WIELKA WOJNA 1409–1411
| < Poprzednie | Następne > |
WIELKA WOJNA 1409–1411, między zakonem krzyżackim a Polską i Litwą, rozpoczęta w 1409 roku przez Krzyżaków atakiem na Żmudź, ziemię dobrzyńską i północne Kujawy. W 1410 do kontruderzenia przystąpiła strona polsko-litewska. Spodziewając się ataku na Pomorze, siły krzyżackie, w tym z komturii gdańskiej, koncentrowały się w czerwcu w okolicach Świecia nad Wisłą. Po wkroczeniu wojsk polsko-litewskich do państwa zakonnego od strony Mazowsza, w lipcu Krzyżacy przerzucili na prawy brzeg Wisły (nad Drwęcę) część sił z Pomorza, w tym oddziały gdańskie. W bitwie pod Grunwaldem 15 lipca brały udział 3 chorągwie z Gdańska. Pierwszą, która skupiała braci-rycerzy z konwentu gdańskiego, szlachtę kaszubską i rycerzy zaciężnych, dowodził komtur gdański Johann von Schönfeld. Drugą – burmistrz Głównego Miasta Gdańska (źródła nie podają jego nazwiska); składała się z konnych mieszczan gdańskich, rycerstwa komturstwa i marynarzy, liczyła 100 kopii (około 300 ludzi). Trzecią dowodził komtur domowy gdański Konrad von Vest, jej skład nie jest znany. W sumie w chorągwiach gdańskich było 500–700 ludzi, z Gdańska około 250–300 osób.
Na prośbę Heinricha von Plauena – komtura ze Świecia, który bronił Malborka – Główne Miasto zdecydowało się wysłać jezdnych i 300 marynarzy. Grupę marynarzy wysłano także statkami Wisłą, do ochrony Żuławy Gdańskie (Steblewskiej) przed wypadami wojsk polsko-litewskich spod Malborka. Z polecenia H. von Plauena do Gdańska wysłano część zaciężnych, rannych lub zwolnionych przez króla polskiego na słowo po bitwie grunwaldzkiej i niemogących brać udziału w walkach do czasu wypłaty okupu. Jednocześnie przybyli zaciężni z Nowej Marchii. Na potrzeby obronne Rada Głównego Miasta przejęła pieniądze z krzyżackiego udziału w cle funtowym, otrzymała też od H. von Plauena z Malborka tysiąc grzywien. Postępy strony polsko-litewskiej w Prusach, przechodzenie na jej stronę miast (np. Torunia i Elbląga), także biskupów z diecezji leżących w państwie zakonnym, powodowały w Gdańsku wybuchy paniki. Zbierano się pod zamkiem, zatrzymano orszak i przeszukano bagaż komtura domowego wracającego z Lęborka. Próbę ucieczki morzem do Niemiec podjął przełożony szpitala św. Elżbiety, krzyżacki kapłan Mikołaj z Pszczółek. Decyzją Rady Miejskiej zablokowano port, na statku przy Mikołaju znaleziono kosztowności szpitala. Wojska miejskie obsadziły Wisłoujście. Zaciężnym przybyłym z Malborka polecono opuścić zamek. Plotka, że zaczęli rabować Stare Miasto, spowodowała atak pospólstwa. Padli zabici, rzeź powstrzymała interwencja Rady Miejskiej. Nocą z 1 na 2 sierpnia burmistrz Głównego Miasta Conrad Letzkau odbył naradę w Subkowach z bp. włocławskim Janem Kropidło, 2 sierpnia obaj udali się pod Malbork, do obozu wojsk polskich. W wyniku pertraktacji przybyli z Gdańska dalsi delegaci Rady Głównego Miasta, którzy 4 (lub 5) sierpnia złożyli hołd Władysławowi Jagielle. 5 sierpnia król wystawił dla „swojego” Głównego Miasta Gdańska przywilej, nadający mu terytorium w promieniu mili od granic miasta (z wyłączeniem dóbr kościelnych, prywatnych i świeckich oraz łąk zamkowych), 6 wsi komturstwa gdańskiego: Pruszcz Gdański, Rokitnicę, Orunię, Ujeścisko, Wiślinę i Bogatkę, prawo połowu ryb na wschód od portu gdańskiego w promieniu 2 mil, wspólnie z zamkiem prawo wyrębu drzew na tym brzegu (z wyłączeniem drewna na naprawę portu), połowę dochodów z Wielkiego Młyna, prawo patronatu nad koścołem NMP wraz ze szkołą parafialną. 6 sierpnia, w odpowiedzi na list gratulacyjny brygidek gdańskich, Władysław Jagiełło zapowiedział wystawienie i dla nich przywileju z nowymi nadaniami (czego jednak nie zdążył uczynić). 8 sierpnia przybył do Gdańska kasztelan kaliski Janusz z Tuliszkowa, mianowany przez Władysława Jagiełłę starostą gdańskim, w którego imieniu dzień później odebrał od gdańszczan hołd i przysięgę wierności dla króla polskiego.
10 sierpnia przebywający nadal pod Malborkiem król przyznał Głównemu Miastu Gdańsk prawo bicia monety, kontrolowania (wspólnie ze starostą) wywozu zboża, wolnego handlu z Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim, powoływania przez Radę Miejską plebanów kościołów miejskich; oddał miastu prawo czuwania nad żeglugą u ujścia Wisły (czyli sankcjonował zajęcie krzyżackiej twierdzy Wisłoujście), zapowiadał późniejsze rozpatrzenie prośby o nadanie miastu spichlerzy szafarza malborskiego. Przywileje Jagiełły nie weszły jednak w życie. Zmiana ogólnej sytuacji politycznej, zwinięcie oblężenia Malborka (18–19 września) i wycofanie się strony polsko-litewskiej z Prus spowodowało w październiku zawieszenie broni między władzami Głównego Miasta a załogą zamku (wzmocnioną 5 października wojskami zaciężnymi z Człuchowa) na zasadzie neutralności miasta w dalszym konflikcie polsko-krzyżackim. W listopadzie wzmocniono siły krzyżackie w zamku gdańskim, nowym komturem został brat wybranego 9 listopada wielkiego mistrza H. von Plauena, także Heinrich. Jeszcze w końcu grudnia 1410 roku Główne Miasto odmówiło Krzyżakom przysłania posiłków do walki z Polską, motywując to niezwolnieniem miasta przez Jagiełłę ze złożonej przysięgi. Zwolnienie z przysięgi królewskiej nastąpiło podczas rokowań pokojowych polsko-krzyżackich w Toruniu 1 lutego 1411. Do rozprawy Krzyżaków z władzami Głównego Miasta doszło kilka miesięcy później ( bunt 1411).
