NOWE OGRODY
| < Poprzednie | Następne > |
NOWE OGRODY (1455: newe garten, następnie Nygarten, Neugarten, także Neuss), pierwotnie dzielnica ogrodów. Pierwszy odnotowano w 1378 roku, po zachodniej stronie Kanału Raduni, koło szpitala św. Gertrudy. W roku 1385 było ich 12, w 1430 – co najmniej 45. Wielokrotnie niszczone podczas wojen (np. w 1461 podczas wojny trzynastoletniej przez Krzyżaków), od roku 1656 były bezpieczne wewnątrz nowego zewnętrznego pasa fortyfikacji, z fosą (nad którą akweduktem przerzucono wody Potoku Siedleckiego). W 1687 istniało ponad 200 ogrodów, liczne gospody, letnie rezydencje gdańszczan i szlachty.
Główna ulica (Nowe Ogrody) wiodła do bramy Nowych Ogrodów (1656) w zewnętrznym pasie fortyfikacji (obecnie skrzyżowanie ul. Nowe Ogrody, Powstańców Warszawskich, Kartuskiej i Pohulanki). Części dużego placu przed Bramą Wyżynną przyjmowały – zależnie od rodzaju zorganizowanego na nich handlu – nazwy Targów: Końskiego (w 1617 Ros Markt), Bydlęcego (w 1625 Ochsenmarkt), Rakowego (w 1763 Krebsmarkt) i Siennego (w 1866 Heumarkt). Przy tym ostatnim funkcjonowały, napędzane wodami Kanału Raduni, trzy młyny garbarskie (najstarszy zbudowany w roku 1374), folusz i od połowy XVI wieku Kunszt Wodny. W 1841 roku na parceli (z budynkiem, zniszczonym w 1945, przy obecnych torach kolejowych, po ich stronie wschodniej, dawny nr 18/19), nabytej od kupca Johanna Henrichsdorffa, działała loża masońska Eugenia – stąd obecna nazwa ul. Masońskiej (w 1877 Logengang, w 1939–1945 Langer Gang), dawniej – już w roku 1428 – Schinkla (Schinkelgasse) ( wolnomularstwo). Przy obecnej ul. Hucisko, nad Radunią, dowodnie od 1432 roku istniała huta srebra, następnie wytwórnia prochu. W połowie XIX wieku przy obecnym Targu Rakowym działał zieleniec Mały Błędnik ( Błędnik Mały).
Wielkie zmiany przyniosła 2. połowa XIX wieku i XX wiek. W 1867 roku przeprowadzono bocznicę kolejową do Nowego Portu z przystankiem w zasypanej fosie ( kolej). Wykop kolei odciął Targ Sienny i Targ Rakowy od pozostałej części Nowych Ogrodów. W roku 1895 zaczęto rozbiórkę ciągu fortyfikacji wewnętrznych, na których miejscu powstały eleganckie ulice. W 1899 nowa ul. Hucisko (Silberhütte) połączyła Targ Drzewny z Nowymi Ogrodami, przy których powstały: szpital diakonis ewangelickich (1860, pod nr. 23, od 1875 nr 3–5 na terenie kupionym od spadkobierców Friedricha Adolfa Gottschalka, obecnie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Mikołaja Kopernika), Sejmik Prowincji (1880) – późniejszy Sejm II Wolnego Miasta Gdańska (WMG; zniszczony w roku 1945), Nadprezydentura (1886) – późniejszy Senat II WMG (zniszczony – na części obecnie Urząd Miejski), fundację cesarzowej Augusty Wiktorii dla chorych i samotnych (1901), gmach sądów (1910).
W 1921 roku rozebrano Bramę Nowych Ogrodów i zasypano istniejącą przed nią fosę. W budynku Nowe Ogrody 27 urzędował przed 1939 rokiem Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Do Nowych Ogrodów zalicza się także Piaskownię (Sandgrube), teren przy obecnej ul. Rogaczewskiego, nazwany od wykopu w rejonie Szpitala Miejskiego (Lazaretu przy Sandgrube), obecnie budynek Dyrekcji Lasów (nr 9/13). W roku 1932 na zachodnim końcu ulicy staraniem ks. Franciszka Rogaczewskiego powstał polski kościół Chrystusa Króla. W 1945 większość zabudowy uległa zniszczeniu. Przy ul. Masońskiej przetrwał XIX-wieczny klasztor elżbietanek, w którym spędził ostatnie lata życia usunięty przez hitlerowców z Pelplina bp. Konstanty Dominik. W tym samym roku ul. Neugarten nazwano Nowym Światem, następnie ul. Świerczewskiego, a po 1989 powrócono do nazwy Nowe Ogrody.
11 XI 1947 otwarto nowo wybudowany wiadukt kolejowy łączący ul. Hucisko z Nowymi Ogrodami (zastąpiony nowym w latach 1960–1961, z wydzielonym dwutorowym pasem tramwajowym, przebudowany w roku 2000). 17 VIII 1948 położono kamień węgielny pod siedzibę planowanego gmachu Izby Skarbowej (Nowe Ogrody nr 8/12), według projektu Wandy Podczaskiej-Wyszyńskiej, do którego w grudniu 1950 przeniesiono Wydział Finansowy Miejskiej Rady Narodowej (z gmachu przy ul. 3 Maja nr 9), a do marca 1951 – pozostałe wydziały władz miasta.
