Tekst źródłowy strony WYSTAWY DZIEŁ SZTUKI W GDAŃSKU W XIX I POCZĄTKACH XX WIEKU

{{web}}
'''WYSTAWY DZIEŁ SZTUKI W GDAŃSKU W XIX I POCZĄTKACH XX WIEKU. Wystawa w 1821 roku''' (Kunstwerke und Kunstversuche), prezentowana od 2 I 1821 roku do końca miesiąca w pomieszczeniach wystawionej na sprzedaż przez [[EGGERT PETER DAVID HEINRICH | spadkobierców]] kupca Daniela Eggerta (1743–1816) kamienicy przy Langer Markt 425 (Długi Targ 3). Organizatorem i komisarzem tej pierwszej w dziejach Gdańska dużej wystawy dzieł sztuki był artysta malarz i dyrektor gdańskiej
[[KRÓLEWSKA SZKOŁA SZTUK PIĘKNYCH | Królewskiej Szkoły Sztuk Pięknych]] [[BREYSIG JOHANN ADAM | Johann Adam Breysig]]. <br/><br/>
Wystawa składała się z dwóch części; w pierwszej zaprezentowano po raz pierwszy publicznie wybrane obiekty z dużej kolekcji dzieł sztuki ofiarowanej miastu pośmiertnie przez [[KABRUN JAKOB | Jakoba Kabruna]]. Pokazano zbiór 238 obrazów olejnych, głównie niemieckich i holenderskich twórców z XVIII wieku, oraz wybór 220 akwarel i rysunków w oszklonych ramach.<br/><br/> Część druga, licząca 425 obiektów, nie miała jednolitej koncepcji artystycznej; dzieła często o dużej wartości przeplatane były dokumentacją techniczną budowy lub przebudowy gdańskich budynków. Prezentowano drewniane i gipsowe modele obiektów, szkice koncepcyjne oraz rysunki o charakterze dokumentacyjno-technicznym. Były to prace gdańskich budowniczych, murarzy, cieśli i stolarzy, w tym budowniczego miejskiego [[HELD CARL SAMUEL | Carla Samuela Helda]], a także mistrzów murarskich: Johanna Gottfrieda Bretschneidera (1771 Gdańsk – 26 VII 1823 Gdańsk), po roku 1814 zaangażowanego pod kierunkiem Carla Samuela Helda w odbudowę zniszczonych w czasie działań wojennych w 1813 roku gdańskich kamienic i spichlerzy, budowniczego w 1819 roku domu modlitw [[MENONICI | menonitów]] na Zaroślaku, oraz Daniela Emanuela Königa (12 V 1768 Gdańsk – 5 XII 1847 Gdańsk), czynnego w Gdańsku od roku 1796, również pracującego przy odbudowie kamieniczek i spichlerzy po zniszczeniach w roku 1813 (w 1841 przebudowano Wielką Salę Wety [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]], będącą miejscem posiedzeń [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]], na salę neogotycką według projektu [[KRÜGER FRIEDRICH WILHELM | Friedricha Wilhelma Krügera]]); stolarzy: Johanna Christiana Halbrittera, wykonawcy stolarki w budowanym w roku 1834 gmachu dla [[GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskiego]], i C.G. Ludewiga, który zaprezentował przygotowany do realizacji w 1806 roku drewniany model obelisku ku czci burmistrza [[GRALATH DANIEL I | Daniela Gralatha I]].<br/><br/>
Prace te przeplatały się ze zbiorami gdańskiej Królewskiej Szkoły Sztuk Pięknych i Rzemiosł Artystycznych: pracami uczniów, szkicami, dziełami studyjnymi, dziełami wykładowców podobnego typu szkół w Berlinie, Dreźnie, Królewcu, Ulm. Prezentowano między innymi prace dawnych i współczesnych gdańskich twórców: martwą naturę z bukietem kwiatów [[STECH ANDREAS | Andreasa Stecha]], rzeźby: ''Satyr'' w kości słoniowej i ''Venus Urania'' w białym marmurze karraryjskim [[MEISSNER JOHANN HEINRICH | Johanna Heinricha Meissnera]]. Pokazano też prace artystów współczesnych: Johanna Adama Breysiga, jego bratanka [[BREYSIG JOHANN BAPTISTA | Johanna Baptisty Breysiga]] i jego żony Philippiny Gottlieby, [[GREGOROVIUS MICHAEL CARL | Michaela Carla Gregoroviusa]], [[GRENTZENBERG FERDINAND GOTTLIEB | Ferdinanda Gottlieba Grentzenberga]], [[RANDT AUGUST LOBEGOTT | Augusta Lobegotta Randta]]. Na uwagę zwiedzających zasługiwały też prace zagranicznych twórców: drzeworyt Albrechta Dürera (1471–1528) ''Der Tod der Jungfrau Maria (Śmierć Panny Marii) '' z 1511, roku portret olejny Olivera Cromwella pędzla Antona van Dycka (1599–1641), obraz na desce Abrahama Danielsza Hondiusa (1625–1691) ''Geschichte des Maurenkönigs Albohazen (Historia Albohazena, króla Maurów) '', Alexandra Kieringsa (Caringsa, 1600–1652) ''Landschaft mit Wald und Wasser'' (''Pejzaż z jeziorem i lasem''), obraz Carla Maratty (1625–1713) ''Madonna, Brustbild in Öl'' (''Madonna, popiersie'') ze zbiorów rodziny kupieckiej [[FRANTZIUS THEODOSIUS CHRISTIAN | von Frantzius]], marmurowe popiersie króla Prus Friedricha Wilhelma III autorstwa berlińskiego profesora Johanna Gottfrieda Schadowa (1764–1850). {{author: MrGl}} <br/><br/><br/>
'''Wystawa 1829 roku''' (Gemälde und Kunstgegenstände), czynna od 7 VIII do 7 IX 1829, w godzinach 11 – 14.30, w ostatnie dni otwarcia czas zwiedzania przedłużono do godziny 18, w pomieszczeniach Bramy Rybackiej ([[BRAMA ŻABIA | Brama Żabia]], następnie posesji przy Melzergasse 2081–82 (ul. Słodowników 6/7). Organizatorami byli entuzjaści sztuk pięknych: prawnik i urzędnik miejski Carl Wilhelm von Ankum (1800–1836), baron i oficer pruski Carl R. du Rosey, [[SIMPSON JOHN | John Simpson]], sędzia wojskowy Heinrich A.F. Würtenberg, [[ZERNECKE WILHELM FERDINAND | Wilhelm Ferdinand Zernecke]]. Wstęp kosztował 5 srebrnych groszy (wartość 5/30 talara pruskiego), podobną cenę miał katalog wydany przez oficynę [[WEDEL DANIEL LUDWIG | Wedla]] (Wedelsche Hofbuchdruckerei).<br/><br/>
Na wystawie pokazano 266 obiektów, głównie obrazy olejne, w tym dzieła oryginalne oraz kopie studyjne wykonane w galeriach we Włoszech i Dreźnie, a także kilkanaście rzeźb i popiersi znanych osób oraz reliefy. Wystawa nie uwzględniała zbiorów Królewskiej Szkoły Sztuk Pięknych i Rzemiosł Artystycznych. Większość obrazów została użyczona przez samych autorów oraz przez prywatnych właścicieli z Gdańska. Wśród obrazów było kilka o dużej wartości artystycznej: Lucasa Cranacha Starszego (1472–1553) ''Gerechtigkeit'' (''Sprawiedliwość''), Hieronima Boscha (około 1450–1516) ''Ein Arzt in seinem Studierzimmer'' (''Gabinet lekarza''), Jana Josefa Horemansa Starszego (1682–1759) ''Der Besuch beim Spitzenhändler'' (''Wizyta u handlarza koronkami''), Giovanniego Paola Panniniego (1691–1765) ''Das Campo Vaccino'', portrety działającego w Gdańsku [[WESSEL JACOB | Jacoba Wessla]]: ''Bildnis eines Russen'' (''Rosjanin'') i ''Bürgermeister [Gottfried] Schwarz'' (''Portret burmistrza Gottfrieda Schwarza'').<br/><br/>
Kilkanaście prac pochodziło z pracowni gdańskich twórców, reprezentowani byli: [[GREGOROVIUS MICHAEL CARL | Michael Carl Gregorovius]], [[MANSKIRSCH FRANZ JOSEPH | Franz Joseph Mannskirsch]], [[MEYERHEIM KARL FRIEDRICH | Karl Friedrich Meyerheim]], August Lobegott Randt, prezentowano też młodzieńcze studia malarskie [[SCHULTZ JOHANN CARL | Johanna Carla Schultza]]. Niemieckich twórców reprezentowali między innymi malarze Johannes von Frank, Karl Wilhelm Kolbe z Berlina, Carl Müller z Elbląga, Johann Rottenhammer (1564–1625), rzeźbiarz i grafik z Berlina Johann Gottfried Schadow (1764–1850), jego syn malarz Friedrich Wilhelm Schadow (1788–1862) z Düsseldorfu, malarz Franz Verwitt.<br/><br/>
Prezentowano też rzeźby anonimowych twórców, w tym popiersia znanych osób: angielskiego pisarza Waltera Scotta (1771–1832) i angielskiego poety lorda George’a Byrona (1788–1824), gdańskiego lekarza [[KLEEFELD JOHANN GOTTFRIED | Johanna Gottfrieda Kleefelda]], [[HEWELIUSZ JAN | Jana Heweliusza]] z żoną (marmurowe). Osobny dział stanowiło prawie 100 wyrobów rzemiosła artystycznego, wykonanych z kości słoniowej, srebra, bursztynu i brązu. Były wśród nich rzeźby, reliefy z podobiznami osób, w tym wybitnego uczonego Alexandra von Humboldta (1769–1859), przedmioty użytkowe (tabakiery, cygarniczki) i inne. {{author: MrGl}} <br/><br/><br/>
'''Wystawa sztuki ze zbiorów prywatnych 1855 roku''' (Kunstausstellung in Danzig 1855, Ölbilder, Aquarelle und Kunstwerke aus hiesigen Privatsammlungen), czynna od 2 VIII do 2 IX 1855 w salach [[BRAMA ZIELONA | Bramy Zielonej]]. Koszt biletu, podobnie jak cena katalogu, wynosił 5 srebrnych groszy (wartość 5/30 talara pruskiego). Wystawa była czynna od godziny 10 do 19, w soboty od godziny 11 do 19.<br/><br/>
Przygotowana przez członków i sympatyków [[TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Towarzystwa Przyjaciół Sztuki]]. W składzie komitetu organizacyjnego wystawy zasiadali: [[BEHREND HEINRICH THEODOR | Heinrich Behrend]], [[BEHREND MAXIMILIAN | Maximilian Behrend]], Carl Robert von Frantzius, [[PANZER CARL GUSTAV | Carl Gustav Panzer]], John Simpson, [[STODDART JOHANN SPROTT | Johann Sprot Stoddart]]. Na wystawę użyczyło swoich zbiorów 66 gdańszczan, wśród nich: księżna [[HOHENZOLLERN-HECHINGEN MARIA | Maria von Hohenzollern-Hechingen]] (portrety rodzinne), kupcy, lekarze, przedsiębiorcy, rzemieślnicy, prawnicy. Brak było natomiast osób duchownych i nauczycieli.<br/><br/>
Wystawa dzieliła się na pięć działów: Dział I – obrazy dawnych mistrzów (Gemälde alter Meister), gdzie zaprezentowano 70 dzieł będących własnością: kupców H. i M. Behrendów (3), [[BRANDT JOHANNES HEINRICH LUDWIG | Johannesa Heinricha Ludwiga Brandta]] (6), Petera Collasa (2), [[KÄMMERER CARL RUDOLF | Carla Rudolfa Kämmerera]] (7), [[PANNENBERG CARL FERDINAND | Carla Ferdinanda Pannenberga]] (3), Johna Simpsona (7), [[FISCHER GUSTAV ADOLPH | Gustava Adolpha Fischera]] (2), Carla Roberta von Frantziusa (1), [[FRANTZIUS FRIEDRICH WILHELM | Friedricha Wilhelma Frantziusa]] (1), [[TENNSTAEDT JOHANN GOTTLIEB | Johanna Gottlieba Tennstaedta]] (13), [[UPHAGEN CARL HEINRICH | Carla Heinricha Uphagena]] (3); przedsiębiorcy Franza Rudolfa Steimmiga (1), lekarza [[DUISBURG KARL LUDWIG von | Karla Ludwiga von Duisburg]] (12), artysty malarza Johanna Carla Schultza (1), muzyka Friedricha Wilhelma Alberta Rehfeldta (1), Emmy Behrend (wdowy po kupcu Paulu Auguście) (1). Cztery obrazy należały do anonimowych właścicieli. Wśród obiektów znajdowały się prace gdańskich mistrzów, głównie portrety i szkice do obrazów: Andreasa Stecha, Daniela Kleina (1672–1744), [[HOFFMANN JOHANN BENEDIKT sen. | Johanna Benedikta Hoffmanna seniora]], Jacoba Wessla. Przeważały dzieła niderlandzkiego baroku, w tym kopie prac: Petera Paula Rubensa (1577–1640) szkic do obrazów ''Die Himmelfahrt Maria'' (''Wniebowzięcie Panny Marii'') i ''Eine Bacchantin'' (''Bachantka''), Pietera Breugla Starszego (około 1525 – 1569) ''Die Advokatenstube'' (''Izba adwokata''), należące do rodziny Behrendów, oraz Petersa Bonaventury (1614–1652), Jana Botha (około 1610–1652), Michaela Carrée (1666–1747), Allarta van Everdingen (1621–1675), Goverta Flicka (1615–1660) – ucznia Rembrandta Harmenszoona van Rijn, Johanna Willena Francka (1720–1761), Thomasa de Keysera (około 1596 – 1667), Nicolaesa Maesa (1634–1693), Fransa van Mierisa Starszego (1635–1681), Isaacka van Ostade (1621–1649), Johanna Rottenhammera (1564–1625), Jacoba van Ruysdaela (1628–1682), Lucasa van Udena (1595–1672), Willema van den Velde Starszego (1611–1693), Philipsa Wouwermana (1619–1668). Reprezentowani byli też twórcy niemieccy: Caspar Netscher (1639–1684) oraz jeden z malarzy z rodziny Tischbein, Włosi: Salvator Rosa (1615–1673), Carlo Maratta (1625–1713), Giovanniego Paola Panniniego (1691–1765), Marcella Bacciarellego (1731–1818), Francuz Joseph Vernet (1714–1789), Austriak Johann Baptist von Lampi (1751–1830), Słowak Johann Kupetzky (1666–1740).<br/><br/>
Dział II – malarstwo współczesne (''Gemälde neuer Meister''), gdzie zaprezentowano 395 obrazów gdańskich i głównych niemieckich twórców, które zostały nabyte przez właścicieli użyczających obrazy na wystawę, przede wszystkim na organizowanych od 1836 roku w Gdańsku co dwa lata wystawach gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki. Wśród autorów pochodzących z Gdańska lub tutaj tworzących byli: [[BOTH HERMANN GOTTFRIED ALEXANDER | Hermann Both]], Friedrich Dettlof, [[FISCHER JOHANN CHRISTIAN RICHARD | Johann Christian Richard Fischer]], [[GREGOROVIUS MICHAEL CARL | Michael Carl Gregorovius]], [[HILDEBRANDT EDUARD AUGUST | Eduard August Hildebrandt]], jego brat [[HILDEBRANDT ERNST FRIEDRICH | Ernst Friedrich Hildebrandt]], [[JUCHANOWITZ ALBERT WILHELM ADAM | Albert Wilhelm Juchanowitz]], [[HUHN FRIEDRICH WILHELM | Friedrich Wilhelm Huhn]], Franz Joseph Mannskirsch, [[MEYERHEIM FRIEDRICH EDUARD | Friedrich Eduard Meyerheim]], [[MEYERHEIM WILHELM ALEXANDER | Wilhelm Alexander Meyerheim]], [[REINICK ROBERT | Robert Reinick]], Johann Carl Schultz, [[STEFFENS FRANZ WILHELM | Franz Wilhelm Steffens]], Friedrich Adolph A. Stövesand (1808–1838), [[STRYOWSKI WILHELM AUGUST | Wilhelm August Stryowski]], [[SY LOUIS FRIEDRICH RUDOLF | Luis Friedrich Sy]], [[TROSCHEL ADOLF EUGEN | Adolf Eugen Troschel]], [[ZIELKE JULIUS CARL GOTTFRIED | Julius Zielke]], [[ZIMMERMANN HEINRICH WILHELM | Heinrich Wilhelm Zimmermann]]. Wśród właścicieli obrazów prezentowanych w tej kategorii wyróżniały się kolekcje: Carla Roberta von Frantziusa (56 prac), Johna Simpsona (48), [[BAUM SAMUEL | Samuela Bauma]] (23), Heinricha i Maxa Behrendów (17), Marii Sofii Baum z domu Geysmer (1807–1878), wdowy po kupcu [[BAUM GEORG | Georgu Baumie]] (13 prac).<br/><br/>
Dział III – kopie obrazów (''Kopien in Öl''), w dziale tym pokazano 19 prac różnych autorów. Dział IV – akwarele, gwasze, pastele, rysunki (''Aquarelle'', ''Gouache'', ''Pastell'', ''Zeichnung''), pokazano 42 prace, w tym 27 ze zbiorów Johna Simpsona. Dział V – rzeźba (''Plastik''), pokazano popiersie księcia [[HOHENZOLLERN FRIEDRICH WILHELM VICTOR | Friedricha Wilhelma Hohenzollerna]] dłuta Antona Freunda z Berlina, cztery reliefy, w tym dwa marmurowe z wizerunkami Zbawiciela i Marii Panny oraz 2 z podobiznami malarzy Eduarda i Ernsta Hildebrandtów. <br/><br/><br/>
'''Wystawa 1909 roku.''' Ekspozycja wyrobów dawnego rzemiosła artystycznego z prywatnych zbiorów (Ausstellung von alten kunstgewerblichen Gegenständen aus Danziger Privatbesitzen), zorganizowana pod patronatem Gdańskiego Cechu Złotników (Danziger Goldschmiedeinnung) w pomieszczeniach [[DANZIGER PRIVAT-AKTIEN-BANK | Danziger Privat-Aktien-Bank]] (Gdańskiego Prywatnego Banku Akcyjnego) przy Langgasse 34 (ul. Długa) od 9 do 23 V 1909 roku. Komisarzem był jubiler [[STUMPF CARL | Carl Stumpf]].<br/><br/>
Eksponatów użyczyło 31 osób prywatnych oraz [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP), [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościół św. Katarzyny]], [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteka Miejska]], cech piekarzy. Wystawie towarzyszył katalog przygotowany przez wydawnictwo [[KAFEMANN AUGUST WILHELM | Augusta Wilhelma Kafemanna]] GmbH. Wystawiono 586 przedmiotów powstałych od XV wieku do czasów współczesnych, między innymi będące w posiadaniu osób prywatnych: jubilerskie wyroby i biżuterię złotą i srebrną (często wysadzaną brylantami), przedmioty użytkowe ze srebra, miedzi, mosiądzu, brązu i cyny (krzyże, lichtarze, misy, stągwie, talerze, kufle), przedmioty ozdobne i użytkowe z bursztynu, szkatułki ze szlachetnych odmian drewna oklejane bursztynem i inkrustowane głównie srebrem, meble (w tym stoły mahoniowe i z hebanu oraz intarsjowane srebrem, masą perłową, kością słoniową), cenne okazy porcelany chińskiej i europejskiej, fajans.<br/><br/>
Wśród prywatnych wystawców byli: kolekcjoner [[BASNER FRIEDRICH ARTUR GUSTAV | Friedrich Arthur Basner]] (użyczył 40 przedmiotów), antykwariusz [[BERGHOLD, rodzina | Louis Berghold]] (10), archidiakon kościoła św. Katarzyny [[BLECH ERNST OTTO | Ernst Otto Blech]] (4), kupiec i konsul USA i Meksyku Heinrich Brandt (5), kupiec i konsul Niderlandów Gustav Hermann Brinckmann (18), Agnes Maria, żona kupca Ernsta Adolfa Claassena, agenta konsularnego USA na teren prowincji Prusy Zachodnie (17) (zob. [[CLAASSEN, firma handlowo-przemysłowa | Claassen, firma handlowo-przemysłowa]]), prawnik i bankowiec [[DAMME PAUL FRIEDRICH | dr Paul Damme]] (2), panna Maria Ehlers, siostra nadburmistrza Gdańska [[EHLERS HEINRICH | Heinricha Ehlersa]] (16), lekarz doktor [[GÖTZ EMIL FRIEDRICH II | Emil Friedrich Götz II]] (16), rentierka Anna Grentzenberg (22), Marianne, wdowa po lekarzu Karlu Heidfeldzie (1834 Berlin – 27 I 1913 Gdańsk) (18), panna Agnes Jüncke (23), Maria Luisa, żona budowniczego statków [[KLAWITTER JULIUS WILHELM | Juliusa Wilhelma Klawittera]] (4), panna Karolina Klinsmann (7), Klara, wdowa po przedsiębiorcy Alfredzie Paulu Muscate (1844–1905) (10), Rosa Maria, żona radcy miejskiego [[RODENACKER CARL EDUARD | Carla Eduarda Rodenackera]] (11), przedsiębiorca budowlany Gustav Adalbert Schneider (11 I 1873 Gdańsk – po 1945) (2), architekt i przedsiębiorca [[SCHÖNICKE BERNHARD GEORG | Berhard Georg Schönicke]] (9), lekarz doktor Anton Schulz (22 I 1863 Pruszcz Gdański – po 1930) (5), Henriette, wdowa po kupcu Philipie Simsonie, matka doktora [[SIMSON PAUL | Paula Simsona]] (2), Maria Elisabeth, wdowa po kupcu i radnym miejskim [[STEFFENS CARL OTTO | Carlu Ottonie Steffensie]] (6), złotnik i jubiler [[STUMPF ERICH ALBERT MORITZ | Erich Stumpf]] (29), lekarz [[WYBICKI JÓZEF | Józef Wybicki]] (8, w tym portret przodka z 1820 roku), prawnik [[ZANDER GUSTAV | Gustav Zander]] (4), lekarz doktor Paul Ziegenhagen (13).<br/><br/>
Cech piekarzy użyczył na wystawę ośmiu przedmiotów, głównie zabytkowe puchary (wilkomy); kościół NMP pochodzące z XV wieku dwa kielichy mszalne, relikwiarz z XV wieku ozdobiony figurkami z kości słoniowej, ozdobną księgę kolekty Bractwa św. Jerzego z XV wieku; kościół św. Katarzyny stary haftowany obrus ołtarzowy i pięć średniowiecznych mosiężnych lichtarzy. Biblioteka Miejska użyczyła: ozdobną skrzynkę żelazną z XVI wieku, księgę rodową gdańskiej rodziny patrycjuszy Bodeck z XVII wieku (zob. [[BODECK NICOLAUS von | Nicolaus von Bodeck]], [[BODECK VALENTIN von | Valentin von Bodeck]]), [[BIBLIA GDAŃSKA | Biblię Gdańską]] z 1632 roku i egzemplarz dzieła [[HEWELIUSZ JAN | Jana Heweliusza]] ''Selenographia'' z 1647 (t. 1). {{author: MrGl}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]