PASTORIUS JOACHIM, uczony, proboszcz kościoła NMP
| < Poprzednie | Następne > |
JOACHIM PASTORIUS von HIRTENBERG (Hirthenius) (20 IX 1611 Głogów – 26 XII 1681 Frombork), uczony, proboszcz kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku, patron gdańskiej ulicy. Syn kaznodziei ewangelickiego Hirtena, zlatynizował ojcowskie nazwisko w czasie studiów. Nauczyciel synów polskiej szlachty wyznania kalwińskiego i braci polskich. Od 1631 studiował medycynę, prawo i teologię na uniwersytecie we Francji i Holandii, by zdobyć środki na naukę zatrudniał się w charakterze guwernanta bogatych protestanckich studentów z Polski. W 1632, pod wpływem podróży do Holandii z Martinem Ruarem (1589–1657), został unitarianinem ( arianie), po powrocie do kraju przebywał w Rakowie, Krakowie, Gdańsku i Toruniu. br/>
W 1636, jako wychowawca Piotra Sieniuty, przebywał w Lejdzie, w 1638 w Orleanie, Londynie, Oksfordzie, w 1639 w Paryżu. Od 1641 doktor (na uniwersytecie w Lejdzie), w tym roku wydał podręcznik do historii Polski Florus polonicus seu polonicae historiae epitome nova. Po ponownym powrocie do kraju, po krótkim pobycie w Poznaniu, został lekarzem rodziny Sieniutów na Wołyniu, skąd wyjeżdżał często do Prus Królewskich, do Gdańska i Straszyna, gdzie swą siedzibę miał Paweł Iwanicki, ostatni ariański poseł w Sejmie Rzeczypospolitej. Nie angażował się jednak wówczas zbytnio w życie zboru socyniańskiego, nie opracował też historii zborów unitariańskich w Polsce, do czego zobowiązywały go kolejne synody (w latach 1643, 1644 i 1645), zaś na synodzie w Dażwie (Wołyń) w 1646 odmówił przyjęcia urzędu ministra, do czego namawiał go Martin Ruar. Przed 1643 ożenił się z Anną, córką bogatego kupca poznańskiego. Wołyń opuścił po wybuchu w 1648 kozackiego powstania Bohdana Chmielnickiego.
Od 1651 lekarz miejski i profesor gimnazjum w Elblągu. W 1654, za sprawą zaprzyjaźnionego burmistrza Adriana von der Linde powołany został na stanowisko profesora prawa i historii w gdańskim Gimnazjum Akademickim, wprowadzony 28 I 1655, początkowo z tytułem brandenburskiego nadwornego historiografa. W latach 1655–1667 był także inspektorem tego gimnazjum. Za cztery godziny wykładów tygodniowo i pełnienie obowiązków bibliotekarza otrzymywał 500 talarów (1500 florenów) rocznie. W swych wystąpieniach i naukach zwracał szczególną uwagę na historię narodową, szczególnie Polski i Pomorza. W tej dziedzinie jego największym osiągnięciem była wydana już pośmiertnie (1685) praca Historia Poloniae partes duae. Był także m.in. autorem tekstu, zapisanego na tablicy epitafijnej Guldensternów w gdańskim kościele Najświętszej Marii Panny.
Jednocześnie dyplomata w służbie króla polskiego Jana Kazimierza, m.in. wygłosił wstępną mowę Aurora paois (Jutrzenka pokoju) i protokołował rozmowy polsko-szwedzkie poprzedzające zawarcie pokoju oliwskiego. Podczas rokowań otrzymał z rąk cesarza Leopolda I nobilitację, potwierdzoną w 1662 uchwałą polskiego sejmu; nazwisko od 1660 uzupełnił tytułem „von Hirtenberg”. W 1664 kolejną uchwałą sejmu przyznano mu dożywotnie roczne wynagrodzenie w wysokości 600 złotych z dochodów żup solnych w Wieliczce. 1 VIII 1667 zrezygnował z profesury w Gdańsku, jednak mając nadzieję na wykorzystanie jego rozlicznych znajomości na dworze królewskim, gdańska Rada Miejska przyznała mu dożywotnio roczną pensje w wysokości 300 florenów. W 1669 przeszedł z rodziną, żoną, pięcioma synami i trzema córkami, na wiarę katolicką, wyznanie wiary złożył w opactwie cystersów w Oliwie na ręce opata Michała Hackiego. W 1672 został burgrabią malborskim i właścicielem majątków na Żuławach Gdańskich.
Po śmierci żony w 1675 przyjął święcenia kapłańskie, od września 1676 był proboszczem w Tczewie. W okresie 1678–1681 (do śmierci) był proboszczem gdańskiego kościoła NMP, urzędującym w oparciu o budowaną Kaplicę Królewską, której kamień węgielny poświęcił 21 VII 1678, prepozytem (proboszczem) w kościele św. Wojciecha od 1679 do śmierci (było to drugie trzymane jednocześnie probostwo, obok kościoła NMP), protonotariuszem apostolskim, kanonikiem chełmińskim, oficjałem i wikariuszem generalnym na Pomorzu. Od 1680 był także kanonikiem warmińskim (we Fromborku). Przed śmiercią napisał własną biografię. Pochowany w katedrze we Fromborku, zachowało się jego epitafium. Po jego śmierci ukazało się w Gdańsku kilka okolicznościowych utworów, m.in. Christopha Behra, Israela Conradiego, Ottona Dietricha Voegedinga, Johanna Ernsta Schmiedena, Karla Friedricha Schmeidena. Od 1945 patron ulicy w Gdańsku-Przeróbce.
Jego synowie Adam w grudniu 1654, Adrian w sierpniu 1663, a Joachim Friedrich w lutym 1664 zapisani zostali do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Adam zastępowal często ojca w sprawowaniu urzędu oficjała, był kanonikiem łowieckim, dziekanem tczewskim. Córka Susanna wyszła za Johanna Georga Bembo, skarbnika królowej polskiej Eloenory Habsburżanki, żony Michała Korybuta Wiśniowieckiego i zamieszkała w Insbrucku.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 181, 201, 202.
Banaś Teresa, Pastorius Joachim, w: Słownik pisarzy śląskich, t. 1, 2005, s. 103-107.
Birch-Hirschfeld Arthur, Autobiografia Joachima Pastoriusa, „Reformacja w Polsce", t. 9—10, 1939—1947.
Kotarski Edmund, Rektorzy i profesorowie Gimnazjum Gdańskiego w XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 38, 1993, nr 3.
Kubik Kazimierz, Etyka społeczna w ujęciu gdańskiego pedagoga XVII wieku Joachima Pastoriusa, „Rocznik Gdański", t. 21, 1962 s. 159—178.
Kubik Kazimierz, Joachim Pastorius gdański pedagog XVII wieku, Gdańsk 1970.
Mokrzecki Lech, Dyrektor gimnazjum elbląskiego Joachim Pastorius i jego poglądy na historię, „Rocznik Elbląski", t. 4, 1969 s. 59—83.
Mokrzecki Lech, Pastorius ab Hirtenberg Joachim, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 25, 1980, s. 261-265.
Mokrzecki Lech, Pastorius ab Hirtenberg Joachim, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 390-392.
