Tekst źródłowy strony GŁÓWNE MIASTO

{{paper}}
[[File: Przywielj_1378.jpg |thumb| Wielki mistrz zakonu krzyżackiego, a wcześniej między innymi [[KOMTURSTWO GDAŃSKIE | komtur gdański]], [[WINRICH von KNIPRODE, komtur gdański, wielki mistrz krzyżacki | Winrich von Kniprode]] odnawia (zaginiony) przywilej lokacyjny swojego poprzednika z 1343 dla Głównego Miasta Gdańska, Malbork 5 VII 1378]]
[[File:Główne Miasto, 1855.JPG|thumb|Główne Miasto, 1855]]
[[File: Bosmańska.jpg | thumb| Główne Miasto, widok ma obecną ul. Bosmańską i [[ŻURAW | Żuraw]], lata 20. XX wieku]]
[[File: Grobla.jpeg | thumb| Główne Miasto, rejon [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]] od obecnej ul. Grobla (po lewej), lata 20. XX wieku]]

[[File:Ulica Długa, 1855.JPG|thumb|Ulica Długa  na Głównym Mieście, 1853]]
[[File:Ulica_Szeroka, około_1870.JPG|thumb|Ulica Szeroka, około 1870]]
[[File:Portale_kamienic_na_Głównym_Mieście,_1890.jpg|thumb|Portale kamienic na Głównym Mieście, 1890]]

[[File:Ulica św. Ducha, 1906.JPG|thumb|Ulica św. Ducha na Głównym Mieście, 1906]]


[[File:Główne Miasto, 1948.JPG|thumb|Główne Miasto, 1948]]

[[File:Ulica Piwna, widok od strony zachodniej.JPG|thumb|Ulica Piwna na Głównym Mieście]]

'''GŁÓWNE MIASTO''', obecnie reprezentacyjna część dzielnicy [[ŚRÓDMIEŚCIE | Śródmieście]]. Po [[RZEŹ GDAŃSKA W 1308 ROKU | rzezi Gdańska w 1308]] i zniszczeniu miasta na [[PRAWO LUBECKIE | prawie lubeckim]] ([[STARE MIASTO | Stare Miasto]]), od końca lat 20. XIV wieku miejsce odradzania się życia miejskiego (zob. [[GDAŃSK – POCZĄTKI MIASTA | Gdańsk – początki miasta]]). <br/><br/>
Zajmowało obszar między Podwalem Staromiejskim i [[TARG DRZEWNY | Targiem Drzewnym]] na północy a [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściem]] (do Podwala Przedmiejskiego) na południu, na wschodzie dochodząc do [[MOTŁAWA | Motławy]], na zachodzie obejmując odcinki obecnej Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Początkowe nazwy: Nowe Miasto (''nova civitas'' – w 1345, ''nuwe stad'' – w 1379), Nowy Gdańsk (w 1402 – ''nüwe Danczk'', ''neye Gdanczk'', ''Neudanzig''), zostały wyparte przez nazwę Prawe Miasto (w 1406 ''rechte stat'', następnie systematycznie Rechtstadt, w 1635 Prawe Miasto), w znaczeniu: Prawne (Prawe), dysponujące prawem miejskim (w opozycji do innych gdańskich miast: Starego Miasta, [[MŁODE MIASTO (Jungstadt) | Młodego Miasta]], [[OSIEK | Osieka]], nieposiadających pełnych praw samorządowych). Obecna nazwa urzędowa, obowiązująca od 1949, jest tłumaczeniem późniejszego łacińskiego ''principalis civitas'' (po raz pierwszy w 1526) lub ''primaria civitas'' (1584). <br/><br/>
Najstarsze osadnictwo Głównego Miasta (ślady odkryte pod [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszem Głównego Miasta]]), sięgające X wieku, w 2. połowie XX wieku utożsamiane było początkowo z najstarszym miastem na prawie lubeckim. Badania archeologiczne przełomu XX/XXI wieku dowiodły, że osadnictwo było niewielkie przestrzennie, nie dochodziło do Motławy i nie przekraczało obecnej [[CHLEBNICKA, ulica | ul. Chlebnickiej]]. Nauka powróciła tym samym do opinii wcześniejszych badaczy o lokalizacji miasta na prawie lubeckim na Starym Mieście. Za rządów Krzyżaków jako nowe gdańskie miasto około 1342 otrzymało [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawo chełmińskie]].<br/><br/>
Sieć ulic: [[DŁUGA | Długa]] (1331 ''longa platea''), [[OGARNA, ulica | Ogarna]] (1336 ''platea braseatorum'' = Browarnicza, 1378 ''platea canum'', niem. ''Hundegasse'' = Psia), [[ŚWIĘTEGO DUCHA |św. Ducha]] (1336 ''platea sancti spiritus'' niem. ''hiligegeistgasse'' = ''Heilige-Geist-Gasse''), Chlebnicka (1337), z której w 1449 wydzieliła się [[PIWNA | Piwna]] (''Jopengasse'' = Jopejska, od [[PIWO GDAŃSKIE | piwa jopejskiego]]), Świętojańska (1349 ''platea sancti Johannis'', niem. ''Johannisgasse''), Mariacka (1353 ''platea dominae Mariae'', niem. ''fruengasse'' = ''Frauengasse''), [[SZEROKA, ulica | Szeroka]] (1354 ''ampla platea'', niem. ''brede gasse'' = Breitgasse) itp. <br/><br/>
Od 1343 otaczane [[FORTYFIKACJE | fortyfikacjami]], po części zachowanymi, obejmującymi ponad 1,5 km murów z 22 [[BASZTY | basztami]] i 17 [[BRAMY MIEJSKIE | bramami]]. Na powierzchni 35 ha było w latach 1378–1379 aż 1396 zabudowanych posesji, w 1573 – 1761, w 1843 – 2098, w 1927 – 1699 (spadek). Obecnie stoi niewiele ponad 400 kamieniczek. Liczba mieszkańców w  1400 wynosiła 10–12 000, w 1500 – około 26 000, w 1880 – ponad 22 000, obecnie nie przekracza 6000. Po [[BUNT MIESZCZAN GDAŃSKICH W 1416 | buncie mieszczan gdańskich w 1416]] podzielone zostało na 4 [[KWARTAŁY | kwartały]].<br/><br/>
W 1945 uleglo zniszczeniu w 95%. Rozpoczęta w 1948 [[ODBUDOWA ŚRÓDMIEŚCIA GDAŃSKA PO 1945 ROKU | odbudowa]] zespołu urbanistycznego nie została dokończona. Planuje się odtworzenie kolejnych około 200 kamieniczek. Najważniejsze budowle-zabytki: Ratusz Głównego Miasta, [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielka Zbrojownia]], [[DWÓR ARTUSA | Dwór Artusa]] z [[FONTANNA NEPTUNA | fontanną Neptuna]], [[DOM UPHAGENA |Dom Uphagena]]; kościoły: [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | św. Mikołaja]], [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]], [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | św. Jana]], [[KAPLICA KRÓLEWSKA I PLEBANIA KOŚCIOŁA NMP | Kaplica Królewska]]; bramy: [[BRAMA WYŻYNNA | Wyżynna]], [[BRAMA ZŁOTA | Złota]] (Długouliczna) z przedbramiem ul. Długiej oraz zespół bram wodnych [[DŁUGIE POBRZEŻE | Długiego Pobrzeża]] (ściśle: Nabrzeża – ''pons longus'', ''Lange Brücke'') z [[ŻURAW | Żurawiem]] i [[BRAMA ZIELONA | Bramą Zieloną]]. Ciąg ul. Długiej i Długiego Targu z przedłużeniem na Długie Ogrody (tzw. [[DROGA KRÓLEWSKA | Droga Królewska]]) uznano za najbardziej monumentalną oś urbanistyczną europejskiego średniowiecza. {{author: AJ}} <br/><br/> 
{| class="tableGda"
|-
|+ Ulice Głównego Miasta
|-
! style="width: 150px" | Ulica
! style="width: 400px" | Nazwy historyczne
! style="width: 200px" | Informacje o nazwie współczesnej
! style="width: 150px" | Uwagi
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Wojciecha Bogusławskiego
| style="vertical-align:top" | w XVII wieku hohes Tor am Wall (Brama Wyżynna przy Wale) 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 19 XII 1953, na pamiątkę aktora, śpiewaka, dramatopisarza (1757–1829) i występów jego trupy w [[TEATR MIEJSKI | teatrze]] na [[TARG WĘGLOWY | Targu Węglowym]] w 1811
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1800 An der Reitbahn (Przy Ujeżdżalni), od [[UJEŻDŻALNIA | ujeżdżalni]], na której miejscu stanęła w 1883 roku [[WIELKA SYNAGOGA | Wielka Synagoga]]
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Reitbahn
|-
| style="vertical-align:top" | w 1945 Kredytowa
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Bosmańska
| style="vertical-align:top" | od 1358 boczmannstrate, później Bosmannsgasse 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Bootsmannsgasse
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | [[CHLEBNICKA | Chlebnicka]]
| style="vertical-align:top" | 1337 platea pistorum (Piekarska) – razem z ul. Piwną 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1382 platea panum (Chlebowa) 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Brotbänkengasse (Ław Chlebowych)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | [[DŁUGA | Długa]]
| style="vertical-align:top" | od 1331 longa platea
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Langgasse, niekiedy razem z Długim Targiem, po polsku już w 1552 (długa ulica)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | [[DŁUGI TARG | Długi Targ]]
| style="vertical-align:top" | 1379 forum (Targ)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1416 z dodatkiem Długi: langer markt, Langemarkt
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Langer Markt, po polsku w czasach nowożytnych także jako Długi Rynek
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | [[DŁUGIE POBRZEŻE | Długie Pobrzeże]]
| style="vertical-align:top" | XIV– XV wiek – pomosty przeładunkowe nad Motławą nazywane były od bram, przed którymi powstawały: Brotbänkenbrücke (pomost Chlebnicki), Frauenbrücke (pomost Mariacki), Heilige-Geist-Brücke (pomost Świętego Ducha) itd. 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1592–1945 Lange Brücke (Długi Pomost)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Dziana
| style="vertical-align:top" | 1382 novum raas (Nowe Grzęzawisko)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1459–1945 Kleine Hosennähergasse (Mała Spodniarska)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Garbary
| style="vertical-align:top" | od 1357 platea cerdonum, później Gerbergasse
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Große Gerbergasse
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Grobla 
| style="vertical-align:top" | od 1351 agger 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa (z numeracją odcinków) od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Damm, numeracja odcinków: I–IV od około 1400
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Grząska
| style="vertical-align:top" | 1353 ras (Grzęzawisko)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1382 antiquum raes
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Altes Ross (Stare Grzęzawisko)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Kaletnicza
| style="vertical-align:top" | 1353 nova platea (Nowa)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1415 platea bursatorum
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Beutlergasse (Kaletnicza), w 1552 także po polsku (miechownicza)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Klesza
| style="vertical-align:top" | od 1382 platea sacerdotum
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1416–1945 Pfaffengasse (Kapłanów), od sąsiednich domów kościelnych
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Kołodziejska
| style="vertical-align:top" | od 1382 platea currificum, później Scharrmachergasse, w 1552 także po polsku (stalmaska)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1800–1945 z dodatkiem Wielka (Große Scharrmachergasse)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Kotwiczników
| style="vertical-align:top" | od 1361 platea ancuficum
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Ankerschmiedegasse
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Kozia
| style="vertical-align:top" | od 1382 platea caprarum lub czegengasse
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Ziegengasse
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Kramarska
| style="vertical-align:top" | 1350 Paternosterstrade (Paternoster), od bursztynowych ołtarzyków 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1356 platea institutorum
|-
| style="vertical-align:top" | 1378 także cremergosse = Krämergasse (Kramarska)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 z dodatkiem Große Krämergasse
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Krowia
| style="vertical-align:top" | 1415 putckergasse (Putziger = Pucka) 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1633–1945 Kuhgasse (Krowia), od sąsiednich [[ŁAWY MIĘSNE | Ław Mięsnych]]
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Księża
| style="vertical-align:top" | 1378 twergasse retro Gotscalcum Nasen (Poprzeczna za Gottschalkiem Nase, [[NASE GOTTSCHALK, burmistrz Głównego Miasta Gdańska | Gottschalk Nase]], burmistrz Głównego Miasta)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecnie nie istnieje, biegała przez teren obecnego zieleńca między Szeroką a Świętojańską, zanikła podczas jego budowy, ostatni budynek (nr 5) wyburzono w 1992 roku
|-
| style="vertical-align:top" | od 1415 platea sacerdotum
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Priestergasse (Księża), od domów księży, w XIX wieku z dodatkiem I
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Kuśnierska
| style="vertical-align:top" | od 1378 platea pellificum
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1416 Corssenergasse = (do 1945) Kürschnergasse
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Latarniana
| style="vertical-align:top" | początkowo Hintergasse (Tylna)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1633 an der Mauer (Przy Murze)
|-
| style="vertical-align:top" | 1766–1945 po wprowadzeniu oświetlenia ulic (w 1766) Laternengasse (Latarniana), od przechowywanych tutaj latarni 
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Lawendowa
| style="vertical-align:top" | 1357 twergasse ante monach os (Poprzeczna przed Mnichami)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1763–1945 (ironicznie) Lawendelgasse (Lawendowa)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Lektykarska
| style="vertical-align:top" | 1349 platea bremensium (Bremeńska, identyfikacja niepewna)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1377 platea bedellina, później Büttelgasse (Katowska), od kata, który miał tu siedzibę do 1484
|-
| style="vertical-align:top" | 1778–1945 Portechaisengasse (Lektykarska)
|-
| style="vertical-align:top" | Ławnicza
| style="vertical-align:top" | 1415–1945 Matzkausche Gasse (Maćkowska), od nazwiska 
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | [[MARIACKA, ulica | Mariacka]]
| style="vertical-align:top" | od 1353 platea dominae Mariae
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | później fruengasse = (do 1945) Frauengasse, w1552 także po polsku (niewiesczia)
|-
| style="vertical-align:top" | XIX–XX wiek niekiedy Panieńska, od [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Mieszczańska
| style="vertical-align:top" | 1357 twergasse (Poprzeczna)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1415 Birhalssche Gasse (Birhalsa) – od nazwiska
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 zniekształcona na Berholdsche Gasse (Berholda)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Minogi
| style="vertical-align:top" | 1378 twergasse ante sanctum Johannem (Poprzeczna przed św. Janem)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 tendelmarkt (Tandeta) – razem z obecną ul. Tandetą
|-
| style="vertical-align:top" | 1633–1945 Neunaugengasse (Minogi)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Mokra
| style="vertical-align:top" | od 1415 broklosegasse, od „Bruch” czyli „bagno”
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Brocklosengasse (Bagnista)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Mydlarska
| style="vertical-align:top" | 1357 arta platea (Wąska)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415–1945 seyphengasse = Seifengasse (Mydlarska)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1523 sporadycznie także schomakergasse = Schuhmachergasse (Szewska)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | [[OGARNA, ulica | Ogarna]]
| style="vertical-align:top" | 1336 platea braseatorum (Browarna)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1378 platea panum (Psia)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Hundegasse, od nazwiska lub od psów przeprowadzanych z [[DWÓR MIEJSKI | Dworu Miejskiego]] na [[SPICHLERZE | Spichlerze]]
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Okopowa
| style="vertical-align:top" | 1903–1945 Karrenwall (Wał Karowy) od bastionu Karowego z 1574
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 16 X 1953
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | odcinek przy Głównym Mieście, wytyczona po rozbiórce wałów w końcu XIX wieku
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Okopowa I
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Pachołów
| style="vertical-align:top" | początkowo quergasse (Poprzeczna)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Büttelgasse (Katowska), od pachołków kata, którego siedzibę przeniesiono tu w roku 1484 – nazwa obowiązywała dla odcinka prostopadłego do Straganiarskiej (w przedłużeniu Słomianej); odcinek prostopadły do Grobli do XVIII wieku zaliczano do ulicy Tobiasza
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Pańska
| style="vertical-align:top" | 1352 twergasse versus monachos (Poprzeczna w stronę Mnichów)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | po 1415 kageltympel, później Kagelzippel (Zakątek Kogi – etymologia niepewna), od kształtu
|-
| style="vertical-align:top" | 1443–1945 Junkergasse (Kawalerska)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | [[PIWNA | Piwna]]
| style="vertical-align:top" | 1337 i 1382 jak Chlebnicka (zob. wyżej)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1449–1945 osobno jako Jopengasse (Jopejska), od piwa jopejskiego
|-
| style="vertical-align:top" | plac Dominikański
| style="vertical-align:top" | po 1840–1945 Dominikanerplatz 
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1945 
| style="vertical-align:top" | w miejscu klasztoru [[DOMINIKANIE | dominikanów]], rozebranego po spaleniu w 1813 roku
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | plac [[POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu | Tadeusza Polaka]]
| style="vertical-align:top" | 1378 historyczna nazwa curia civitatis
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 26 IX 2002
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Stadthof ([[DWÓR MIEJSKI | Dwór Miejski]])
|-
| style="vertical-align:top" | po 1945 bez nazwy
|-
| style="vertical-align:top" | plac księdza [[ZATOR-PRZYTOCKI JÓZEF, proboszcz kościoła NMP, patron ulicy | Józefa Zator-Przytockiego]]
| style="vertical-align:top" | plac powstał w 1945, po rezygnacji z odbudowy kamieniczek przy ul. Piwnej 46 i 47
| style="vertical-align:top" | nazwa od 30 XI 2000
| style="vertical-align:top" | usytuowany przed wieżą [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]
|-
| style="vertical-align:top" | Plebania
| style="vertical-align:top" | od 1342 locus dotis lub (do 1945) Pfarrhof 
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | wytyczona dookoła [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Pocztowa
| style="vertical-align:top" | 1357 Quergasse zur Langgasse (Poprzeczna do Długiej) 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 Kevelergasse (Kłótników)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1522 Pluczengasse, później Plautzengasse (Płuckowa)
|-
| style="vertical-align:top" | 1876–1945 Postgasse (Pocztowa)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Podgarbary
| style="vertical-align:top" | od 1343 Hintergasse (Tylna) 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1633 hinter der Gerbergasse an der Mauer (Za Garbarami Przy Murze)
|-
| style="vertical-align:top" | od XVIII wieku do 1945 Kleine Gerbergasse (Małe Garbary)
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Podkołodziejska
| style="vertical-align:top" | początkowo Hintergasse (Tylna) 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecnie nie istnieje
|-
| style="vertical-align:top" | 1633 hinter der Scharrmachergasse (Za Kołodziejską)
|-
| style="vertical-align:top" | od około 1800 Kleine Scharrmachergasse (Mała Kołodziejska)
|-
| style="vertical-align:top" | w 1945 Podkołodziejska (boczna od św. Ducha, między Kołodziejską i Teatralną)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Podkramarska
| style="vertical-align:top" | 1357 twergasse ante dotem (Poprzeczna przed Plebanią)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1378 parva platea institutorum
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Kleine Krämergasse (Mała Kramarska)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Podmurze
| style="vertical-align:top" | początkowo Hintergasse (Tylna)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1805–1945 Mauergang (Zaułek Murowy)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Pończoszników
| style="vertical-align:top" | 1357 circa Mutilaviam (Przy Motławie)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1378 z dodatkiem iuxta Mutilavam circa valvam liburnorum (Przy Bramie Kogi) lub ad plateam panum (Przy ul. Chlebnickiej)
|-
| style="vertical-align:top" | 1459–1945 Große Hosennähergasse (Wielka Spodniarska), od wytwórców obcisłych trykotowych spodni, przypominających rajstopy
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Powroźnicza
| style="vertical-align:top" | od 1357 platea funificum sive reperstrate
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Röpergasse, 1552 także w języku polskim (powroznicza)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Przędzalnicza
| style="vertical-align:top" | 1357 twergasse (Poprzeczna) 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 Belgardsche gasse (Białogardzka), raczej od nazwiska niż od miasta
|-
| style="vertical-align:top" | 1465–1945 twernegasse = Zwirngasse (Przędzowa), od zamieszkałych tu przędzalników
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Różana
| style="vertical-align:top" | początkowo twergasse (Poprzeczna)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa do 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 arta platea scilicet rosengasse (Wąska lub Różana)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Rosengasse (Różana)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Rybackie Pobrzeże
| style="vertical-align:top" | 1540 Fischerbrücke
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | odcinek nabrzeża od Bramy Straganiarskiej do Baszty Łabędź
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Fischbrücke (Rybacki lub Rybny Pomost)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Słodowników
| style="vertical-align:top" | 1382 versus valvam (W stronę Bramy zwanej w XV wieku Żabiokrucką, (Poggenpolsches Tor, od 1574 Rybacką, Fischertor [[BRAMA ŻABIA | Bramia Żabia]])
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1633–1945 Mälzergasse (Słodowników), od słodowni istniejącej tu już w 1382
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Słomiana
| style="vertical-align:top" | od 1461 Strohgasse
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | XVII–XVIII wiek przejściowo także Kleine Lawendelgasse (Mała Lawendowa)
|-
| style="vertical-align:top" | 1839–1945 Priestergasse (Księża II)
|-
| style="vertical-align:top" | Służebna*
| style="vertical-align:top" | 1570–1945 Dienergasse, od mieszkających tu pracowników miejskich
| style="vertical-align:top" | od 1945
| style="vertical-align:top" | obecnie nie istnieje, do 1945 przedłużenie ul. Hintergasse (ul. Za Murami)
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Straganiarska
| style="vertical-align:top" | od 1357 platea campensium (Szynkarska)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1382 z dodatkiem: sive piscatorum (lub Rybacka)
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 z innym dodatkiem: powszechnie communiter Hökergasse (Straganiarska), ale także 1416 Große Fischergasse (Wielka Rybacka)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Hökergasse (odcinek od Lawendowej do Słomianej 1357 retro monachos (Za Mnichami), w XVII wieku zaliczany do Słomianej, a co najmniej od 1763 już do Straganiarskiej)
|-
| style="vertical-align:top" | [[SZEROKA, ulica | Szeroka]]
| style="vertical-align:top" | od 1354 (do 1945) ampla platea lub brede gasse = Breitgasse, w 1552 także po polsku (seroka)
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Szewska
| style="vertical-align:top" | 1378 twergasse circa turrim (Poprzeczna przy Wieży)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1416 Trippenmachergasse
|-
| style="vertical-align:top" | 1633–1945 Korkenmachergasse (Korkarzy), od wytwórców drewniaków
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Szklary
| style="vertical-align:top" | 1378 twerghasse ex opposito kleynsmedegasse (Poprzeczna na wprost Ślusarskiej)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1415 (do 1945) schivenrissergasse = Scheibenritzergasse (Szlifierzy Szkła), później różnie zniekształcane, np. 1600 schiferittergasse (Krzywych Rycerzy), 1636 schiffredergasse (Armatorów), 1805 Scheibenrittergasse (Szybowych (Szklanych) Rycerzy)
|-
| style="vertical-align:top" | Szpitalna
| style="vertical-align:top" | Gang nach dem Hospital zum Heiligen Geist (Zaułek Szpitalny św. Ducha) około 1800–1945 Lazarettgang (Zaułek Lazaretowy)
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | Św. Ducha
| style="vertical-align:top" | od 1336 (do 1945) platea sancti spiritus lub hiligegeistgasse = Heilige-Geist-Gasse, od [[SZPITAL ŚW. DUCHA | szpitala św. Ducha]], przeniesionego w 1357 na róg obecnej ul. U Furty i Tobiasza, w 1552 także po polsku (s. Ducha)
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Świętojańska
| style="vertical-align:top" | od 1349 platea sancti Johannis
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Johannisgasse
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Tandeta
| style="vertical-align:top" | 1378 platea apud sanctum Johannem (Przy Świętym Janie)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 czwernegasse = Zwirngasse (Przędzowa)
|-
| style="vertical-align:top" | po 1415 tendelmarkt
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Tagnetergasse (Tandeta), prawdopodobnie pod wpływem polskiego słowa „tani”
|-
| style="vertical-align:top" | [[TARG RYBNY | Targ Rybny]]
| style="vertical-align:top" | Fischmarkt, przewidziany przywilejem w 1342 roku, funkcjonował pod tą nazwą do 1945, po polsku także Rybny Rynek (1752)
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | [[TARG WĘGLOWY | Targ Węglowy]]
| style="vertical-align:top" | 1342 anger umme sente Gertruden kirchhof (Łąka przy cmentarzu św. Gertrudy), od kościoła (rozebranego w 1563, [[KAPLICA ŚW. GERTRUDY | kaplica św. Gertrudy]])
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | po 1473 Dominiksplan (plac Dominika), także 1765 Kohlenmarkt (Targ Węglowy)
|-
| style="vertical-align:top" | po 1933 Theaterplatz (Plac Teatralny)
|-
| style="vertical-align:top" | Teatralna
| style="vertical-align:top" | Theatergasse 
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | ulica wytyczona około 1850
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Tkacka
| style="vertical-align:top" | od 1347 platea lanificum, później Wollwebergasse (Wełniarska) 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Wollwebergasse Große, od tkaczy wełny
|-
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | Tobiasza
| style="vertical-align:top" | 1353 twergasse circa forum piscium (Poprzeczna koło Targu Rybnego) 
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1357 platea piscatorum (Rybaków)
|-
| style="vertical-align:top" | 1368 neue Heilige Geistgasse (Nowa św. Ducha) – po przeniesieniu tu [[SZPITAL ŚW. DUCHA | szpitala św. Ducha]]
|-
| style="vertical-align:top" | 1416 Kleine Fischergassei (Mała Rybacka)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1456 platea sancti Tobie
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Tobiasgasse (Tobiasza)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Tokarska
| style="vertical-align:top" | 1357 platea circa Mutlavem (Koło Motławy) 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415–1945 Drehergasse (Tokarska), może także pochodzić od tragarzy (Träger, w gwarze wymawiane „drejer”)
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | U Furty
| style="vertical-align:top" | 1357 twergasse versus castrum (Poprzeczna ku Zamkowi)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1377 versus valvam (Ku Bramie, od [[BRAMA ZAMKOWA | Bramy Zamkowej]])
|-
| style="vertical-align:top" | od 1415 nach dem Haustor (Ku Bramie Zamkowej), później Am Haustor (Przy Bramie Zamkowej)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Haustor
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Wały Jagiellońskie
| style="vertical-align:top" | od 1897 Dominikswall (Wał Dominikański)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 16 X 1953
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | odcinek przy Głównym Mieście, od Huciska do Bramy Wyżynnej, wytyczona po rozbiórce fortyfikacji w końcu XIX wieku
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Wały Jagiellońskie II
|-
| style="vertical-align:top" | w 1946 Dominikańska
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Warzywnicza
| style="vertical-align:top" | 1357 twergasse circa Mutlaviam (Poprzeczna koło Motławy)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 Petercziliengasse
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Petersiliengasse (Pietruszkowa), w 1552 także po polsku (Pietruszczana)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Wełniarska
| style="vertical-align:top" | 1633 hinter der Wollwebergasse an der Mauer (Za Tkacką (ściślej: Wełniarską – Tkaczy Wełny) Przy Murze) 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1805–1945 Kleine Wollwebergasse (Mała Wełniarska)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Węglarska
| style="vertical-align:top" | 1354 twergasse sancti spiritus versus monachos (Poprzeczna św. Ducha w stronę Mnichów)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1415 (do 1945) colengasse = Kohlengasse (Węglowa)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Za Murami
| style="vertical-align:top" | do XVI wieku. An der Mauer (Przy Murze) – dla całego ciągu przewidzianych przywilejem z 1342 wąskich uliczek wzdłuż murów – od [[BRAMA KOTWICZNIKÓW | Bramy Kotwiczników]] do [[BASZTA JACEK | Baszty Jacek]]
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Hintergasse (Tylna), w 1552 także po polsku (tilna)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Zamurna
|-
| style="vertical-align:top" | Zbytki
| style="vertical-align:top" | 1378 versus valvam keterhagin, później (do 1945) Ketterhagergasse
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Złotników
| style="vertical-align:top" | 1357 clensmedegasse = Kleinschmiedegasse (Ślusarska)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1523–1945 Goldschmiedegasse (Złotników)
|-
| style="vertical-align:top" | Zaułek [[ZAPPIO ZACHARIAS, kupiec, filantrop | Zachariasza Zappio]]
| style="vertical-align:top" | 1378/1379 acies circa cimeterium s-ti johannis (zaułek przy cmentarzu św. Jana), później cmentarz św. Jana (Johannis Kirchhof lub St. Johannes Kirchhoff), sporadycznie (1880) Johannis Hintergasse (Tylna Świętojańska)
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 25 III 1999
| style="vertical-align:top" | na planach często bez nazwy
|-
| class="authorEgTab" | *Nazwa potoczna. <br/><br/> {{author: AJ}}
|}
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]