SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej)

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Lazaret albo dom chorych na ospę, Reinholda Curickego Der Stadt Dantzigk…, 1687, z prawej Grodzisko
Lazaret przy Bramie Oliwskiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765, po lewej ogród Błędnik (obecnie w tym miejscu wiadukt nad torami prowadzący do ul. Popiełuszki), w środku Lazaret przy Bramie Oliwskiej (obecnie w tym miejscu budynek DOKP), po prawej fragment mostu wiodącego do Bramy św. Jakuba (obecnie w tym miejscu wiadukt Błędnik)
Szpital Miejski (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) (z wieżyczką), po prawej ogród Błędnik i odwach, na wprost widok w stronę obecnej ul. Podwale Grodzkie, rysunek Daniela Chodowieckiego, 1773
Szpital Miejski (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) w latach 70. XIX wieku
Szpital Miejski (Lazaret przy Bramie Oliwskiej), około 1895


SZPITAL MIEJSKI (Städtisches Krankenhaus), od XIX wieku główny szpital miejski, wcześniej szpital św. Łazarza (Hospital St. Lazari), Dom dla Chorych na Ospę (Pockenhaus), Lazaret przy Bramie Oliwskiej (Lazarett am Olivaer Tor). Stał się najważniejszym ośrodkiem w opiece społecznej i medycznej Gdańska w XVI–XVIII wieku, był pod szczególnym nadzorem Rady Miejskiej.

Powstał przed 1492 na bazie szpitala św. Rocha. Położony poza Bramą Oliwską, przy późniejszej Am Olivaer Tor 5 (ul. Dyrekcyjna), na terenie dawnego Młodego Miasta. Powołany dla chorych na ospę, od początku XVI wieku przyjmował: 1) dożywotnio ludzi starych i samotnych, 2) wkupujących się na dożywocie (prebendariuszy), 3) ubogie dzieci (sieroty, półsieroty, na mocy umowy z domem dziecka, powyżej 10 roku życia), 4) chorych na choroby wewnętrzne (internistyczne), 5) chorych na choroby zewnętrzne (chirurgiczne), 6) chorych zakaźnie (w tym na choroby weneryczne), 7) upośledzonych i chorych psychicznie (najpóźniej od 1542).

Wielokierunkowość działań usankcjonowała w 1551 roku ordynacja Rady, nakazująca przyjmowanie ubogich z chorobą francuską, ciężkimi schorzeniami, chorych umysłowo oraz z chorobami zakaźnymi. W 1555 szpital został obdarowany przez opata oliwskiego Lamberta Schlieffa prawem poboru drewna opałowego z lasów klasztornych między rzeką Strzyżą a zabudowaniami klasztoru. W 1681 przebywało w nim 320 pacjentów, w 1700 – 394, w 1763 – 409, w 1780 – 315, w 1792 – 433, w 1806 – 416.

Pierwotne budynki spłonęły w czasie oblężenia Gdańska w 1520 przez Krzyżaków, w 1527 zostały odbudowane, a w 1543 podłączono ujęcie wody. W 1622 wybudowano dom prowizora, w 1649 – kamienny gmach dla chorych. Dla pacjentów w XVII/XVIII wieku przeznaczono 17 izb (mieszczących po 10–25 osób), oznaczonych nazwami, na przykład Polnische Stube, Schipper Stube, Pfeiffen Stube, Krick Stube, oraz osiem cel dla umysłowo chorych (w latach 1681–1706 hospitalizowano rocznie po trzech–siedmiu chorych).

W 1608 szpital połączono z Urzędem Dobroczynności (do 1653, kiedy to został ponownie wydzielony jako samodzielna instytucja), Szpitalem na Zapleczu oraz domem dla zakaźnie chorych. Od 1610 w skład zarządu wchodziło sześciu prowizorów, pełniących urzędy: dwóch – dobroczynności (Spendamt), jeden – zdrowia (Heilamt), jeden – budowlany (Bauamt) i dwóch – aprowizacji (Speiseamt). Prowizorom podlegał zarządca oraz służby pomocnicze liczące 15 urzędów. Obecność lekarza poświadczona jest od 1533; w ordynacji z 1610 wspomniano o zatrudnionym lekarzu i cyruliku.

W XVIII wieku pracowali tu lekarz, cyrulik, czeladnik cyrulika i opiekunka chorych. W 1755 uruchomiono aptekę zaopatrującą chorych w lazarecie i (nieodpłatnie) ubogich chorych z miasta. Od 1543 zatrudniano kaznodzieję luterańskiego, mieszkającego w Szpitalu na Zapleczu i jednocześnie działającego w Szpitalu św. Ducha, a od 1624 – własnego duchownego. W 1543 w głównym budynku szpitala wydzielono na piętrze salę na kaplicę, wybudowano zewnętrzna ambonę (podobną jak zachowana w kościele Bożego Ciała), w 1699 dla wygody pacjentów ustawiono przed nią ławki. Dwa lata później wzrost liczby pacjentów wymusił wybudowanie osobnej kaplicy w kompleksie szpitalnym, poświęconą w 1746. Z uwagi na kryzys finansowy szpitala w 1776 Rada Miejska powołała komisję, której to ordynacja z 1779, nakładająca na szpital oszczędności, weszła w życie w 1802. Zaczęto przyjmować jedynie chorych w celu leczenia i diagnozowania oraz leczenia (proces medykalizacji), a przestano – ubogich na dożywocie.

Już w końcu XVIII wieku nastąpiło połączenie funkcji lekarza miejskiego ze stanowiskiem ordynatora szpitala miejskiego. W 1797 dr Ephraim Philipp Blech używał tytułu Erster Stadtphysicus und Oberarzt (lekarz miejski i naczelny lekarz szpitala). Po 1820 zanikła funkcja lekarza miejskiego, a ordynator szpitala koordynował wszelką działalność w zakresie ochrony zdrowia na terenie Gdańska. Szpital miejski, nadal zwany lazaretem, był zarządzany i finansowany przez władze miejskie, które powoływały jego zarząd odpowiadający za sprawy finansowo-gospodarcze i opiniujący kandydatów na szpitalnych lekarzy. Zarząd składał się z czterech prowizorów, nadzór merytoryczny należał do ordynatora (Oberarzt), następnie podlegał komisji władz miejskich (Commission für die Verwaltung der städtischen Krankenanstalten), składającej się z dwóch przedstawicieli magistratu i pięciu radnych, zarządzającej przez nadinspektora (Oberinspektor). Pracowało w nim dwóch lekarzy mieszkających poza lazaretem oraz chirurg i aptekarz, posiadający mieszkania służbowe. W 1826 wyznaczono mieszkanie dla lekarza, a około 1880, prócz ordynatora, zatrudniano trzech lekarzy asystentów.

W 1809 w szpitalu znajdowały się 32 sale dla chorych (15 dla chorych wewnętrznie i zewnętrznie, siedem dla kobiet chorych wenerycznie, jedna dla mężczyzn chorych wenerycznie, cztery dla chorych nieuleczalnie, jedna sala operacyjna, jedna przeznaczoną na kaplicę i dwie o nieokreślonym przeznaczeniu). W 1826 powstał kolejny gmach z czterem salami dla 62 chorych, a nieużywany od 1807 budynek kaplicy (z 1745) przebudowano, wydzielając w nim pięć sal dla chorych z 80 łóżkami (otwarty 4 XI 1827). Łącznie w 1827 w sześciu budynkach szpitala było 30 sal dla chorych z 366 łóżkami, w 10 dalszych budynkach mieściły się: zaplecze gospodarcze, apteka, kuchnia, mieszkania służbowe dla personelu. Przed 1843 wzniesiono budynek dla chorych więźniów. W latach 1847–1848 powstał kolejny obiekt szpitalny, przy obecnej ul. Dyrekcyjnej (z wieżą zegarową), zwiększając liczbę miejsc do 400, z salami operacyjnymi. Pracę kontynuowała apteka.

W połowie XIX wieku był uznawany za czwarty pod względem wielkości szpital obszaru niemieckojęzycznego, przyjmował rocznie 3500–4400 chorych. Około 1868 popadł w kłopoty finansowe z powodu nieodpowiedzialnego działania jego (od 1862) ordynatora, Adolpha Ernsta Sticha. Miastu pomogły władze państwowe, przejmując szpital w czasowy zarząd. Ponownie został przejęty przez władze Gdańska 29 VI 1874.

Na początku XX wieku, oprócz budynków dla chorych i zabudowań gospodarczych, były tam laboratoria chemiczne, mikroskopowe i pracownia rentgenowska. Uskarżano się jednak na nieprzystosowanie starych budynków do ówczesnych standardów diagnostyczno-terapeutycznych; sytuacji nie poprawiło wzniesienie na początku XX wieku baraków dla chorych. W 1911 stare budynki rozebrano, grunt sprzedano kolei ( Dyrekcja Kolei). Instytucja, jako Szpital Miejski w Gdańsku (Städtisches Krankenhaus zu Danzig), zyskała nowe lokum przy Delbrückallee 7 (ul. Dębinki). W XIX wieku jego oddziałem był lazaret przy Sandgrube ( Szpital Miejski (Lazaret przy Sandgrube)). ASZ

Ordynatorzy Lazaretu (Szpitala Miejskiego) przy Bramie Oliwskiej
1800–1812 dr Ephraim Philipp Blech (1757–1812)
1812–1819 Joseph Hiacynth Mathy
1817 dr Christian Benedikt Grützmacher (1763–1829)
1820–1826 dr Eduard Ferdinand Geisler (1781 Szczecin – 1837 Gdańsk), 1808–1837 także prywatny lekarz ogólny
1826–1830 dr Heinrich Sigismund Sinogowitz
1830–1842 dr Wilhelm Baum
1831–1861 Johann Daniel Borgius (1790 Gdańsk-Chełm – 1868 Gdańsk)
1842–1853 dr Emil Friedrich Götz
1853–1863 dr Albrecht Karl Wagner (1827 Berlin – 1871 Francja)
1864–1870 dr Adolph Ernst Stich
1864–1879 dr Georg Friedrich Wilhelm Häser
1870–1875 dr August Eduard Borgius (1805–1886)
1875–1876 dr Paul Wallis (1841 Neurippin (Brandenburgia) – 1876 Gdańsk)
1876–1886 dr Georg Wilhelm Baum, oddział chirurgiczny
1879–1907 dr Isidor Freymuth oddział internistyczny
1907–1911 prof. dr Adolf Wallenberg, oddział internistyczny
MrGl
Pacjenci w latach 1828–1844 – ruch chorych
Rok Stan chorych
1 stycznia
Przyjęci w ciągu roku Ogółem chorych Wypisani ze szpitala Zmarli w szpitalu Liczba zgonów
w Gdańsku
1828 288 1849 2137 1593 212 1481
1829 332 2499 2831 2118 346 1904
1830 367 2440 2807 2181 289 1824
1831 337 3265 3602 2732 490* 3028
1832 382 2583 2965 2209 334 1556
1833 422 2423 2845 2126 323 1498
1834 396 2608 3004 2287 294 1395
1835 423 2673 3096 2427 266 1330
1836 403 2710 3113 2420 228 1161
1837 465 3235 3700 2905 372* 1964
1838 423 3632 4055 3216 337 1319
1839 502 3863 4365 3448 491* 2137
1840 426 3277 3751 3058 318 1683
1841 473 3278 3751 3058 289 1406
1842 404 2831 3235 2507 304 1459
1843 424 2678 3102 2417 306 1567
1844 379 2644 3023 2365 247 1357
*Epidemie cholery i tyfusu.
MrGl
Pacjenci w latach 1859–1910 – ruch chorych
Rok Stan na 1 kwietnia* Przyjęci w ciągu roku Wypisani w ciągu roku Zmarli w ciągu roku Stan na 31 marca
1859 349 2852 2394 440 368
1861 382 2988 2635 427 308
1892 154 2011 1778 215 172
1894 137 2113 1842 240 168
1895 168 2053 1870 194 157
1896 157 2239 1977 252 164
1897 164 2239 1977 252 419
1910 213 2975 2687 302 199**
*W państwie pruskim, potem w Cesarstwie Niemieckim rok budżetowy trwał od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku.
**Chorzy przeniesieni do nowego szpitala przy ul. Dębinki.
MrGl
Pacjenci w latach 1828–1842 – choroby
Rok Choroby wewnętrzne Chirurgia,
obrażenia zewnętrzne
Choroby
psychiczne
Epilepsje Choroby weneryczne
– syfilis
Choroby skóry,
świerzb
Razem chorych
1828 968 509 33 11 177 151 1849
1829 1404 641 57 9 129 259 2499
1830 1298 683 36 11 154 258 2440
1831 1943* 776 60 25 143 318 3265
1832 1139 772 53 20 184 415 2583
1833 1111 599 64 18 152 479 2423
1834 1118 692 47 25 179 547 2608
1835 976 705 55 22 188 727 2673
1836 978 706 49 25 275 677 2710
1837 1236* 916 58 28 251 746 3235
1838 1352 847 69 35 341 988 3632
1839 2006* 749 56 30 291 731 3863
1840 1346 749 52 34 362 734 3277
1841 1344 715 64 39 426 690 3278
1842 1214 849 53 44 275 396 2831
1843 1324 729 50 39 228 308 2678
1844 1088 897 46 38 264 311 2644
Ogółem 19 433 10 908 806 376 3 527 8116 43 166
*Epidemie cholery i tyfusu.
MrGl
Pacjenci według grup wiekowych
Wiek Pacjenci ogółem Zmarli w szpitalu
1843 1844 1843 1844
1–10 lat 270 265 37 25
11–20 lat 653 582 21 20
21–30 lat 1083 1058 68 44
31–40 lat 386 354 48 45
41–50 lat 367 363 51 41
51–60 lat 187 214 38 32
61–70 lat 110 136 20 30
71–80 lat 43 37 22 7
81–90 lat 3 13 1 3
91–100 lat 1
Ogółem 3102 3023 306 247
MrGl
Luterańscy pastorzy kaplicy (potem kościoła)
w Lazarecie przy Bramie Oliwskiej
1620–1639 Paulus Hirschius
1639–1642 Elias Herlicius
1642–1645 Jacobus Döbelius
1645–1654 Johann Lessenius
1654–1655 Gregor Bunck
1655–1657 Christian Storchau
1657–1670 Erdmann Zernebach
1670–1672 David Holstius
1672–1689 Johann Kornetzke
1690–1698 Matthias Guminski
1698–1702 Ephraim Prätorius
1702–1707 Samuel Schröder
1707–1709 Carolus Czirlinski
1709–1739 Peter Tanck
1739–1748 Nathanael Heinrich Müller
1748–1764 Jacob Tischler
1765–1770 Johann Carl Bauer
1770–1772 Abraham Raht
1772–1799 Johann Daniel Steffen
1799–1807 Johann Gottfried Steffen
MrGl
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania