BARTHOLDY GOTTFRIED BENIAMIN, przywódca spisku antypruskiego
| < Poprzednie | Następne > |
GOTTFRIED BENIAMIN BARTHOLDY (28 XI 1778 Gdańsk – 1819 Gdańsk), przywódca spisku antypruskiego w Gdańsku. Wnuk podoficera garnizonu gdańskiego, syn perukarza i fryzjera Gottfrieda Bartholdy’ego (zm. 1787), od 9 VII 1777 posiadającego pracownicze (robotnicze) obywatelstwo Gdańska, i Florentyny Augusty. Nauki pobierał w szkole mariackiej, 28 VIII 1793 zapisany został do przedostatniej klasy (sekundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, w 1795 relegowany za nieprzestrzeganie przepisów, pozostawał na utrzymaniu matki.
Ulegając hasłom rewolucji francuskiej, od 1793 czynił przygotowania do obalenia panowania władców pruskich nad Gdańskiem i w byłych Prusach Królewskich, planował wprowadzenie rządów republikańskich. Stworzył organizację Związek Wolnych Prusaków, składającą się z kilkunastu osób: uczniów Gimnazjum Akademickiego (Bihn, Blenck, Schweitzer (anonimowo powiadamiał policję o spisku, co zlekceważono), Zyligan), młodych uczniów i czeladników rzemieślniczych (między innymi Krampitz, czeladnik złotniczy, Fryderyk Kummer, czeladnik w zakładzie fryzjerskim Bartholdy’ego, Zobel, tragarz portowy i jego koledzy, byli wojskowi Ahlert i Kitz). Miejscem zebrań była jego rodzinna kamienica przy Beutlergasse (ul. Kaletnicza 8), na rogu z Langgasse (ul. Długa 54), poza miastem ćwiczono się w strzelaniu. Sam Bartholdy preparował i odczytywał zwerbowanym rzekome listy od podobnych organizacji, jakoby działających w innych miastach. Z końcem 1796 ze skupionymi wokół siebie spiskowcami ułożył odezwę Aufruf an die Danziger und überhaupt an die Nation der Preußen (Wezwanie do gdańszczan i w ogóle do narodu pruskiego), datę wybuchu powstania ustalił na 13 IV 1797 (w rocznicę walk gdańszczan z wkraczającymi do miasta w 1793 wojskami pruskimi). Spisek upadł, gdy rankiem 13 kwietnia wzmożony ruch pod domem sąsiad (zamieszkały przy Beutlergasse 2) Johann Lange (pracujący jako tzw. Kornkapitän - mierniczy zbożowy) wziął za zbiegowisko związane z pożarem i z innymi zawiadomił policję.
Zbiegł, dwukrotnie nieskutecznie strzelając do jednego z policjantów, ukrywał się na strychach gdańskich kamienic, aresztowany 15 kwietnia osadzony został w Wieży Więziennej, już 12 VI 1797 skazany został przez sąd w Berlinie na ścięcie, inni otrzymali kary od 8 do 15 lat więzienia. Wysokie kary wynikały z przekonania, że stał na czele dużego spisku (13 kwietnia w Gdańsku zamknięto wszystkie bramy, postawiono w stan gotowości bojowej miejski garnizon, przesłuchiwano wszystkich uchodzących za niechętnych Prusakom). Po rozpoznaniu faktycznej sytuacji (wedle słów nadprezydenta spisek zorganizowała „garstka nierozważnych młodych ludzi, wśród których ani jeden nie osiągnął jeszcze pełnoletności")
skazanym na więzienie złagodzono wyroki do dwóch lat, on sam został ułaskawiony przez króla tuż przed egzekucją (między innymi dzięki zabiegom diakona kościoła św. Katarzyny Johanna Daniela Richtera), już na szafocie na gdańskich walach, i skazany na karę dożywotniego więzienia, zmniejszoną następnie do 10 lat. W 1802, na prośby matki, zwolniony z więzienia w Pilawie decyzją króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Sprzedał kamienicę w Gdańsku i wyjechał do Francji. Służył w armii francuskiej, po zakończeniu wojen napoleońskich ciężko chory wrócił do Gdańska, zarabiał na życie korepetycjami (m.in. jego uczniem był późniejszy pastor Philipp Wilhelm Blech).
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, 300, R/Pp 97, Bl. 2r–3v.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. III, s. 162.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 373.
