WALENTYNOWICZ ANNA, działaczka opozycji demokratycznej, honorowy obywatel Gdańska, patronka skweru
< Poprzednie | Następne > |
ANNA WALENTYNOWICZ (15 VIII 1929 Sienno, Wołyń – 10 IV 2010 Smoleńsk, katastrofa samolotu Tu-154M), z domu Lubczyk, z wielodzietnej rodziny ukraińskiej. W 1941 rozpoczęła pracę w majątku małżeństwa Teleśnickich. Na początku 1944, na skutek trwających od lutego 1943 ukraińskich pogromów na Polakach, opuściła z nimi Wołyń.
W 1945 pod Gdańskiem pracowała w gospodarstwie rolnym, następnie w piekarni, jako pomoc domowa w rodzinie Gładkowskich, w 1950 jako pakowaczka w Gdańskich Zakładach Przemysłu Tłuszczowego AMADA. Od listopada 1950 rozpoczęła pracę w Stoczni Gdańskiej jako spawacz. Chodziła na zajęcia teatru stoczniowego, śpiewała w chórze, wstąpiła do Związku Młodzieży Polskiej (styczeń–sierpień 1951), w 1951 była delegatem na zjazd młodzieży socjalistycznej w Berlinie, wstąpiła do Ligi Kobiet i została w stoczni jej przewodniczącą. Przodowniczka pracy socjalistycznej (270% normy). W 1959 dyrekcja stoczni przyznała jej mieszkanie we Wrzeszczu, przy al. Grunwaldzkiej 49/9. W 1966, z uwagi na kłopoty zdrowotne, przekwalifikowała się na suwnicową. 25 I 1971 uczestniczyła w spotkaniu stoczniowców z I sekretarzem Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwardem Gierkiem w budynku Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. Od tego roku wdowa.
Od 1978 należała do Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, udostępniała mieszkanie na punkt kontaktowy, pisała w „Robotniku Wybrzeża”, współorganizowała obchody rocznic Grudnia 1970. Wielokrotnie zatrzymywana przez Milicję Obywatelską na 48 godzin, otrzymywała w pracy nagany i kary. Pod pretekstem niepodjęcia pracy na wyznaczonym stanowisku (Wydział GS) 7 VIII 1980 zwolniona ze Stoczni Gdańskiej na pięć miesięcy przed emeryturą. Żądanie przywrócenia jej do pracy było pierwszym postulatem strajku w Stoczni Gdańskiej ( sierpień 1980), do którego doszło 14 VIII 1980. 16 sierpnia przywrócona do pracy; tego dnia (po ogłoszeniu zakończenia protestu przez Lecha Wałęsę) z Aliną Pienkowską i Ewą Ossowską przy stoczniowej bramie nr 3 próbowała zatrzymywać wychodzących robotników i wzywała do kontynuacji strajku. Członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, od września 1980 w prezydium Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej, członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Solidarności w Gdańsku, 3 VI 1981 odwołana. Po wprowadzeniu stanu wojennego, 13 XII 1981 przedostała się do Stoczni Gdańskiej, uczestniczyła w strajku okupacyjnym. Po pacyfikacji zatrzymana, 18 grudnia osadzona początkowo w ośrodku odosobnienia w Bydgoszczy-Fordonie, następnie w Gołdapi; w lipcu 1982 zwolniona, w sierpniu ponownie aresztowana, w marcu 1983 uwolniona, w grudniu znowu aresztowana. W kwietniu 1984 opuściła więzienie ze względu na stan zdrowia. Po 1984 wraz z Andrzejem Gwiazdą przewodziła, opozycyjnej wobec Solidarności kierowanej przez Lecha Wałęsę, grupie działającej jako Wolne Związki Zawodowe, wydającej swój biuletyn rozprowadzany w miejscach publicznych (na przykład w tunelu przy ul. Podwale Grodzkie). W 1989 przeciwniczka obrad okrągłego stołu: uważała politykę opozycji za zbyt ugodową wobec obozu rządzącego.
Od 1991 na emeryturze. W 1993 bezskutecznie ubiegał się o mandat posła do Sejmu RP z ramienia Otwartej Kampanii „Poza Układem”. W 2000 Rada Maista Gdańska nadał jej godność honorowego obywatelstwa miasta Gdańska w grupie sygnatariuszy porozumień sierpniowych w 1980. Po stwierdzeniu, że według niej jeden z sygnatatiuszy (Florian Wiśniewski) był tajnym współpracownikiem SB, wyraziła wolę rezygnacji z zaszczytu (pisma z rezygnacją jednak nie przesłała do Rady Miasta, która sprawę rozpatrywała na posiedzeniu 19 V 2005, utrzymując w mocy decyzje z 2000). W 2003 wystąpiła o 120 000 zł odszkodowania za prześladowania w latach 80. XX wieku, w lutym 2005 sąd w Gdańsku odmówił przyznania świadczeń ze względu na przedawnienie roszczeń; nie zgodziła się na przyjęcie emerytury specjalnej od rządu Rzeczypospolitej Polskiej premiera Marka Belki. 22 II 2005 w kolejnej instancji sąd przyznał jej 70 000 zł odszkodowania. W 2006 odznaczona Orderem Orła Białego; Instytut Pamięci Narodowej ujawnił, że inwigilowało ją ponad 100 funkcjonariuszy i tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa. 21 IV 2010 pochowana na cmentarzu Srebrzysko. Pod wpływem wątpliwości rodziny i Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie zwłoki ekshumowano, poddano testom DNA, wykazując pomyłkę. Właściwy pogrzeb odbył się 28 IX 2012. Pośmiertnie, w 2018, przyznano jej Krzyż Wolności i Solidarności.
Matka Janusza (ur. 1952), 26 IX 1964 poślubiła ślusarza Kazimierza Walentynowicza. Przy al. Grunwaldzkiej 49, gdzie mieszkała, 8 IV 2011, staraniem władz Gdańska, odsłonięto tablicę pamiątkową, autorstwa Sławoja Ostrowskiego (skradziona 29 VI 2023, nową tablicę zawieszono 14 VIII 2024). 29 X 2011 jej imię otrzymał gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1042. 27 V 2014 Zarząd Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” oraz Komisja Kultury i Promocji Rady Miasta Gdańska, za wiedzą Janusza Walentynowicza, przyjęły wniosek o nazwanie skwerem im. Anny Walentynowicz miejsca między ulicami Waryńskiego i Czarnieckiego (równolegle do al. Grunwaldzkiej), co 26 VI 2014 zatwierdziła Rada Miasta. Na skwerze 15 VIII 2015 z inicjatywy Stowarzyszenia Godność uroczyście odsłonięto upamiętniający ją pomnik, zaprojektowany przez Stanisława Milewskiego. 31 VIII 2018 odbył się w Gdańsku dedykowany jej pamięci oraz pamięci Erwiny Barzychowskiej i Danuty Siedzikówny „Inki”, III Koncert Niepodległości „Westerplatte”. 20 IX 2019 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monetę dziesięciozłotową z jej wizerunkiem na awersie. W 2019 została jedną z bohaterek muralu „Kobiety wolności”, odsłoniętym na przystanku Strzyża Pomorskiej Kolei Metropolitalnej.