SZPITALE 1793–1945

Aktualna wersja na dzień 12:58, 27 lip 2023

Szpital diakonis ewangelickich

Szpital Najświętszej Maryi Panny, widok od strony obecnej ul. Reduta Wyskok

Szpital Miejski, Lazaret przy Sandgrube, przełom XIX i XX wieku

Szpital Położnictwa i Chorób Kobiecych, 1 połowa XX wieku, widok ze skrzyżowania Ostseestraße (al. Hallera) i Schellmühler Weg (ul. Kliniczna)

Szpital Miejski we Wrzeszczu, 1914

SZPITALE 1793–1945. Na przełomie XVIII i XIX wieku, zgodnie z tendencją ogólnoeuropejską, wyodrębniono w Gdańsku spośród szpitali te, które służyły wyłącznie leczeniu chorych (tzw. proces medykalizacji). Było to efektem oświeceniowych poglądów na genezę ubóstwa (ubóstwo jako rezultat chorób, zwłaszcza żywicieli rodzin) i tego, jaką rolę w jego ograniczaniu zaczęto przypisywać szpitalom jako elementowi dobroczynności państwowej.

Pod wpływem nacisków nadprezydenta prowincji pruskiej Friedricha Leopolda von Schröttera w 1802 przekształcono Lazaret przy Bramie Oliwskiej w placówkę wyłącznie leczniczą, przyjmującą jedynie chorych ubogich (nieodpłatnie), bez prawa hospitalizacji ubogich zdrowych lub prebendariuszy. Mimo ważnej funkcji w strukturze opieki społecznej gminy miejskiej i dofinansowywania z jej funduszy, lazaret do 1874 pozostał w dużej mierze samodzielną fundacją szpitalną. Szybki postęp w naukach medycznych w 2. połowie XIX wieku spowodował wzrost oczekiwań społecznych wobec szpitali jako placówek diagnostyczno-terapeutycznych. Z tej przyczyny, a także z powodu szybkiego wzrostu liczby mieszkańców Gdańska, w 1. połowie XIX wieku powstały dwie prywatne fundacje szpitalne (w 1853 Szpital Najświętszej Maryi Panny sióstr boromeuszek, w 1857 szpital diakonis ewangelickich), jednak i one nie zaspokajały w pełni medycznych potrzeb miasta. W 1868 przy ul. Elżbietańskiej, w budynku dawnego domu dziecka, powstała placówka lecznicza początkowo niezależna od lazaretu (die Krankenstation des Arbeitshauses), przyjmująca od 1875 chorych internistycznych, chirurgicznych, psychiatrycznych i ze schorzeniami skórno-wenerologicznymi (w 1880 hospitalizowano 140 osób, w 1886 – 1117).

Konflikt w kwestiach zarządzania i finansowania między zarządem lazaretu, władzami miejskimi i rejencją spowodował w 1874 roku przejęcie szpitala przez miasto. Zwiększono nakłady finansowe i na przełomie 1885/1886 rozbudowano lazaret ( Szpital Miejski przy Sandgrube) oraz przyłączono placówkę przy ul. Elżbietańskiej. Efektem medykalizacji stało się pojawienie na początku XIX wieku grupy dobrze sytuowanych osób płacących za usługi medyczne w szpitalach. Zwiększanie się kosztów opieki medycznej w połowie XIX wieku spowodowało (wzorem innych miast niemieckich) wprowadzenie w szpitalach Gdańska systemu klas pacjentów zależnie od zamożności (trzy klasy: I – najbogatsi, II – średniozamożni, III – ubodzy). Leczenie ubogich chorych w lazarecie w 2. połowie XIX wieku odbywało się nadal głównie na koszt gminy, co było archaicznym systemem finansowania. Szpitale boromeuszek i diakonis utrzymywały się z ofiarności wiernych oraz ze sprzedaży tzw. abonamentów, uprawniających do leczenia w wypadku choroby.

Wprowadzenie w 1883 przez kanclerza Ottona von Bismarcka na terenie Niemiec obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek choroby nie zmieniło aż do 1914 znacząco struktury finansowania gdańskich szpitali. Przeniesienie w 1911 lazaretu przy Bramie Oliwskiej i lazaretu przy Sandgrube na teren przy obecnej ul. Dębinki i utworzenie z obu zakładów Szpitala Miejskiego umożliwiło stworzenie nowoczesnej placówki medycznej, nadal zależnej finansowo od funduszy gminy miejskiej.

W 1912 wzniesiono nowoczesny gmach Szpitala Położnictwa i Chorób Kobiecych przy Schellmühler Weg 1A (ul. Kliniczna). W okresie II Wolnego Miasta Gdańska nie powstały większe placówki lecznictwa zamkniętego. Do ważnych osiągnięć tego okresu należy natomiast powstanie w 1935, na bazie Szpitala Miejskiego Akademii Medycyny Praktycznej. Słabo wykształconą sieć zakładów leczniczych w Gdańsku wspierały – wzorowane na zakładach ratowniczych Hamburga – stworzone w 1806 w 18 różnych punktach miasta zakłady ratownicze (Rettungsanstalten). Miały one udzielać pierwszej pomocy ofiarom nieszczęśliwych wypadków, działań osób trzecich lub zamachów samobójczych. W latach 1818–1824 doszło do 492 takich interwencji. Po 1861 działalność zakładów ratowniczych ustała.

Sieć szpitali cywilnych w czasach wojen w XIX i XX wieku wspomagana była szpitalami wojskowymi, powstającymi często doraźnie w kościołach lub innych budynkach użyteczności publicznej. Ponadto istniały szpitale garnizonowe, od 1807 w dawnym Gimnazjum Akademickim, od 1844 w dawnym domu poprawy. Obrazu dopełniają nieliczne małe szpitale prywatne, najczęściej oferujące usługi chirurgiczne, okulistyczne bądź ginekologiczne (w 1861 – jeden, w 1863 – dwa, w 1900 – pięć, w 1926 – siedemnaście). Szpitale powstałe jeszcze w średniowieczu pełniły (poza lazaretem) do 1945 wyłącznie funkcję przytułków i pozostały samodzielnymi fundacjami, niezależnymi od funduszy gminnych. ASZ