Tekst źródłowy strony ŚWIETLICKI PAUL, pastor kościoła św. Jana

{{paper}}
[[File:6Paul_Świetlicki.jpeg|thumb|Wnętrze kościoła św. Jana w początku XX wieku, zaginione w 1945 portrety pastorów, portret Paula Świetlickiego drugi z lewej]]
[[File:Paul_Świetlicki.jpg|thumb|Kartusz nagrobny Paula Świetlickiego]]
[[File: 1_Paul_Świetlicki.jpg |thumb| Strona tytułowa dysputy Paula Święckiego z [[PATER PAUL, uczony, drukarz | Paulem Paterem]] o astrologii perskiej, 1720]]
[[File:  2_Paul_Świetlicki.jpg |thumb| Strona tytułowa kazania Paula Święckiego, wygłoszonego podcas pogrzebu dowódcy wojsk gdańskich Johna Sinclaira, 8 III 1731]]
'''PAUL ŚWIETLICKI''' (Schwidlitzki; 13 I 1699 Ostrowin koło Ostródy – 9 XI 1756 Gdańsk), pastor [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]], pedagog. Syn Marcina (zm. 1709), po studiach w 1690 w Królewcu pastora polskiego w Łynie (Lahna) koło Nidzicy (Neidenburg) (1692–1697) i w Ostrowinie (1697–1709). Bratanek Georga (1670–1752), m.in. pastora w Helu (1709) i w Przebrnie na Mierzei Wiślanej (1720), oraz Jacoba (1675–1744), m.in. pastora w Gniewinie. Obaj stryjowie byli uczniami gdańskiego [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], odpowiednio zapisanymi we wrześniu 1698 (do klasy przedostatniej – secundy) i w listopadzie 1697 (do klasy ostatnie – primy). Do tego Gimnazjum uczęszczali później także ich synowie: Georg Theophil (zapisany w 2 IV 1729 do klasy przedostatniej) i Georg (zapisany w maju 1724 do klasy ostatniej). <br/><br/>
W latach 1710–1712 uczeń gdańskiej [[SZKOŁA ŚW. JANA | szkoły św. Jana]], we wrześniu 1712 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego. W ostatnich latach nauki udzielał prywatnych lekcji języka polskiego, którego znajomość wyniósł z domu rodzinnego. 7 V 1720 odbył publiczną dysputę z [[PATER PAUL, uczony, drukarz | Paulem Paterem]] o astrologii perskiej .<br/><br/>
Studiował teologię na uniwersytecie w Lubece i Rostocku (1720), w Wittenberdze (1722) i w Holandii. Odwiedził również uniwersytety w Lipsku, Halle i Frankfurcie nad Odrą. W maju 1724 opuścił Wittenbergę i przez Hamburg udał się do Holandii, a następnie do Paryża (1725). Polecony przez posła szwedzkiego na dworze francuskim, barona Niklasa Petera von Geddę, w 1726 wyjechał do Anglii, gdzie przez dwa lata był nauczycielem domowym dwóch synów hrabiny von der Lippe. W 1728 w Londynie przyjął święcenia kapłańskie w obrządku luterańskim i wyjechał do Francji, gdzie objął stanowisko nadwornego kaznodziei, a następnie kaznodziei gabinetowego szwedzkiego ambasadora Carla Gustafa Jacobssona Sparre, którego reprezentował na kongresie pokojowym w Soissons.<br/><br/> 
31 VIII 1729 zarząd [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościoła/kaplicy św. Anny]], w porozumieniu z [[TRZECI ORDYNEK | Trzecim Ordynkiem]], przedstawił [[RADA MIEJSKA | Radzie Miejskiej]] jego kandydaturę na kaznodzieję tej świątyni. Otrzymał to stanowisko, mimo popierania przez Radę kandydatury Georga Rogackiego z Brodnicy, został też lektorem języka polskiego w Gimnazjum Akademickim. Z Paryża, przez Strasburg, Frankfurt, Kassel i Wittenbergę, powrócił do Gdańska i 26 X 1729 objął urzędy. Zrezygnował z nich w 1734, kiedy został diakonem w kościele św. Jana. Od 1750 pastor tego kościoła, wybrany spośród czterech kandydatów. <br/><br/>
Wprowadzał w Gdańsku do teologii nowe, racjonalistyczne tendencje. Zalecał czytanie Biblii z naciskiem wyłącznie na aspekty moralne, nie zaś cudowne, przeciwstawiał się atakom [[LUTERANIE | Ministerium Duchownego]] na pietystów i innych nie-luteranów, spowiedź duchową opłacaną pieniędzmi nazywał „komorą celną” i nie zważając na silny sprzeciw zgodził się zostać ojcem chrzestnym dziecka angielskiego kaznodziei, Petera Haya. Doprowadziło to w 1736 do sporu teologicznego z kaznodzieją [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto) | kościoła św. Jakuba]] [[KICKEBUSCH JOHANN DANIEL, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johannem Daniele Kickebuschem]]. Rada Miejska próbowała łagodzić spór, 13 VIII 1736 wyrażała nawet zadowolenie z powodu pogodzenia adwersarzy, które jednak okazało się chwilowe. W efekcie wznowienia sporu, 10 X 1736 władze miasta zdecydowały się  przenieść Kickenbuscha do kościoła na Helu, ten nie wyraził zgody i zbiegł z Gdańska. <br/><br/>
Podobny spór wywołał w 1748, gdy wprowadził do nauki religii nowy kierunek, pietyzm, co uzasadnił w dziele ''Ordnung des Heils'' (Gdańsk 1747, wyd. 2: 1749). W 1748, podczas święta Trzech Króli, wygłosił kazanie o nawróceniu Żydów, z którego musiał się tłumaczyć przed Ministerium Duchownym. <br/><br/>
Był współzałożycielem [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwa Przyrodniczego]] (1743). Na pierwszych czterech posiedzeniach Towarzystwa wykładał naukę o elastyczności powietrza, ilustrując je doświadczeniami. Zajmował się również mechaniką, np. mierzeniem sił poruszających się ciał. Był inicjatorem doświadczeń [[GRALATH DANIEL I,  burmistrz Gdańska | Daniela Gralatha]] z dziedziny elektryczności. Odrzucił propozycję pracy w Szwecji.<br/><br/> 
Autor kazań, mów pogrzebowych, m.in. w 1731 po śmieri dowódcy wojsk gdańskich generała majora Johna Sinclaira (zięcia burmistrza [[BÖMELN GABRIEL, burmistrz Gdańska | Gabriela von Bömelna]]), czy w 1751 wygłoszonego na pogrzebie Theodory Renaty (ur. 1721), córki sekretarza miejskiego [[KLEIN JACOB THEODOR, prawnik, przyrodnik | Jacoba Theodora Kleina]] oraz prac teologicznych, m.in. ''Dissertatio Historico-Philologica De Locis Et Temporibus, Quae Fideles ante legem ceremonialem Precibus destinarunt'' (Schwiegerau, 1720), ''Antwort-Schreiben'' (1736), ''Glauben'' (1740), ''Die beharrliche Treue'' (1751). <br/><br/>
Od 18 VI 1742 był żonaty z Ludwigą (Luisą) Florentiną Sonntag (chrzest 16 I 1725 w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]]), córką pochodzącego ze Strzałowa (Stralsund) aptekarza, przełożonego [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA | kościoła św. Jana]] i kwatermistrza [[KWARTAŁY | Kwartału Rybackiego]] Reichardusa (Reinhard). Miał syna Paula (ochrzczony 11 IV 1748 w kościele św. Jana) i dwie córki, z których Paulina Renata 14 I 1762 została żoną [[ŁAWA MIEJSKA | ławnika]] Starego Miasta Paula Gottlieba Schnaasego (1728–1787) ([[SCHNAASE PAUL HEINRICH WILHELM, kupiec, radny | Paul Heinrich Wilhelm Schnaase]]), a Johanna Florentina (24 VIII 1745 Gdańsk – 17 V 1813 Frankfurt nad Odrą, w podróży do Pragi) w 1765 [[MUHL FRIEDRICH, kupiec, rajca | Friedricha Muhla]]. {{author: MrGl}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]] <br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>
<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>
'''Bibliografia''': <br/>
''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 269, 271, 293, 307, 313.<br/>
Czerniakowska Małgorzata, ''Świetlicki Paweł'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 281–282.<br/>
Kizik Edmund, ''Świetlicki (Swetlicki, Schwietlizki, Schwedlicki) Paweł (1699–1756)'', w: Polski Słownik Biograficzny, t. 51, 2017, s. 370–373.<br/>
Rhesa Ludwig, ''Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern'', Königsberg 1834, s. 68.<br/>
Schmidt Paul, ''Die St. Trinitatis Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart'', Danzig 1901, s. 94.<br/>
Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 461.