MURY OBRONNE
| < Poprzednie | Następne > |
( Katowni i Wieży Więziennej) oraz zachodniej linii średniowiecznych fortyfikacji miejskich, 1950
MURY OBRONNE ( fortyfikacje). Najstarsze umocnienia obronne posiadało XIII-wieczne miasto na prawie lubeckim ( Stare Miasto). W efekcie buntu z lat 1271–1272 rozebrano je w 1272 z rozkazu księcia Mściwoja II. W okresie 1294–1295 Przemysł II zezwolił mieszczanom na wzniesienie drewnianych umocnień, jednak na przełomie 1308 i 1309 z rozkazu zakonu krzyżackiego zostały rozebrane. W dotychczasowych badaniach archeologicznych nie znaleziono ich śladów.
26 III 1343, na podstawie przywileju wielkiego mistrza Ludolfa Königa, położono kamień węgielny pod budowę murów obronnych Głównego Miasta Gdańska. Budowę rozpoczęto od najważniejszego, z punktu widzenia strategicznego, południowo-zachodniego narożnika miasta, od Baszty Narożnej poczynając. Do połowy XIV wieku mur z licznymi basztami i bramami otaczał Główne Miasto od południa, zachodu i północy. Linia tego muru, długości ponad 2.300 m, jest czytelna do dziś. Wzdłuż niego, od strony miasta, biegła uliczka murowa o szerokości 4,3 m, na zewnątrz znajdowała się fosa. Niewiele wiadomo o murze wschodnim, wzdłuż brzegu Motławy. Na pewno istniał na północ od Żurawia, brakuje danych o dacie jego powstania oraz czy mur istniał także na południe od niego.
Pierwotny mur obronny był stosunkowo niski, wznosił się około 5 m ponad teren. Grubość muru w dolnej partii wynosiła 120–150 cm. Zwieńczony był prostokątnymi blankami o grubości 60–80 cm, długości około 2 m i wysokości około 1 m. Blanki najprawdopodobniej pozbawione były strzelnic. Od strony miasta znajdował się chodnik dla straży, początkowo dość wąski (najwyżej około 80 cm szerokości), ale mógł być poszerzony drewnianą konstrukcją.
Po uzyskaniu w 1379 zgody wielkiego mistrza Winricha von Kniprode, przed murami obronnymi wybudowano drugi, tzw. niski, i usypano międzymurze (tzw. parchan), którego szerokość wahała się od 3 do 10 m. Nowy mur otoczył miasto od południa i częściowo zachodu (do Bramy Długoulicznej – bo taki odcinek obejmowała zgoda z 1379), w XV wieku został przedłużony do Baszty Jacek. Nie jest znana jego wysokość. Grubość muru niskiego była zbliżona do grubości muru wysokiego i wynosiła około 150 cm; zwieńczony był prostokątnym blankowaniem. Średnia długość zaopatrzonych w strzelnice blanków wynosiła około 2,5 m.
Mur niski nie był wzmocniony basztami. Wyjątek stanowiła Baszta Mała w południowo-zachodnim narożniku (przed Basztą Narożną), natomiast bramy w murze wysokim wyposażono w przedbramia w linii muru niskiego. Zapewne w tym okresie poszerzano murowany chodnik straży muru wysokiego, opierając go na ceglanych łękach: fragment zrekonstruowany przy obecnej ul. Latarnianej.
Kolejny etap przebudowy murów obronnych Głównego Miasta nastąpił w 2. połowie XV wieku. Podwyższono mur wysoki o około 5 m, wieńcząc go blankowaniem. Szerokie na około 90 cm przestrzenie międzyblankowe były przesklepione. Grzbiet blankowania wyniesiony został około 2,5 m ponad poziom chodnika straży. Wysokość muru oraz niezbyt duża szerokość ceglanego chodnika pozwalają przypuszczać, że posiadał drewniany chodnik straży, wsparty na belkach zakotwionych w murze. Być może był on przykryty dachem.
W 2. połowie XV wieku mury obronne uzyskało również Stare Miasto (w miejsce obwarowań ziemnych i może częstokołu) oraz Stare Przedmieście. Od 2. połowy XVI wieku straciły militarne znaczenie. Rozebrano mury Starego Miasta i Starego Przedmieścia; mury Głównego Miasta zaczęto obustronnie obudowywać zabudową mieszkalną i gospodarczą, dzięki temu znaczna ich część przetrwała do 1945. Zachowane są, w różnym stopniu, fragmenty na wszystkich historycznych ciągach (z wyjątkiem wschodniego). Fragment wraz z Basztą Latarnianą przy obecnej ul. Latarnianej planowano przeznaczyć na urządzenie stałej ekspozycji średniowiecznych fortyfikacji gdańskich.
