Tekst źródłowy strony KOOPMAN-HEWELIUSZ KATHERINA ELISABETH

{{web}}
[[File:1_Katherina_Elisabeth_Koopman.png|thumb|Jan Heweliusz i Katherina Elisabeth przy pracy, Izzak Sall według [[STECH ANDREAS, malarz| Andreasa Stecha]], 1673 ]]
[[File:2_Katherina_Elisabeth_Koopman.png|thumb|Jan Heweliusz i Katherina Elisabeth przy pracy, Izzak Sall według [[STECH ANDREAS, malarz| Andreasa Stecha]], 1673    ]]
[[File:3_Katherina_Elisabeth_Koopman.jpg|thumb|Katherina Elisabeth Koopman-Heweliusz 1673 (fragment powiększony)]]
[[File:Popiersie_Katheriny_Elisabethy_Koopman-Heweliusz_Koopman.jpg|thumb|Popiersie (zaginione) Katheriny Elisabethy Koopman-Heweliusz]]
'''KATHERINA ELISABETH KOOPMAN-HEWELIUSZ''' (ochrzczona 17 I 1647 w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele  Najświętszej Marii Panny]] (NMP) – 22 XII 1693 Gdańsk), druga żona i wieloletnia współpracownica [[HEWELIUSZ JAN, astronom | Jana Heweliusza]]. Córka pochodzącego z Amsterdamu zamożnego kupca Nicolausa Koopmana (1601–1672) i poślubionej mu w 1633 tamże Johanny Mennings (około 1602 –1679). Z siedmiorga rodzeństwa urodzonego w Gdańsku była drugą najmłodszą. Ojciec po przeniesieniu się z Hamburga do Gdańska, 4 I 1642 uzyskał [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo miejskie]]. Intratne interesy handlowe pozwoliły mu w 1667 nabyć dobra w [[RĘBOWO | Rębowie]] i [[BORKOWO | Borkowie]]. Zakupił też grób nr 317 w kościele NMP, w którym spoczął wraz z żoną (później przeniesiono ich do grobu nr 405). <br/><br/>
Otrzymała staranne wykształcenie, między innymi biegle opanowała języki łaciński i angielski. 11 I 1663, w półtora roku po śmierci pierwszej żony Jana Heweliusza, wzięła z nim ślub w [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościele św. Katarzyny]]. Zaślubiny zwyczajowo uczczono w Gdańsku okolicznościową poezją, autorem utworu gratulacyjnego był np. [[PASTORIUS JOACHIM, uczony, proboszcz kościoła NMP| Joachim Pastorius]], przywołujący w nim muzę astronomów Uranie i muzę miłości Wenerę. Mimo znacznej różnicy wieku (36 lat) małżeństwo układało się pomyślnie. Przejęła stery gospodarstwa domowego i należących do męża browarów, służąc mu równocześnie pomocą w obserwacjach astronomicznych. Jan Heweliusz ocenił ją wysoko: ''Kobiety są równie zręczne jak mężczyźni, wszystko sprowadza się do zapału i wprawy''. Była szczególnie pomocna mężowi po pożarze w 1679, który strawił dobytek i plon jego wieloletniej pracy. Liczący wówczas 68 lat Jan Heweliusz, bez energii i optymizmu żony, nie zdobyłby się na zaczynanie wszystkiego od nowa. Podczas II wojny światowej zaginęło jej marmurowe popiersie, wykonane wraz z popiersiem męża, od 1785 w [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Bibliotece Miejskiej]], od 1895 w depozycie w [[MUZEUM MIEJSKIE | Muzeum Miejskiego]]. <br/><br/>
Była matką zmarłego we wczesnym dzieciństwie Johanna Adeodata Heweliusza (1664–1665) i trzech córek: Katheriny Elisabethy (1666–1745), Juliany Renaty (1668–1707) i Flory Konstancji (1672–1734). <br/><br/>
Król Jan III Sobieski przydzielił jej fundusze na kontynuowanie badań przerwanych przez śmierć męża i jako wdowa opracowała pozostawione przez niego materiały, w których dokonała wielu korekt oraz własnych obliczeń, i wydała dedykowany królowi Janowi III: ''Catalogus stellarum fixarum'' (''Katalog gwiazd stałych'', 1687), ''Firmamentum Sobiescianum'' (''Firmament Sobieskiego'', 1690) z 56 mapami oraz ''Prodromus astronomiae'' (''Zwiastun Astronomii'', 1690), zawierający między innymi pozycje 1564 gwiazd. <br/><br/>
Uchodziła z piękną, pełną wdzięku kobietę, równie cenioną za niezwykłą osobowość i wybitne uzdolnienia. W 1687 sam Edmund Halley (1656-1742) kupował dla niej w Londynie materiał na jedwabną suknię, szytą według najnowszej mody. W późniejszych latach przeszła ospę naturalną, która pozostawiła ślady na jej twarzy. Pochowana została w rodzinnym grobowcu w kościele Św. Katarzyny, pod filarem, na którym w 1790 umieszczono epitafium Jana Heweliusza. Po otwarciu grobu w 1986 odnaleziono jej trumnę ze znakomicie zachowanym napisem: ELISABETH HEVELKIN GEB. KOOPMAN i datą śmierci. W odróżnieniu od trumny Jana Heweliusza pozostawiono ją bez otwierania. W tym samym grobowcu spoczęła także ich córka Juliana Renata.<br/><br/> 
Była pierwszą w Polsce i jedną z pierwszych w świecie kobiet-astronomów. Uczony francuski François Arago (1786–1853) napisał: ''Pełne czci wspomnienie należy się zawsze pani Heweliuszowej, pierwszej kobiecie, jaką znam, która nie ulękła się wzięcia na siebie ciężaru astronomicznych obserwacji i obliczeń''. Międzynarodowa Unia Astronomiczna upamiętniła ją nazwą jednego z kraterów na planecie Wenus (Corpman – od angielskiej wersji nazwiska Elżbiety) i planetoidy nr 12625. W Gdańsku od 30 III 2011 jej imię nosi tramwaj PESA Swing 120NaG nr 1022. {{author: AJ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]