TYTOŃ

< Poprzednie

Następne >

Fabryka Monopolu Tytoniowego przy Weidengasse 39/44 (ul. Łąkowa) na druku reklamowym, 1929

Były budynek Fabryki Monopolu Tytoniowego w 2011

TYTOŃ. Nałóg palenia tytoniu w postaci papierosów czy fajek dotarł do Gdańska wraz z marynarzami i podróżnikami w początku XVII wieku. W Gdańsku i jego kaszubskich okolicach przyjął się też zwyczaj zażywania sproszkowanego tytoniu, czyli tabaki. Już w XVII wieku działali w mieście producenci i sprzedawcy wyrobów tytoniowych, zjawisko to nie zostało jednak jeszcze przebadane. Wyjątkowo wiadomo, że w 1765 roku sprowadzono drogą morską do Gdańska: 1897 kamieni tytoniu w liściach (około 26 ton), 20 414 kamieni tytoniu prasowanego (341 ton) i 27 692 kamienie tytoniu w skrętach (415 ton). Brak danych, aby ustalić, ile z tego zużyto w samym Gdańsku. Palenie papierosów, grożące zaprószeniem ognia, skutkowało zakazem palenia tytoniu na ulicach Gdańska od XVII wieku do 1846, na spichlerzach przepis ten zniesiono dopiero we wrześniu 1863 roku.

Produkcja wyrobów tytoniowych opierała się na przygotowaniu tytoniu surowego poprzez jego fermentację do przerobu, następnie na maszynowej lub częściowo ręcznej produkcji finalnych wyrobów. Do napędu maszyn w 1. połowie XIX wieku używano turbin wodnych, a w 2. połowie XIX wieku motorów gazowych. Po roku 1900 produkcję maszynową ułatwiały silniki elektryczne.

Najbardziej nowoczesną fabryką po roku 1911 była wytwórnia Stambul Jacoba Borga, w specjalnie na ten cel zbudowanym budynku przy ul. Lastadia 35. Maszyny do produkcji sprowadzano z Europy Zachodniej. Wprowadzenie po roku 1920 wysokich ceł na gotowe wyroby tytoniowe spowodowało powstanie w Gdańsku wielu ich wytwórni, prowadzonych przez osoby fizyczne i spółki. Mieściły się one na ogół w dawnych wojskowych fabrykach i koszarach. Zatrudniały od kilkunastu do kilkudziesięciu robotników, głównie kobiet, przy bezpośredniej produkcji i pakowaniu wyrobów. Kolorowych, firmowych opakowań dostarczały miejscowe drukarnie. Kres działalności tych wytwórni położyło wprowadzenie 1 I 1926 wysokich ceł na surowy tytoń oraz najpierw w Polsce, w roku 1922, a od 1 VII 1927 również w Gdańsku państwowego monopolu tytoniowego.

18 VI 1927 roku utworzono międzynarodową spółkę (z udziałem kapitału polskiego) i przystąpiono do budowania nowej fabryki Danziger Tabak - Monopol ( Fabryka Monopolu Tytoniowego) przy Weidengasse (ul. Łąkowa) 39/44, zajmującej się produkcją i dystrybucją wyrobów tytoniowych. Koncesje na kontynuację produkcji otrzymały od niej tylko nieliczne firmy. Konkurencją dla gdańskich producentów były sprowadzane masowo, gotowe wyroby z Polski i Niemiec, przy jednoczesnym blokowaniu eksportu do Polski w związku z obowiązującym w niej monopolem państwowym. Po roku 1930 działały już tylko nieliczne gdańskie zakłady zajmujące się głównie produkcją tabaki mającej zbyt na Kaszubach.

Wyroby tytoniowe sprzedawano w postaci gotowych papierosów z ustnikami lub bez, cygar, tytoniu fajkowego, pokrojonego tytoniu do samodzielnego robienia papierosów oraz tabaki do zażywania (Schnupftabak) lub żucia (Kautabak). Markowe wyroby tytoniowe, głównie cygara, były nadal przedmiotem importu z Kuby i krajów Europy Zachodniej. W roku 1928 na terenie II Wolnego Miasta Gdańska sprzedano: 214 890 668 sztuk papierosów, 11 992 128 sztuk cygar, 557 411 sztuk tabaki do żucia oraz 150 ton tytoniu luzem do fajek i własnoręcznego robienia papierosów, a także 22 tony tabaki do zażywania. Do gdańskich zakładów sprowadzono zaś 6346 ton surowego tytoniu; preferowany był tytoń turecki i podobne do niego gatunki z krajów bałkańskich i Rosji. MrGl

Producenci wyrobów tytoniowych (wybór)

Lp.	Nazwa firmy	Adres	Okres działania	Właściciel, forma prawna	Nazwa wyrobu firmowego	Pracownicy
1.	Adam’s Zigarrenfabrik filia zakładu z Bydgoszczy	Brotbänkengasse 37 (ul. Chlebnicka)	1920–1925	GmbH (spółka z o.o.)
2.	A.A. Boniakowski	Röpergasse 15 (ul. Powroźnicza)	1839	A.A. Boniakowski
3.	Borries Conrad & Co.	Heilige-Geist-Gasse 81 (ul. św. Ducha)	1908–1921	Conrad Borries
4.	Carl Conrad form. Reinhold Klan Tabakfabrik	Altstädtischer Graben 106 (ul. Podwale Staromiejskie)	1924	Carl Conrad
5.	Cuba Zigarettenfabrik GmbH	Poggenpfuhl 66 (ul. Żabi Kruk)	1922–1926	GmbH (spółka z o.o.)	Cuba
6.	Danziger Tabak-Monopol AG	Weidengasse 39/44 (ul. Łąkowa)	1927–1945	AG (spółka akcyjna)
7.	Dübek Tabak-Fabrik	Vorstädtischer Graben 34 (ul. Podwale Przedmiejskie)	1923–1927	GmbH (spółka z o.o.)
8.	Dukat Tabak- und Zigarettenfabrik AG	Englischer Damm 11 (ul. Angielska Grobla)	1924–1927	AG (spółka akcyjna)	Dukat
9.	Freiherr Tabakfabrik	Redefkeweg 8 (ul. Uczniowska)	1925	GmbH (spółka z o.o.)	Freiherr
10.	Bernhard Freymann Tabakfabrik	Vorstädtischer Graben 49 (ul. Podwale Przedmiejskie)	1924–1928	Bernhard Freymann
11.	H. Garbaty Tabakfabrik GmbH	Weidengasse 35/39 (ul. Łąkowa)	1924–1928	GmbH (spółka z o.o.)
12.	Carl August Gerbis Zigarrenfabrik	Melzergasse 2 (ul. Słodowników)	1892	Carl August Gerbis
13.	Julius Gosda Tabakfabrik	Häkergasse 5 (ul. Straganiarska)	1910–1945	1910–1916 Julius Gosda sen. (1848–1918) 1916–1945 Julius Gosda jun.
14.	Niklos Orientaliche Tabakschneiderei und Zigarettenfabrik Z.M.Guza Tabakfabrik	Olivaerstraße 53/54 (ul. Oliwska)	1921–1923 1923–1924	1921–1923 Dembski & Co. 1923–1924 Zofia Guz
15.	Halpaus Zigarettenfabrik GmbH	Reitergasse 13/15 (ul. Ułańska)	1920–1925	GmbH (spółka z o.o.)
16.	M.A. Hasse Tabakfabrik M.A.Hasse Nachf.	1782–1825 Rechtstädtischer Graben (nie istnieje) 1826–1919 Altstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Staromiejskie)	1782–1928	1782–1820 Martin August Hasse sen. 1821–1878 Martin August Hasse jun. 1878–1888 Carl Gustav Hasse (1827–1988) 1888–1919 Franz Hasse (1844 po 1928) 1919–1928 Paul Schmidt z Altony		1893 – 34 1894 – 29 1895 – 35 1896 – 31 1897 – 26 1907 – 18
17.	Hellas Zigarettenfabrik GmbH	Weidengasse 35/39 (ul. Łąkowa)	1920–1927	GmbH (spółka z o.o.)	Hellas
18.	K. Henckel	Mattenbuden 22/23 (ul. Szopy)	1924	Karl Henckel
19.	Kismet Danziger Tabakfabrik AG	Hauptstraße 91 (al. Grunwaldzka)	1920–1928	1920–1923 AG (spółka akcyjna) 1923–1928 GmbH (spółka z o.o.)	Kismet
20.	Kosmos Tabakfabrik	Friedenssteg 12 (ul. Sienkiewicza) Mausegasse 10 (ul. Owsiana)	1926–1928	Bruno Koschnitzki, GmbH (spółka z o.o.)
21.	Paul Krumbügel	Jopengasse 20 (ul. Piwna)	1928–1931	Paul Krumbügel
22.	W.J. Liebisch Zigarrenfabrikant	Korkenmachergasse 6 (ul. Szewska)	1839	Wenzel Joseph Liebisch
23.	C. Malkentin Tabakfabrikant	Altstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Staromiejskie)	1800–1825	Christian Malkentin
24.	Metella Tabak- und Zigarettenfabrik	Samtgasse 6/8 (ul. Aksamitna)	1926–1927	GmbH (spółka z o.o.)	Metella
25.	E.I. Michaelson Zigarrenfabrikant	1839 Breitgasse 9 (ul. Szeroka) 1874 Heilige-Geist-Gasse 112 (ul. św. Ducha) 1882 1. Damm 22 (ul. Grobla I)	1839–1885	1839–1870 Elias Isack Michaelson 1870–1882 Salomon Elias Michaelson 1882–1885 Otto Prahl
26.	J. Michaelson	Schüsseldamm 33 (ul. Łagiewniki)	1892	Joseph Michaelson
27.	Wilhelm von Niemierski & Co. Ostdeutsche Zigarren- und Tabakmanufaktur Wilhelm von Niemierski & Co. Zigarrenfabriken Danzig-Śliwice	Poggenpfuhl 79 (ul. Żabi Kruk)	1905–1912 1914 1921–1924	1905–1912 Wilhelm von Niemierski & Co.		1907 – 70
28.	J. Omiczynski Tabakfabrikant	Heilige-Geist-Gasse 126 (ul. św. Ducha)	1839	J. Omiczynski
29.	Orient Zigarettenfabfik GmbH	Adebargasse 3 (ul. Pszenna)	1922–1927	GmbH (spółka z o.o.)	Orient
30.	Osman Pascha Zigarettenfabrik	Fleischergasse 35 (ul. Rzeźnicka)	1905	Paul Krüger	Osman Pascha
31.	Osman Tabak und Zigarettenfabrik	Kaserne Roggen. Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa)	1921–1925	GmbH (spółka z o.o.)
32.	Poll & Co. Tabakfabrik	Heilige-Geist-Gasse 137/138 (św. Ducha)	1865–1922 1922–1929	1865–1988 Peter Poll (1820–1888) 1865–1881 Martin Poll (1823–1881) 1888–1922 Peter Martin Wilhelm Poll (1853–1923) I 1888–1921 Wilhelm Hermann Neumann 1922–1929 GmbH (spółka z o.o.)		1893 – 34 1894 – 33 1895 – 38 1896 – 29 1897 – 32 1907 – 29
33.	C.H. Preuss	Holzmarkt 25 (Targ Drzewny)	1831	Carl Heinrich Preuss
34.	Rumi Zigarettenfabrik	Poggenpfuhl 36/37 (ul. Żabi Kruk)	1900	Ludwig Tetzlaff i Josef von Paledzki	Rumi
35.	O. Saabel Schnupftabak- und Tabakfabrik O. Saabel GmbH	Pfefferstadt 18 (ul. Korzenna)	1874–1928	1874–1893 Otto Friedrich Saabel (1840–1893) 1893–1896 Otto F. Saabel – spadkobiercy 1896–1925 Arie Goldfarb (1855–1925) 1925–1928 GmbH (spółka z o.o.)		1893 – 19 1894 – 24 1895 – 21 1896 – 13 1897 – 13 1907 – 13
36.	Saratti Türkische Tabak- und Zigarettenfabrik	Adebargasse 3 (ul. Pszenna)	1918–1921	Jacob Blum	Saratti
37.	Sarmatia Zigarettenfabrik	Weißmönchen-Hintergasse 27 (ul. Podbielańska)	1924–1928	Carl Blöch	Sarmatia
38.	Oskar Schmidt Zigarettenfabrik B. Schmidt B. Schmidt Nachf.	Rähm (ul. Sukiennicza) 15 1922–1930 Oliva Schefflerstraße 9 (ul. Hołdu Pruskiego)	1892–1899 1908–1918 1923–1929	1892–1896 Julius Oskar Schmidt (1841–1896) 1896–1899 Laura Schmidt, wdowa 1908–1918 Berta Schmidt 1921 Bruno Fuhrmann 1922–1929 Leonhard Munth		1896 – 4
39.	J. Schöler Tabakfabrikant	Pfefferstadt 20 (ul. Korzenna)	1817–1929	Johann Carl Schöler
40.	J. Seydel & Co.	Große Scharmachergasse 9 (ul. Kołodziejska)	1892	Otto Brenner (1867–1939)		1893 – 22
41.	Smyrna Brenner und Heymann Zigarettenfabrik Smyrna Zigarettenfabrik und Julius Meyer Nachf.	Langgasse (ul. Długa) 85	1900 1905–1928	1900 Otto Brenner i Hermann Heymann 1905–1928 Otto Brenner (1867–1939)	Smyrna	1907 – 9
42.	Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik Danzig-Berlin-Hamburg Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik AG	1893–1911 Hundegasse 97 (ul. Ogarna) 1911–1928 Lastadie 35 (ul. Lastadia)	1893–1928 1923–1929	1893–1925 Jacob Borg (1860–1929) 1925–1929 AG (spółka akcyjna)	Stambul	1896 – 15 1897 – 15 1907 – 99
43.	Tabakindustrie Gesellschaft GmbH Danzig	Langgasse 14 (ul. Długa)	1920–1928	GmbH (spółka z o.o.)
44.	Tessmer	Drehergasse 21 (ul. Tokarska)	1897	August Tessmer		1897 – 65
45.	Vistulla Tabak- und Zigarettenfabrik	Böttchergasse 23/27 (ul. Bednarska)	1922–1927	GmbH (spółka z o.o.)	Vistulla
46.	Westpreußische Tabakindustrie GmbH Tabakfabrik	Hopfengasse 74 (ul. Chmielna)	1941	GmbH (spółka z o.o.)
47.	Xanty-Jaka Zigaretten- und Tabakfabrik	1921 Breitgasse 88 (ul. Szeroka) 1924 Bastion Roggen, Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa)	1920–1928	GmbH (spółka z o.o.)	Xanty-Jaka
48.	Yenidze Oriental Tabak- und Zigarettenfabrik	1918 Langgasse 67 (ul. Długa) 1924 Eschenweg 6 (ul. Jesionowa)	1918–1928	GmbH (spółka z o.o.)	Yenidze
49.	K.W. Zobel Zigarettenfabrik	1892 Breitgasse 53 (ul. Szeroka) 1897 Breitgasse 90 (ul. Szeroka)	1892–1900	Karl Wilhelm Zobel (1836–1915)		1896 – 21 1897 – 15
MrGl