Tekst źródłowy strony OBRONA POCZTY POLSKIEJ 1 IX 1939

{{paper}}
[[File:Budynek_Poczty_Polskiej.jpg|thumb|Budynek Poczty Polskiej w Gdańsku, lata 30. XX wieku]]
[[File: Pracownicy_Poczy_Polskiej.jpg | thumb| Pracownicy Poczty Polskiej w Gdańsku, lata 30. XX wieku]]
[[File:Usuwanie polskiej skrzynki pocztowej, 1939.JPG|thumb|Usuwanie polskiej skrzynki pocztowej, 1939]]
[[File:Ostrzał_budynku_Poczty_Polskiej.jpg|thumb|Ostrzał budynku Poczty Polskiej]]
[[File:Atak Niemców na Pocztę Polską.JPG|thumb|Atak Niemców na Pocztę Polską]]
[[File:Atak_na_budynek_Poczty_Polskiej.jpg|thumb|Atak na Pocztę Polską]]
[[File:1_Wzięci_do_niewoli_obrońcy_Poczty_Polskiej.jpg|thumb|Wzięci do niewoli obrońcy Poczty Polskiej]]
[[File:Wzięci do niewoli obrońcy Poczty Polskiej.JPG|thumb|Wzięci do niewoli obrońcy Poczty Polskiej]]
[[File: Poczta_Polska_kapitulacja.jpg |thumb| Obrońcy Poczty Polskiej wzięci do niewoli]]
[[File:1_Budynek_Poczty_Polskiej.jpg|thumb|Budynek Poczty Polskiej po ataku]]
[[File:Budynek_Poczty_Polskiej,_2018.jpg|thumb|Budynek Poczty Polskiej, 2018]]
[[File:Poczta_Polska_płyta_pamątkowa.JPG|thumb|Płyta pamiątkowa przy budynku Poczty Polskiej]]
[[File:Epitafium, płaskorzeźba poświęcona obrońcom Poczty Polskiej, proj. Maria i Zygfryd Korpalscy.JPG|thumb|Epitafium na dziedzińcu pocztowym, płaskorzeźba poświęcona obrońcom Poczty Polskiej, proj. Maria i Zygfryd Korpalscy]]
[[File:Poczta_Polska_tablice.png|thumb|Tablice przy wejściu do budynku Poczty Polskiej, odsłonięte 11 XI 2018]]
[[File:Poczta_Polska_mural.JPG|thumb|Mural przy ul. Panieńskiej, nad muralem, pośrodku, widoczny dach Poczty Polskiej, 2019]]

'''OBRONA POCZTY POLSKIEJ 1 IX 1939''', budynku Dyrekcji Poczt i Telegrafów Rzeczypospolitej Polskiej ([[POCZTA | poczta]]) przy Heveliusplatz (pl. Obrońców Poczty Polskiej nr 1–2). W 1939 władze polskie, przewidując możliwość niemieckiego puczu w Gdańsku, wzmocniły obsadę budynku poczty, kierując do niej dziesięciu pocztowców z Bydgoszczy i Gdyni. Przygotowaniem obrony i szkoleniem pracowników kierował [[GUDERSKI KONRAD, dowódca obrony Poczty Polskiej, honorowy obywatel Gdańska, patron gdańskiej ulicy | ppor. Konrad Guderski]], oddelegowany do Gdańska przez Sztab Główny Wojska Polskiego. Niemiecki plan ataku został opracowany w lipcu 1939 przez dowodzącego II Rewirem Policyjnym Polizeiobermeistra Ericha Goertza. Zakładał on, że w natarciu weźmie udział 150 policjantów. Część tych sił miała dostać się do gmachu poczty przez dziurę wybitą w ścianie przylegającego budynku Krajowego Urzędu Pracy. Pozostałe oddziały miały atakować od frontu. <br/><br/> 
1 IX 1939 około godziny 4.45, prawie równocześnie z atakiem na [[WESTERPLATTE | Westerplatte]], oddziały niemieckiej policji porządkowej i SS ([[HEIMWEHR DANZIG, formacja wojskowa | SS Heimwehr Danzig]] oraz [[WACHSTURMBANN EIMANN SS, jednostka do zadań specjalnych | Wachsturmbann Eimann SS]]), wspierane przez trzy pojazdy opancerzone ADGZ, przypuściły szturm. Całością sił niemieckich dowodził płk Willi Bethke. Opór stawiło około 50 pocztowców – w budynku znajdowało się więcej osób, między innymi dozorca Jan Pipka (20 VII 1872 – 2 IX 1939 Gdańsk) z żoną Małgorzatą (21 VII 1886 – 19 IX 1963 Gdańsk; 8 IV 1948 była świadkiem oskarżenia w gdańskim procesie [[FORSTER ALBERT MARIA, gauleiter Gdańska | Alberta Forstera]]) i wychowanicą [[BARZYCHOWSKA ERWINA, uczennica, honorowa obywatelka miasta Gdańska, patronka ulicy | Erwiną Barzychowską]] – uzbrojonych w lekką broń maszynową (trzy karabiny maszynowe Browning wz. 28), karabiny, pistolety (40 sztuk) i granaty ręczne (trzy skrzynki). Mieli oni utrzymać się przez sześć godzin, aż do nadejścia odsieczy oddziałów Armii „Pomorze”. Obrońcy odparli pierwsze ataki niemieckiej piechoty i pojazdów opancerzonych. Atakujący sprowadzili artylerię (dwie lekkie haubice polowe kalibru 75 mm i haubicę kalibru 105 mm), której ostrzał spowodował poważne uszkodzenie budynku, oraz dwa samochody pancerne służące za ochronę żołnierzom piechoty. Około godziny 17.00 oddziałom niemieckim udało się zająć część gmachu. Obrońcy zostali zepchnięci do piwnic, gdzie kontynuowali walkę. Żołnierze niemieccy wpompowali z motopompy strażackiej do pomieszczeń benzol, który podpalony objął pożarem piwnice i częściowo parter wschodniego skrzydła budynku. W tych warunkach dalszy opór był niemożliwy. Około godziny 19.00 pocztowcy zaprzestali walki. <br/><br/>
Poległo ośmiu pocztowców, dwóch z nich Niemcy zastrzelili, mimo że wyszli z budynku jako parlamentariusze. Do niewoli dostały się 44 osoby, 28 przewieziono do budynku Prezydium Policji, 16 rannych odwieziono do szpitala. Spośród rannych sześcioro zmarło, głównie z powodu rozległych oparzeń (wśród nich Erwina Barzychowska). Wykorzystując zamieszanie spowodowane wejściem Niemców do budynku, uciekło z niego sześciu obrońców. Dwóch z nich (Franciszek Mionskowski i [[FLISYKOWSKI ALFONS, obrońca Poczty Polskiej w 1939, honorowy obywatel Gdańska | Alfons Flisykowski]]) zatrzymano 2 września, pozostałym udało się doczekać zakończenia II wojny światowej. Przeżyła także Małgorzata Pipka, przetrzymywana w różnych miejscach odosobnienia na terenie Gdańska do roku 1943, potem zwolniona. Pozostałych 38 obrońców w dwóch procesach niemieckich sąd wojenny pod przewodnictwem [[BODE KURT, prawnik, członek NSDAP | Kurta Bode]] skazał na karę śmierci (obrońców przygotowywał na śmierć ks. [[PREUSS PAUL (PAWEŁ), duchowny katolicki, kapelan polowy Wehrmachtu w 1939 | Paul (Paweł) Preuss]]); wyrok wykonano 5 X 1939 o godzinie 6.15 na strzelnicy na Zaspie (zob. [[WACHSTURMBANN EIMANN SS, jednostka do zadań specjalnych | Wachsturmbann Eimann SS]]).   {{author: BG}} {{author: MW}} <br/><br/>
Szczątki rozstrzelanych były poszukiwane w październiku 1946 i w sierpniu 1947, odnaleziono je 26 VIII 1991 w mogile przy al. Jana Pawła II 20 (zazwyczaj przywołuje się błędną datę 28 VIII), w tym miejscu w 1992 powstał [[POMNIK „W HOŁDZIE BOHATEROM”, Zaspa, al. Jana Pawła II | pomnik „W Hołdzie Bohaterom”]].  Po zakończeniu badań naukowych 4 IV 1992 prochy wystawiono na widok publiczny w [[KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY | kościele św. Brygidy]], w dniu następnym uroczyście złożono na [[CMENTARZ NA ZASPIE | cmentarzu na Zaspie]]. 29 VIII 1993 odsłonięto tu nagrobek-pomnik obrońców Poczty, poświęcony przez [[JANKOWSKI HENRYK, ksiądz | ks. Henryka Jankowskiego]]. 25 V 1998 Sąd Krajowy w Lubece, dzięki długoletnim staraniom rodzin obrońców i niemieckiego publicysty Dietera Schenka (zob. [[HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA | honorowe obywatelstwo miasta Gdańska]]) formalnie uniewinnił i zrehabilitował wszystkie ofiary tego mordu sądowego. 21 V 1998 wszystkim obrońcom nadano [[HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA | honorowe obywatelstwo Gdańska]]. <br/><br/>
W okresie II wojny światowej w gmachu Poczty Polskiej siedzibę miał Prezydent Krajowego Urzędu Pracy [[OKRĘG RZESZY GDAŃSK-PRUSY ZACHODNIE | Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie]], podlegający Ministerstwu Pracy Rzeszy. Budynek został zniszczony w marcu 1945, 1 IX 1946 odsłonięto przed nim płytę pamiątkową. Odbudowę rozpoczęto w październiku 1950, 1 IX 1957 odsłonięto na murze tablice pamiątkowe z opisem wydarzeń i z nazwiskami poległych (odnowione w 1979 z błędami między innymi w nazwiskach obrońców i wieku niektórych z nich, zastąpione nowymi, odsłoniętymi 11 XI 2018). Po zakończeniu odbudowy 27 I 1952 kompleks przekazano Ministerstwu Poczty i Telekomunikacji, które w gmachu głównym (przy pl. Obrońców Poczty Polskiej) uruchomiło Urząd Pocztowy nr 1, a skrzydło boczne (od ul. Tartacznej) oddało Technikum Telekomunikacyjnemu ([[ZESPÓŁ SZKÓŁ ŁĄCZNOŚCI | Zespół Szkół Łączności]]). Po uzyskaniu przez technikum w 1959 nowej siedziby przy ul. Podwale Staromiejskie 51–52 w skrzydle bocznym powstał internat tej szkoły. W 1979 – z okazji 40-lecia wybuchu II wojny światowej – zagospodarowano przestrzeń wokół gmachu, 31 sierpnia uroczyście (w obecności ministra łączności Edwarda Kowalczyka, I sekretarza PZPR w Gdańsku [[FISZBACH TADEUSZ, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR| Tadeusza Fiszbacha]], prezydenta Gdańska [[MŁYNARCZYK JERZY MARIAN, prezydent Gdańska| Jerzego Młynarczyka]] i między innymi 17 pracowników byłej Poczty Polskiej w II WMG w umundurowaniu z tego czasu) ponownie (po 40 latach) otwarto Urząd Pocztowy w Gdańsku nr 1 oraz nowoutworzone Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku (do roku 2003 będące oddziałem Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, następnie oddziałem [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historycznego Miasta Gdańska]]). 1 IX 1979 przed gmachem odsłonięto [[POMNIK OBROŃCÓW POCZTY POLSKIEJ, plac Obrońców Poczty Polskiej | Pomnik Obrońców Poczty Polskiej]].<br/><br/>
W 1958 Stanisław Różewicz zaprezentował film fabularny ''Wolne miasto'', poświęcony obronie Poczty Polskiej (zob.[[GDAŃSK W FILMIE | Gdańsk w filmie]]). W ramach obchodów 80 rocznicy wybuchu II wojny światowej, 31 VIII 2019 w [[DWÓR ARTUSA| Dworze Artusa]] przedstawiono premierę filmu dokumentalno-animowanego (77 minut) „Obrońcy Poczty”, w reżyserii Damiana Wenty.<br/><br/> 
Od 22 VII 1962 imię Obrońców Poczty Polskiej nosi osiedle mieszkaniowe w [[RUDNO | Rudnie]] (rejon ul. Głęboka, Długie Ogrody, Powalna, Mostek). W 1945 dawną ulicę Bahnstraße w Oliwie nazwano ul. Poczty Gdańskiej, pod tą błędną nazwą (poczta gdańska należała do Niemców) mając na myśli Pocztę Polską. {{author: BŚ}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|- 
|+ Obrońcy Poczty Polskiej
|- 
! colspan="2" | Polegli podczas walki 
|- 
| ppor. [[GUDERSKI KONRAD, dowódca obrony Poczty Polskiej, honorowy obywatel Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Konrad Guderski]]
| Brunon Marszałkowski
|- 
| dr [[MICHOŃ JAN, obrońca Poczty Polskiej, honorowy obywatel Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Jan Michoń]]
| Stanisław Rekowski
|- 
| Bronisław Szulc
| Józef Wąsik
|- 
| NN
| NN
|- 
! colspan="2" | Zmarli w szpitalu wskutek odniesionych ran i oparzeń
|- 
| Bernard Binnebesel
| Stefan Cywiński
|- 
| Alojzy Franz
| Józef Mitkowski
|- 
| Jan Pipka
| [[BARZYCHOWSKA ERWINA, uczennica, honorowa obywatelka miasta Gdańska, patronka ulicy | Erwina Barzychowska]]
|- 
! colspan="2" | Rozstrzelani na Zaspie 5 X 1939
|- 
| Jan Banaszkowski
| Władysław Bazgier
|- 
| Stefan Bączkowski
| Heliodor Becker
|- 
| Alojzy Bela
| [[BINKOWSKI ANDRZEJ, obrońca Poczty Polskiej w 1939, honorowy obywatel Gdańska  | Andrzej Binkowski]]
|- 
| Florian Budziak
| [[CYGALSKI MAKSYMILIAN, obrońca Poczty Polskiej, honorowy obywatel Gdańska | Maksymilian Cygalski]]
|- 
| Jan Ellwardt
| [[FLISYKOWSKI ALFONS, obrońca Poczty Polskiej w 1939, honorowy obywatel Gdańska | Alfons Flisykowski]]
|- 
| Kazimierz Gdaniec
| Konrad Grotha
|- 
| Jan Klimek
| Franciszek Klinkosz
|- 
| Władysław Koprowiak
| Franciszek Krauze
|- 
| Franciszek Kuntz
| Władysław Kupka
|- 
| Wojciech Kurkowski
| Augustyn Lis
|- 
| Franciszek Magulski
| [[MAJEWSKI BERNARD, obrońca Poczty Polskiej, honorowy obywatel Gdańska, współpatron gdańskiej ulicy | Bernard Majewski]]
|- 
| Franciszek Mionskowski
| Jan Nowak
|- 
| Stefan Nowakowski
| Kazimierz Orzechowski
|- 
| Brunon Piełowski
| Sylwester Płoszyński
|- 
| Ignacy Połom
| Aleksander Racki
|- 
| Franciszek Rąbca
| Kazimierz Rogaczewski
|- 
| Józef Rzepka
| Leon Schreiber
|- 
| Ignacy Sikorski
| Józef Strzelecki
|- 
| Leonard Wiśniewski
| Piotr Teshmer
|- 
! colspan="2" | Uciekli z budynku Poczty Polskiej i przeżyli II wojnę światową
|- 
| [[GÓRSKI ANDRZEJ,  obrońca Poczty Polskiej w 1939, honorowy obywatel Gdańska | Andrzej Górski]]
| Franciszek Mielewczyk (zm. 31 XII 1988 Gdańsk)
|- 
| Władysław Mielewczyk* 
| Augustyn Młyński
|-
| class="authorEgTab" | *8 IV 1948 był świadkiem oskarżenia w gdańskim procesie [[FORSTER ALBERT MARIA, gauleiter Gdańska | Alberta Forstera]]. <br/> {{author: BG}}, {{author: MW}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]