamiątkowa [[OŻDŻYŃSKI JAN, harcmistrz | Jana Ożdżyńskiego]] na budynku [[DYREKCJA KOLEI | Dyrekcji Kolei]]]]
[[File:Harcerstwo.jpg|thumb|Tablica pamiątkowa poświęcona [[GRZESIAK JÓZEF, harcmistrz | Józefowi Grzesiakowi]] na murach Domu Harcerza na Placu [[POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu| Tadeusza Polaka]]]]

'''HARCERSTWO.''' Pierwsze polskie drużyny skautowe powstały w 1911 we Lwowie. W Gdańsku przed I wojną światową idee harcerskie krzewili [[KRĘCKI FRANCISZEK LEON, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Franciszek Kręcki]] i [[FILARSKI BERNARD, lekarz, działacz gdańskiej Polonii | Bernard Filarski]]. Wybuch wojny w 1914 przerwał tę nielegalną w ocenie ówczesnych władz niemieckich działalność. W lipcu 1920 do Karwi na obóz harcerzy z Warszawy pojechało sześciu gdańszczan: [[MIRAU STEFAN WAWRZYNIEC, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Stefan Mirau]], Witold Kopczyński, [[LICZMAŃSKI ALFONS, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Alfons Liczmański]], Aleksander Witkowski, Mieczysław Tejkowski i Jerzy Żuralski. Po powrocie z obozu, 8 VIII 1920, założyli pierwszą gdańską drużynę harcerzy, nadając jej im. Zygmunta Augusta. Pierwszym drużynowym został Stefan Mirau. Kilka miesięcy później powstała pierwsza drużyna harcerek – im. Emilii Plater; jej drużynową była Zofia Caezar, a opiekunem Stefan Mirau. W 1928 za sprawą [[URBANEK MICHAŁ WŁADYSŁAW, nauczyciel w Gimnazjum Polskim | Michała Urbanka]] powstał pierwszy na terenie Gdańska Hufiec Harcerzy, a za sprawą [[OSTROWSKA MARIA, nauczycielka, harcmistrzyni | Marii Ostrowskiej]] pierwszy w Gdańsku Hufiec Harcerek.<br/><br/>
Do 1935 harcerstwo gdańskie podlegało Wydziałowi Zagranicznemu Głównej Kwatery Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Warszawie. Z początkiem 1935 kierownictwo ZHP utworzyło na terenie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] (WMG) Zarząd Okręgu ZHP oraz Chorągiew Harcerzy i Chorągiew Harcerek. Przewodniczącym Okręgu został Franciszek Kręcki, komendantem Chorągwi Harcerzy hm. Alf Liczmański, komendantką Chorągwi Harcerek podharcmistrzyni Maria Ostrowska. Harcerstwo uczyło języka i kultury polskiej oraz utrzymywało ścisły kontakt z krajem na obozach i wycieczkach krajoznawczych. Podczas europejskich Jamboree Skautów w Anglii, na Węgrzech i w Holandii dokumentowano polskość Gdańska, harcerskie żeglarstwo przed 1939 zorganizowało kilka wypraw do zagranicznych portów Morza Bałtyckiego. Rozwojowi harcerstwa pomagali rodzice, skupieni w Kołach Przyjaciół Harcerstwa, oraz organizacje polonijne. <br/><br/>  
Nasilające się od 1933 szykany wobec gdańskiej Polonii dotykały również harcerzy: 3 V 1939 komendant Hufca hm. [[ŻUREK ALFONS, działacz harcerski, nauczyciel | Alfons Żurek]], nauczyciel Polskich Szkół Handlowych, prowadzący harcerzy na zbiórkę do siedziby Komendy Chorągwi w budynku [[DYREKCJA KOLEI | Dyrekcji Kolei]], został napadnięty przez nazistowską bojówkę i śmiertelnie pobity. W tych warunkach harcerze podjęli szeroką akcję szkoleń samoobrony i dywersji w obliczu zbliżającej się wojny. Szkoleniami kierował zastępca komendanta chorągwi i dowódca tajnych Harcerskich Oddziałów Bojowych [[ŻAWROCKI OSKAR, pedagog, działacz harcerski i społeczny | hm. Oskar Żawrocki]]. Za pierwszą ofiarę II wojny światowej w Gdańsku uważa się hm. [[OŻDŻYŃSKI JAN, harcmistrz, patron ulicy | Jana Ożdżyńskiego]], komendanta Hufca w II WMG, zastrzelonego w nocy z 31 sierpnia na 1 września 1939 w siedzibie Komendy Chorągwi (w gmachu Dyrekcji Kolei, obecnie w tym miejscu znajduje się tablica pamiątkowa). Na odsłoniętej w 1981 tablicy pamięci na murze obecnego Domu Harcerza wymieniono 116 gdańskich harcerzy i przyjaciół harcerstwa, którzy zginęli podczas II wojny światowej. W 1939 ZHP w II WMG liczyło 3000 członków. <br/><br/> 
Po 1945, m.in. ze względu na legendę Szarych Szeregów czy Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni, również w Gdańsku nastąpił szybki rozwój harcerstwa. Początkowo Komenda Gdańskiej Chorągwi Harcerzy mieściła się w Sopocie przy ul. Kościuszki 1. Pierwszym powojennym komendantem Chorągwi Morskiej Harcerzy (tak nazwano Chorągiew Gdańską) był hm. Jan Stróżyński. Pierwszą komendantką Morskiej Chorągwi Harcerek została hm. Zofia Polkowska. Do pracy w chorągwi przystąpiły była komendantka Chorągwi Lwowskiej hm. [[STIPAL STEFANIA, pedagog, instruktorka harcerska | Stefania Stipal]] i była komendantka Chorągwi Pomorskiej hm. Jadwiga Luśniak oraz była naczelniczka harcerek hm. Maria Krynicka. O powadze i znaczeniu harcerstwa w tym czasie świadczy fakt, że na funkcję pierwszego po wojnie przewodniczącego Zarządu Okręgu ZHP w Gdańsku powołano w 1946 Eugeniusza Kwiatkowskiego, ministra pełnomocnika Rządu Rzeczypospolitej Polskiej (RP) do spraw odbudowy Gdańska i Gdyni. <br/><br/> 
Powojenne władze Gdańska uczciły pamięć wybitnych gdańskich harcerzy sprzed 1939, nadając ulicom w Oliwie ich imiona. Są to: ul. Liczmańskiego (przy której mieszkał, z pamiątkową tablicą na jego dawnym domu), ul. Kręckiego i ul. Miraua (poświęcone im tablice pamiątkowe zawieszono na Długim Targu i przy ul. Długiej, w miejscu ich pracy). Na pomnik Harcerzy, poświęcony gdańskim harcerzom, ofiarom II wojny światowej, zamieniono wcześniejszy pomnik-głaz Daniela Gralatha przy al. Zwycięstwa (od 2003 pomnik przywrócono Gralathowi, harcerze zaś otrzymali nowy, na skwerze im. Polskich Harcerzy w byłym Wolnym Mieście Gdańsku, obok [[NOWY RATUSZ | Nowego Ratusza]]). <br/><br/> 
W 1948 połączono chorągwie harcerek i harcerzy w jedną i zlikwidowano zarządy okręgów. Pierwszym komendantem połączonych chorągwi w 1948 został hm. [[DELONG TEODOR, dyrektor III LO, komendant Morskiej Chorągwi Harcerstwa| Teodor Delong]], pedagog. Najdłużej w Polsce, do 1960, koedukacji opierały się Hufce Gdańsk-Śródmieście. W 1949 nastąpiła likwidacja tradycyjnego systemu wychowawczego. W drużynach odbierano harcerzom krzyże, lilijki, sprawności lub zakazywano ich noszenia. Wielobarwne chusty zastąpiono czerwoną, na wzór pionierów radzieckich, a mundurek zamieniono na białą koszulę. Nową Organizację Harcerską podporządkowano całkowicie  Związkowi Młodzieży Polskiej. Większość dotychczasowych instruktorów zawiesiła pracę wychowawczą, niektórzy przeszli z harcerzami do politycznego podziemia, między innymi [[POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu | Tadeusz Polak]] i [[LANGER ADAM, wicewojewoda gdański | Adam Langer]], obaj następnie uwięzieni.<br/><br/>
Rehabilitację harcerskiego systemu wychowawczego przyniosła jesień 1956; po Walnym Zjeździe w Łodzi nastąpiło odrodzenie ZHP. W latach 1957–1958 funkcję komendanta Hufca Harcerzy Gdańsk-Śródmieście pełnił Tadeusz Polak, w latach 1958–1960 Adam Langer, Hufca Harcerek w 1960 hm. [[HRABOWSKA MARIA, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku, harcerka, patronka gdańskiej ulicy | Maria Hrabowska]]. Pierwszym komendantem odradzającej się Chorągwi Gdańskiej został hm. [[GRZESIAK JÓZEF, harcmistrz | Józef Grzesiak]] „Czarny”, legendarny drużynowy „Czarnej 13” z Wilna i komendant Wileńskiej Chorągwi, który wrócił do kraju w 1955 po 11 latach zesłania na Syberii. Siedzibą ówczesnych władz chorągwi był obecny Dom Nauczyciela przy ul. Uphagena we Wrzeszczu. Hufce Harcerek i Harcerzy Gdańsk-Śródmieście otrzymały tymczasową siedzibę w Katowni (od 15 XI 1970 w obecnej siedzibie w Domu Harcerza, w zespole dawnego [[DWÓR MIEJSKI | Dworu Miejskiego]] i Baszty Narożnej). Bardzo dobrze rozwijał się ruch starszoharcerski, drużyn specjalnościowych. Hufiec Gdańsk-Śródmieście dysponował amatorską radiostacją, motocyklem WFM, samochodem terenowym („gazik”), modelarnią lotniczą, pracownią fotograficzną, Stanicą Żeglarską w [[KRAKOWIEC | Krakowcu]]. <br/><br/> 
W lipcu 1962 na [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupiej Górce]] odbył się Zlot Gdańskiej Chorągwi z udziałem najwyższych władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: Władysława Gomułki, Józefa Cyrankiewicza i Mariana Spychalskiego. W 1970 Hufiec Gdańsk-Śródmieście z inicjatywy kmdt. hm. Mariana Knopa otrzymał im. Alfa Liczmańskiego. Liczył wówczas ponad 6000 zuchów, harcerzy i instruktorów. W tym czasie powołano też Krąg Harcerzy WMG, którego członkowie przekazywali młodzieży tradycje i zwyczaje przedwojennego harcerstwa. W 1973 wszystkie organizacje młodzieżowe w Polsce przyjęły w swoich nazwach przymiotnik „socjalistyczny”. Przed zmianą nazwy obronił się tylko ZHP, godząc się jednak na wprowadzenie w szkołach średnich programu Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej. Tak jak program, nazywano wówczas drużyny w szkołach średnich – „drużyny HSPS”. Dla tej grupy młodzieży wprowadzono inne umundurowanie (koszula w kolorze piaskowym i czerwona krajka z białym szlaczkiem zamiast chusty).<br/><br/>
[[SIERPIEŃ 1980 | Sierpień 1980]] rozpoczął powolne zmiany w programie ZHP. Rozpadły się socjalistyczne związki młodzieży, porzucono program i mundury HSPS w harcerstwie starszym. Przywrócono przedwojenne nazwy stopni harcerskich. Odpowiedzialnością za podporządkowanie się poprzednim zmianom politycznym w harcerstwie obarczano instruktorów-nauczycieli, którzy zawodowo zajmowali się wychowaniem młodzieży. Spowodowało to odejście ze służby harcerskiej tej grupy instruktorów. Skutkiem tego nastąpił systematyczny spadek liczby drużyn. Po 1989 doszło w harcerstwie do rozłamu. Powstały nowe organizacje, w Gdańsku były to: Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR) i Leśna Szkółka. Jednak ZHP ciągle był i jest obecnie najliczniejszą organizacją. W latach 1991–2010 komendantem Chorągwi Gdańskiej był hm. Bogdan Mierzejewski. Najwyższą godność przewodniczącego ZHP w latach 1996–2001 pełniła gdańska instruktorka hm. Maria Hrabowska. We władzach ZHR byli również wychowankowie gdańskiego harcerstwa, na przykład hm. Jan Pastwa, były ambasador RP w Pradze. W końcu 2011 Chorągiew Gdańska liczyła 24 hufce, ponad 6000 zuchów, harcerzy i instruktorów.<br/><br/>
5 XII 2022 Chorągiew Gdańska im. Bohaterów Ziemi Gdańskiej ZHP została wyróżniona [[NAGRODA BURSZTYNOWEGO MIECZYKA IM. MACIEJA PŁAŻYŃSKIEGO | Nagrodą Bursztynowego Mieczyka im. Macieja Płażyńskiego]] w kategorii „Pomoc społeczna”. {{author: BOR}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|- 
|+ Komendantki Chorągwi <br/> Gdańskiej Harcerek
|- 
| 1935–1936 
| [[OSTROWSKA MARIA, nauczycielka, harcmistrzyni | Maria Ostrowska]] 
|-
| 1936–1937 
| Jadwiga Zaleska
|- 
| 1937–1939 
| Jadwiga Żawrocka
|- 
| 1945–1948 
| Zofia Polkowska
|- 
| 1948 
| Marianna Cichońska
|-
| class="authorEgTab" | {{author:BOR}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Komendanci Chorągwi Gdańskiej Harcerzy
|- 
| 1935–1939 
| [[LICZMAŃSKI ALFONS, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Alfons Liczmański]]
|- 
| 1945 
| Walenty Łukianowicz p.o.
|- 
| 1945–1947 
| Jan Stróżyński
|- 
| 1947–1948 
| Roman Truszczyński
|-
| class="authorEgTab" | {{author:BOR}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ style="width:250px" | Komendanci Chorągwi Gdańskiej
|- 
| 1948–1949 
| [[DELONG TEODOR, dyrektor III LO, komendant Morskiej Chorągwi Harcerstwa| Teodor Delong]]
|- 
| 1957–1958 
| [[GRZESIAK JÓZEF, harcmistrz | Józef Grzesiak]]
|- 
| 1958–1963 
| Ferdynand Trapp
|- 
| 1963–1969 
| Mieczysław Preis
|- 
| 1969–1973 
| Zenon Kuligowski
|- 
| 1973–1977 
| Jerzy Szymański
|- 
| 1977–1980 
| Gizela Ptach
|- 
| 1980–1981 
| Andrzej Dalecki
|- 
| 1981–1985 
| Andrzej Ciepłucha
|- 
| 1985–1989 
| [[TRZCIŃSKI SYLWESTER MAREK, harcmistrz | Sylwester Marek Trzciński]]
|- 
| 1989–1990 
| Adam Mówiński
|- 
| 1990 
| Piotr Konracki
|- 
| 1990–1991 
| Roman Koturbasz
|- 
| 1991–2010 
| Bogdan Mierzejewski
|- 
| 2010–2014
| Hanna Piotrowska
|-
| 2014–2022
| [[GLEBKO ARTUR, menedżer, komendant Chorągwi Gdańskiej ZHP| Artur Glebko]]
|-
| 2022–
| Łukasz Kochowski
|-
| class="authorEgTab" | {{author:BOR}}
|}
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]