NOWE SZKOTY
| < Poprzednie | Następne > |
NOWE SZKOTY (Neuschottland, Neu Schottland), rejon ul. Wyspiańskiego i Leczkowa w dzielnicy Dolny Wrzeszcz, pierwotnie osada leżąca między Kuźniczkami i Młyniskami. Powstały w 2. połowie XVI wieku (przed 1601) wokół młyna (tzw. opackiego (Abtsmühle), też: Loytzów) zasilanego prądami potoku Strzyża; młyn istniał nad stawem powstałym w miejscu, w którym do Strzyży uchodził Potok Królewski (staw zasypano w okresie międzywojennym). Nazwa pochodzi od osadników szkockich, w odróżnieniu od starszego osiedla Stare Szkoty. Osada podzielona była na dwie części: Nowe Szkoty oliwskie (lewobrzeżne, należące do dóbr opactwa cysterskiego z Oliwy) oraz Nowe Szkoty gdańskie (prawobrzeżne, pierwotnie należące do wsi Suchanino, będącej własnością Gdańska).
W XVII wieku w posiadaniu rodziny Kostków, w XVIII wieku – własność rodziny Wejherów, odkupione w 1776 roku przez króla pruskiego Fryderyka II i włączone w 1777 administracyjnie do gminy wrzeszczańskiej. Stał tam dwór otoczony parkiem. W roku 1772 liczyły 280 mieszkańców. W XVIII wieku na północnym skraju powstało ważne skrzyżowanie dróg łączących Oliwę, wieś Strzyżę, Kuźniczki i Zaspę z Brunowem, Wrzeszczem i Gdańskiem (obecny plac Komorowskiego). W połowie XVIII wieku utworzono opływ potoku Strzyża na północ od osady, obecnie na tym odcinku jest to jego właściwy nurt. W 1733 miejsce obozowania wojsk saskich ( oblężenie Gdańska 1734). W 1739 dzierżawca części cysterskiej, a także Letnicy, Ernst Burski, przyjęty został do konfraterni klasztoru oliwskiego.
Na początku XIX wieku liczyły około 300 mieszkańców. Domniemane miejsce noclegu Napoleona Bonaparte w 1807 (legenda nieprawdziwa), miejsce stacjonowania wojsk oblegających Gdańsk w 1813, a także wzniesienia polowych umocnień fortyfikacyjnych. W 1814 większość osady znalazła się w granicach administracyjnych Gdańska (jako część dzielnicy Wrzeszcz), w 1877 włączono do Gdańska pozostały fragment. W latach 1905–1907 przy An der Abtsmühle (ul. Leczkowa) wzniesiono szkołę (Neuschottland-Schule); w latach 20. XX wieku na wschodnim skraju dawnej osady wytyczono aleję, mającą docelowo połączyć obecną al. Grunwaldzką z Brzeźnem ( al. Hallera), co w rezultacie doprowadziło do degradacji dawnej drogi nowoszkockiej. Teren intensywnie zabudowany do połowy XX wieku, w związku z ekspansją Wrzeszcza w kierunku wschodnim.
Na początku XX wieku nazwy Nowe Szkoty zaczęto używać w odniesieniu do większego obszaru, wykraczającego poza historyczne granice osady (między innymi efekt działalności Wohnungsgenossenschaft Neuschottland – Towarzystwa Mieszkaniowego Nowe Szkoty i przystanku kolejowego). Nazwa utrzymana po II wojnie światowej (oficjalnie od 1949, przymiotnik: nowoszkocki). Projektujący powstałe w 2. połowie XX wieku budynki zignorowali skalę i zabytkowy charakter dawnej osady: w latach 50. XX wieku przy ul. Leczkowa 1A powstał budynek użyteczności publicznej (początkowo Państwowe Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych, następnie Międzyszkolna Bursa nr 1, Centrum Pomocy Dziecku i Rodzinie, obecnie Pogotowie Opiekuńcze i Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej) oraz domy studenckie Politechniki Gdańskiej, po 1980 – wieżowiec Internatu Szkół przy Stoczni Gdańskiej (obecnie budynek mieszkalny). Po dawnej osadzie pozostały zrekonstruowane w ostatnich 2 dekadach budynki (dwór i karczma, odpowiednio: ul. Leczkowa 21 i 1) oraz układ ul. Wyspiańskiego i Leczkowa. Nazwa przetrwała w mianie nieczynnego obecnie przystanku Szybkiej Kolei Miejskiej na linii łączącej Gdańsk z Nowym Portem. W 2001 utworzono Park nad Strzyżą, lokalizacją nawiązujący do dawnego parku dworskiego.
