Tekst źródłowy strony PRZYBYSZEWSKA STANISŁAWA, dramatopisarka

{{paper}}
[[File: Przybyszewska Stanisława.JPG|thumb|Stanisława Przybyszewska]]
[[File:2_Leon_Miszewski.jpg|thumb|Jan Panieński (stoi pierwszy z prawej), mąż Stanisławy Przybyszewskiej, w gronie nauczycieli Gimnazjum Polskiego w roku szkolnym 1922/1923]]
[[File:Stanisława_Przybyszewska.png|thumb|Tablica pamiątkowa Stanisławy Przybyszewskiej, 2010]]
[[File:1_Stanisława_Przybyszewska.jpg|thumb| Tramwaj "Stanisława Przybyszewska", 2015]]

'''STANISŁAWA PRZYBYSZEWSKA''' (1 X 1901 Kraków – 14 VIII 1935 Gdańsk), dramatopisarka, pseudonim Andrée Lynne. Nieślubna córka pisarza [[PRZYBYSZEWSKI STANISŁAW, dramaturg, pisarz, patron gdańskiej ulicy | Stanisława Przybyszewskiego]] i malarki Anieli Pająkówny. Dzieciństwo spędziła we Lwowie, podróżowała z matką po Europie; od 1911 w paryskiej pensji dla panien; na jej wykształcenie wpływ miało wychowanie w polskim i międzynarodowym środowisku artystycznym i intelektualnym. Osierocona przez matkę w 1912 pozostawała pod opieką ciotki Heleny Barlińskiej, która zadbała o jej dalsze wykształcenie, a w 1914 pomogła wraz z innymi krewnymi odzyskać nazwisko ojca.<br/><br/> 
Do 1916 mieszkała w Zurychu i Wiedniu, w latach 1916–1919 uczyła się w Krakowie w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim (matura w 1920). W okresie 1920–1923 urzędniczka w Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu, od 1921 nauczycielka w Prywatnej Szkole Przygotowawczej; prowadziła zajęcia na Państwowych Kursach Nauczycielskich, podjęła krótkotrwałe studia w konserwatorium i na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Poznaniu. Samodzielnie studiowała ekonomię, podstawy socjologii i psychologii. W 1920 powstał jej debiutancki (obecnie nieznany) dramat; w 1922 na łamach ekspresjonistycznego „Zdroju” opublikowała przekład ''Myśli o malarstwie'' Marcela Lenoira. <br/><br/>
Od 1922 w Warszawie: ekspedientka w księgarni „Książka” należącej do Komunistycznej Partii Polski, w latach 1922–1923 nauczycielka w Prywatnej Szkole Marii Turkiewiczówny. W 1922 prawdopodobnie luźne kontakty ze środowiskiem komunistycznym były przyczyną jej krótkotrwałego aresztowania. W czerwcu 1923 wyszła za mąż za artystę malarza Jana Panieńskiego (1 III 1900 Poznań – 25 XI 1925 Paryż, przedawkowanie morfiny), urlopowanego z Państwowego Gimnazjum Żeńskiego w Wilnie i od 13 V 1922 do końca lipca 1925 nauczyciela w [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskim]] w Gdańsku. Zamieszkała z nim w Gdańsku w baraku na dziedzińcu Gimnazjum Polskiego przy Am Weißen Turm 1 (ul. Augustyńskiego). Oboje byli zaangażowani w działalność [[TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUKI I SZTUKI | Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki]], na którego posiedzeniach Stanisława Przybyszewska popularyzowała między innymi psychoanalityczną teorię Zygmunta Freuda. Po nagłej śmierci męża w 1925 starała się bezskutecznie o etat nauczycielski w Gimnazjum Polskim, żyjąc w nędzy, utrzymując się z dorywczych korepetycji i dzięki wsparciu rodziny i przyjaciół, w okresie 1929–1933 także dzięki ministerialnej subwencji i stypendium. Od około 1927 poświęciła się pracy pisarskiej. Korespondowała z czołowymi twórcami i intelektualistami tego czasu, między innymi z Leonem Schillerem, Antonim Słonimskim, Mieczysławem Grydzewskim, Stanisławem Helsztyńskim. Artykuły i fragmenty dramatów drukowała w czasopismach: „Zdrój”, „Wiadomości Literackie”, „Pologne littéraire” i „Pion”. Zmarła z biedy, wycieńczenia i uzależnienia od morfiny. Pochowana na [[CMENTARZE NA CHEŁMIE | cmentarzu Katolickim Starym na Chełmie]]; grób został zniszczony w 1945. <br/><br/>
Napisała dramaty: ''Sprawa Dantona'' (publikowany we fragmencie w „Wiadomościach Literackich” w 1929, inscenizowany w 1931 w Teatrze Wielkim we Lwowie przez Edmunda Wiercińskiego i w 1933 w Teatrze Polskim w Warszawie przez Aleksandra Zelwerowicza), ''Dziewięćdziesiąty trzeci'' (jednoaktówka; adaptacja telewizyjna 1969) i ''Thermidor'' (nieukończony, oryginał w języku niemieckim, przekład Stanisława Helsztyńskiego; wystawiony 1971), opowiadanie ''Ostatnie noce Ventôse’a'' oraz trzy tomy ''Listów'' (wydanie 1978–1985). W 2015 wydano zbiór siedmiu jej wcześniej niepublikowanych utworów, dotyczących między innymi rewolucji francuskiej ''Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania''. Do najważniejszych teatralnych i filmowych realizacji ''Sprawy Dantona'' należy spektakl w reżyserii [[WAJDA ANDRZEJ, reżyser, honorowy obywatel Gdańska | Andrzeja Wajdy]] w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1975), w jego inscenizacji i w reżyserii Macieja Karpińskiego, wystawionej przez [[TEATR WYBRZEŻE | Teatr Wybrzeże]] w [[WIELKI MŁYN | Wielkim Młynie]] (9 XI 1980) oraz polsko-francuski film w jego reżyserii i według scenariusza Jean-Claude’a Carrière (1983). <br/><br/>
22 V 1977 na głazie przy dawnym Gimnazjum Polskim odsłonięto poświęconą Stanisławie Przybyszewskiej tablicę pamiątkową z brązu, autorstwa rzeźbiarza Franciszka Drozda, odlaną w [[STOCZNIA GDAŃSKA| Stoczni Gdańskiej]]. Kolejną tablicę w tym samym miejscu odsłonięto 20 VI 2010 roku. W latach 1984–2013 jej imię nosił [[DOM KULTURY LWSM „MORENA” IM. STANISŁAWY PRZYBYSZEWSKIEJ | Dom Kultury LWSM „Morena”]] w Pieckach-Migowie. 27 XI 2015 jej imię otrzymał gdański tramwaj typu Konstal 114Na nr 1501 (wyprodukowany w 1997, pierwszy niskopodłogowy w Polsce). {{author: MD}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]