SVENICHEN ALEXANDER, kaznodzieja
| < Poprzednie | Następne > |
ALEXANDER SVENICHEN (Schweinichen, Sweinichen), zwany Doktorem Alexandrem (około 1480 Gdańsk lub Neumark (Nowe Miasto Lubawskie) – wrzesień 1529 Gdańsk), franciszkanin, przełożony kustodii pruskiej w prowincji saskiej tego zakonu, kaznodzieja, uczestnik gdańskich wydarzeń reformacyjnych.
Bliski krewny Laurentiusa Svenichena (zm. 1510), również przełożonego kustodii pruskiej franciszkanów. Po odbyciu nowicjatu oraz ukończeniu szkoły w klasztorze franciszkanów w Braniewie, jesienią 1503 został skierowany na studia do Wittenbergi, gdzie w 1507 uzyskał bakalaureat Pisma Świętego (baccalaureus biblicus), a 21 VIII 1509 obronił doktorat z teologii. Był wszechstronnie wykształcony, sprawnie posługiwał się na przykład językiem greckim. Studiował w podobnym czasie co Marcin Luter, między innymi pod kierunkiem Johanna von Staupitza, augustianina, teologa tomisty i mentora Lutra. Do jego przyjaciół zaliczał się również niemiecki humanista i dyplomata, rektor uniwersytetu wittenberskiego Christoph Scheurl. Po studiach odbył na uniwersytecie w Wittenberdze krótki staż profesorski z zakresu „świętych nauk” (sacrarum litterarum – teologii).
W 1510 wrócił do Prus Królewskich, gdzie został bliskim współpracownikiem ówczesnego kustosza pruskiego Ludwiga Henninga. W lutym 1511 reprezentował kustodię pruską na obradach kapituły prowincjalnej w Lüneburgu w Dolnej Saksonii, dotyczących rozszerzenia tak zwanej obserwancji zakonnej (przestrzegania ściślejszej reguły) także na franciszkanów konwentualnych, czego zarówno on jak i Henning byli zwolennikami. Projekt nie doszedł jednak wówczas do skutku.
Po odwołaniu Henninga z funkcji kustosza pruskiego w 1515, trafił do gdańskiego klasztoru franciszkanów na Starym Przedmieściu, gdzie został lektorem Pisma Świętego, wychowawcą nowicjuszy i doradcą gwardiana gdańskiego Teofila Quandta oraz nowego kustosza Jana Żelisławskiego (który także miał siedzibę w Gdańsku). W marcu 1518, reprezentując kustodię pruską jako tak zwany dyskret (doradca prowincjała), wziął udział w kapitule prowincjalnej saskiej we Frankfurcie nad Odrą, podczas której franciszkanie konwentualni opowiedzieli się, stosownie do zalecenia zawartego w bulli papieża Leona X z 1517, za unią z franciszkanami obserwantami. Starania o zreformowanie konwentów pruskich w duchu ściślejszej obserwancji nie zostały jednak ostatecznie zrealizowane, a unia, między innymi z powodu postępującej reformacji, nie została doprowadzona do skutku. W październiku 1521 brał udział w kolejnej kapitule, w Neubrandenburgu, podczas której zaakceptował podział prowincji saskiej na dwie odrębne jednostki. Kustodia pruska weszła wówczas w skład skłaniającej się ku konwentualizmowi prowincji górnosaskiej.
W trakcie obrad tej kapituły został 13 X 1521 mianowany kustoszem pruskim. Rezydując formalnie w Gdańsku, pierwsze lata swoich rządów w kustodii spędził na wizytowaniu klasztorów wchodzących w jej skład. W grudniu 1521 odwiedził klasztor w Chełmnie, w styczniu 1522 klasztor w Nowem, a następnie, jeszcze w tym samym miesiącu, klasztor w okupowanym przez krzyżackie wojska Braniewie. W lutym 1522 dotarł do klasztoru franciszkanów w Barczewie. Powrócił do Gdańska, skąd ponownie udał się do Nowego, by wziąć udział w zebraniu dyskretów. Latem 1522 odbył kolejną podróż wizytatorską. Stale pozostawał też w kontakcie listownym z gwardianem klasztoru w Gdańsku, Quandtem. Między innymi 25 VII 1523 informował go z Chełmna o bieżących wydarzeniach w Kościele i wyrażał obawy z powodu zagrożenia reformacją klasztorów w podległej mu kustodii.
Tuż po tym, przebywając odtąd stale w Gdańsku, został jednocześnie kaznodzieją w klasztornym kościele św. Trójcy. Jako umiarkowany zwolennik reform głosił kazania oparte na czystej Ewangelii, piętnujące nadużycia w Kościele, nie popierając jednak gwałtownych przemian w duchu reformacji. Zyskał popularność wśród wiernych i akceptację ze strony reprezentującej konserwatywny patrycjat Rady Miejskiej, która znajdowała się wówczas w konflikcie o władzę z pospólstwem, podnoszącym także żądania o charakterze religijnym. Wraz ze zmianą proboszcza w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) ( Maurycego Ferbera zastąpił Jan Dantyszek), pod koniec 1523 lub na początku 1524 został wyznaczony na kaznodzieję również w tej świątyni.
W porozumieniu z nim Rada Miejska wydała 6 I 1524 rozporządzenie o ograniczeniu kazań w kościołach miejskich do jednej godziny wraz z zaleceniem głoszenia ich w języku niemieckim na podstawie czystej Ewangelii oraz zakaz szerzenia nazbyt radykalnych treści, w tym nawoływania do oddolnych reform bez zgody Kościoła powszechnego. Powierzono mu nadzór nad realizacją rozporządzenia, w tym kontrolę treści homilii innych gdańskich kaznodziejów. Jego działalność miała być przeciwwagą dla działań radykalnych reformatorów, między innymi Jacoba Heggego.
Wiosną 1524, w związku z udziałem w kolejnej kapitule prowincjalnej w Dreźnie, opuścił Gdańsk na dłuższy czas. Rada Miejska skierowała wówczas do prowincjała górnosaskiego Petera Fontinusa pismo z prośbą o przyspieszenie jego powrotu do miasta. W Gdańsku doszło bowiem do eskalacji wydarzeń, między innymi wyznaczenia w sierpniu 1524 nowych, wybranych przez „lud” kaznodziejów, którzy objęli kościoły pod patronatem miejskim. Ponieważ kościół NMP podlegał patronatowi króla, nadal sprawował w nim urząd kaznodziei.
W niedzielę 22 I 1525, mimo rozporządzenia (z 15 stycznia) Rady Miejskiej, zakazującego zakonnikom głoszenia kazań oraz noszenia habitów, wygłosił w kościele NMP homilię w stroju zakonnym. Stało się to powodem tumultu w kościele i doprowadziło do wybuchu zamieszek w całym mieście pod wodzą Berndta von Eidtena. W rezultacie doszło do rewolty społeczno-religijnej, w wyniku której między 22 a 24 I 1525 został obalony stary porządek, a władza w mieście oddana zwolennikom reformacji.
W następstwie tych wydarzeń był zmuszony opuścić Gdańsk. Przeniósł się do innego klasztoru franciszkanów, najprawdopodobniej w Toruniu. We współczesnej tym wydarzeniom kronice Bernta Stegmanna odnotowano rozpuszczaną w Gdańsku nieprawdziwą pogłoskę, jakoby miał udać się wówczas do Wittenbergi, by zabiegać u Lutra o dobrego kaznodzieję dla miasta.
Powrócił do Gdańska w wyniku zbrojnej interwencji, podjętej przez króla polskiego Zygmunta I Starego w następnym roku. 18 V 1526 wprowadzono go wespół z całym konwentem do klasztoru franciszkanów na Starym Przedmieściu. Objął wówczas ponownie stanowisko kaznodziei w kościele NMP, składając równocześnie godność kustosza pruskiego. Stosowne pismo w tej sprawie Rada Miejska wysłała do ministra prowincjalnego franciszkanów saskich Benedykta von Löwenberga 3 VIII 1526, a przed listopadem tego roku nastąpiło pozbawienie go przewodniczenia kustodii.
Pozostając w strukturach zakonu franciszkańskiego i w składzie konwentu gdańskiego, pełnił funkcję kaznodziejską w kościele NMP do początku września 1529, kiedy niespodziewanie zmarł na skutek grasującej w Gdańsku zarazy. Funkcję kaznodziei przejął po nim ukryty, ale zdecydowany zwolennik reformacji Pankratius Klemme.
Był właścicielem niewielkiej biblioteki, złożonej głównie z teologicznych dysertacji (dzieła Arystotelesa, Heinricha Grevego, Williama Ockhama, Gregoriusa Reischa, Konrada Wimpiny, Stefana Gerdta). Kiedy umarł, trafiła ona, zgodnie z jego życzeniem, do klasztoru w Braniewie i stąd – przejęta przez utworzone w 1565 kolegium jezuitów – podczas wojny z lat 1626–1629 została zrabowana przez Szwedów. Szczątki tego księgozbioru znajdują się obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali.
