BŁĘDNIK, ogród (przy Bramie Oliwskiej)
| < Poprzednie | Następne > |
BŁĘDNIK, ogród (1810 Plantage, Irrgarten), pierwsza gdańska promenada spacerowa i ogród rozrywkowy (1822 Lustgarten). Na temat pochodzenia najpopularniejszej nazwy – Irrgarten – istnieją trzy hipotezy: wywodzi się ją od ogrodowego labiryntu (niemiecki Irrgarten), choć go tu nigdy nie było, od szalonych pacjentów pobliskiego ► Szpitala Miejskiego (Lazaretu przy Bramie Oliwskiej) (niemiecki Irrenhaus) i, wersja najbardziej prawdopodobna, od powstałej w 1810 (zob. niżej) okrężnej ścieżki.
Powstał staraniem rajcy ► Johanna Nathanael Ferber i komendanta gdańskich wojsk miejskich (w latach 1716–1731) generała majora Johna Sinclaira, przy wydatnej pomocy rajcy ► Constantina Friedricha Ferbera, w miejscu częściowo zabagnionym, częściowo służącym za wysypisko gruzu w pobliżu ► Bramy Oliwskiej, między północno-zachodnim narożnikiem fosy ► Starego Miasta a nowożytnymi ► fortyfikacjami łączącymi ► Grodzisko z Bramą Oliwską (obecnie teren między skrzyżowaniem ► al. Zwycięstwa i Wałów Piastowskich od południa, ul. Dyrekcyjną od wschodu, dochodził na północy do wysokości ul. Gdyńskich Kosynierów, od zachodu granicę wyznaczał zjazd pod wiaduktem przy ► kościele Bożego Ciała przy ul. 3 Maja). Teren podwyższono i wyrównano.
W XVIII wieku promenada cieszyła się olbrzymią popularnością z racji atrakcyjnego kończenia spaceru wzdłuż miejskich obwałowań. Ogród był zbudowany na bazie ścieżek przecinających się pod kątem prostym, obsadzonych drzewami, miał nieregularny obrys zewnętrzny. Aleje drzew, z których najważniejsza, wysadzana kasztanowcami, była przedłużeniem drogi wjazdowej do miasta, dzieliły go na nieregularne, ale prostokreślne kwatery. Wzdłuż nich ustawione były ławki. Całość otaczało proste, ażurowe, drewniane ogrodzenie. W latach 1780–1782 w sąsiedztwie powstał ogród botaniczny (założony przez dr. Georga Remusa).
W 1807, mimo protestów, za wyjątkiem niewielkiego fragmentu bliżej kościoła Bożego Ciała, zrównany z ziemią przez Prusaków w ramach przygotowań do obrony Gdańska przed wojskami napoleońskimi, w 1808 stacjonujący w pobliżu kozacy wycięli na opał pozostałe drzewa. W 1809, w okresie ► I Wolnego Miasta Gdańska, część przystosowano do ćwiczeń musztry i parad wojskowych, od 26 III 1810 nosił nazwę plac Napoleona, nadaną dla upamiętnienia jego małżeństwa z cesarzówną austriacką Marią; 14 VIII 1810 w paradzie (na cześć rocznicy urodzin Napoleona) uczestniczył wizytujący wojska polskie w Gdańsku książę Józef Poniatowski. W 1813, po zajęciu Gdańska przez Prusaków, plac musztry otrzymał nazwę plac Fryderyka Wilhelma.
W 1810 inspektor ogrodu oliwskiego ► Johann Georg Saltzmann odtworzył ogród o nowym ukształtowaniu, nadając mu formę prawie regularnego prostokąta, przeciętego ośmioma ścieżkami krzyżującymi się na środku okrągłego placu. Poprowadzona wokół okrężna ścieżka wzmacniała centralność rzutu i regularność planu. Tak jak niegdyś przecinała go szeroka aleja kasztanowców, pojawiły się również grupy cienistych drzew, m.in. innymi wiele topoli, popularnych w Gdańsku w 1. połowie XIX wieku.
Nowy ogród nie powrócił już jednak do dawnej świetności. W 1860 planowano ustawienie wśród drzew popiersia ► Jana Heweliusza, którego gliniany model autorstwa ► Rudolfa Freitaga przedstawiono publicznie 9 kwietnia tegoż roku. Mimo ukonstytuowania się komitetu honorowego do zbiórki pieniędzy na brązowy odlew nie udało się zebrać wystarczającej kwoty (model w gipsie, który złożono w ► Dworze Artusa, zaginął).
W 1867 przez zachodnią część nowego ogrodu przeprowadzono linię kolejową łączącą ► dworzec Brama Wyżynna z ► Nowym Portem, a od 1870 także z Sopotem (► koleje). W 1895 podczas wytyczania nowej ulicy, Podwala Grodzkiego, wycięto kolejnych 70 drzew. Na początku XX wieku istniał tylko niewielki, ocieniony drzewami placyk z miejscem zabaw dla dzieci i kilkoma ławkami oraz nazwa, która przylgnęła do poprowadzonego ponad torami kolejowymi wiaduktu o nazwie Irrgartenbrücke (► Błędnik, wiadukt). W latach 1894–1896 w części dawnego parku zarząd ► szpitala Bożego Ciała wybudował istniejące do dziś domy mieszkalne.
