MONETA JAN, kaznodzieja polski
| Linia 3: | Linia 3: | ||
'''JAN MONETA''' (21 VI 1659 Marggrabowa (Olecko) – 6 III 1735 [[RĘBOWO | Rębowo]]), kaznodzieja, tłumacz. Syn Leonarda (zm. 21 XII 1690) i Marii z domu Wieńczewskiej. Od 1673 uczył się w szkole katedralnej w Knipawie (dzielnica Królewca), w 1678 podjął studia filozoficzne i teologiczne na uniwersytecie w Królewcu. Od 1681 do 1688 kantor, konrektor i rektor w szkole luterańskiej w Wilnie, zrezygnował ze względu na stan zdrowia. Od 1689 w Toruniu wychowawca synów polskiego kaznodziei Aarona Bliwernitza, profesora miejscowego gimnazjum Samuela Schönwalda i rajcy Heinricha Czimmermanna. Od 1691 do 1696 kantor, konrektor i rektor szkoły luterańskiej w Grudziądzu. W 1689 kaznodzieja w Suszu.<br/><br/> | '''JAN MONETA''' (21 VI 1659 Marggrabowa (Olecko) – 6 III 1735 [[RĘBOWO | Rębowo]]), kaznodzieja, tłumacz. Syn Leonarda (zm. 21 XII 1690) i Marii z domu Wieńczewskiej. Od 1673 uczył się w szkole katedralnej w Knipawie (dzielnica Królewca), w 1678 podjął studia filozoficzne i teologiczne na uniwersytecie w Królewcu. Od 1681 do 1688 kantor, konrektor i rektor w szkole luterańskiej w Wilnie, zrezygnował ze względu na stan zdrowia. Od 1689 w Toruniu wychowawca synów polskiego kaznodziei Aarona Bliwernitza, profesora miejscowego gimnazjum Samuela Schönwalda i rajcy Heinricha Czimmermanna. Od 1691 do 1696 kantor, konrektor i rektor szkoły luterańskiej w Grudziądzu. W 1689 kaznodzieja w Suszu.<br/><br/> | ||
W Gdańsku od 8 XII 1699 był pastorem i polskim kaznodzieją w [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA | kościele św. Ducha]] oraz w tamtejszym [[SZPITAL ŚW. DUCHA | szpitalu]] (obok Jędrzeja Waszety był jednym z dwóch polskich kaznodziei w Gdańsku). Opracował (przy udziale Jędrzeja Waszety, lektora języka polskiego w [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]]) i wydał ''Kancjonał'' (1723), obejmujący ponad 400 pieśni, wśród których były utwory tłumaczone przez niego z języka niemieckiego. Opracował i opublikował podręcznik do nauki języka polskiego ''Enchiridion Polonicum oder Polnisches Handbuch'' (1720), kilkanaście razy wznawiany. Podręcznik zawierał między innymi zasady gramatyki, rozmówki polsko-niemieckie, przysłowia oraz słowniki niemiecko-polskiego i polsko-niemieckiego (oparte na podręczniku [[WOYNA JAN KAROL | Jana Karola Woyny]], zbiorach przysłów Andrzeja Maksymiliana Fredry i Grzegorza Knapskiego). Nie wiadomo, czy jego ''Enchiridion'' wszedł do kanonu Gimnazjum Akademickiego, miał silną konkurencję w używanych tam podręcznikach gramatyki: łacińsko-niemieckiego według Johannesa Rheniusa oraz niemieckojęzycznego podręcznika łaciny ''Vestibulum'' Jana Amosa Komeńskiego (Comeniusa), do których polskie uzupełnienia napisał Krzysztof Liebruder (Christophorus Liebruderus). <br/><br/> | W Gdańsku od 8 XII 1699 był pastorem i polskim kaznodzieją w [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA | kościele św. Ducha]] oraz w tamtejszym [[SZPITAL ŚW. DUCHA | szpitalu]] (obok Jędrzeja Waszety był jednym z dwóch polskich kaznodziei w Gdańsku). Opracował (przy udziale Jędrzeja Waszety, lektora języka polskiego w [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]]) i wydał ''Kancjonał'' (1723), obejmujący ponad 400 pieśni, wśród których były utwory tłumaczone przez niego z języka niemieckiego. Opracował i opublikował podręcznik do nauki języka polskiego ''Enchiridion Polonicum oder Polnisches Handbuch'' (1720), kilkanaście razy wznawiany. Podręcznik zawierał między innymi zasady gramatyki, rozmówki polsko-niemieckie, przysłowia oraz słowniki niemiecko-polskiego i polsko-niemieckiego (oparte na podręczniku [[WOYNA JAN KAROL | Jana Karola Woyny]], zbiorach przysłów Andrzeja Maksymiliana Fredry i Grzegorza Knapskiego). Nie wiadomo, czy jego ''Enchiridion'' wszedł do kanonu Gimnazjum Akademickiego, miał silną konkurencję w używanych tam podręcznikach gramatyki: łacińsko-niemieckiego według Johannesa Rheniusa oraz niemieckojęzycznego podręcznika łaciny ''Vestibulum'' Jana Amosa Komeńskiego (Comeniusa), do których polskie uzupełnienia napisał Krzysztof Liebruder (Christophorus Liebruderus). <br/><br/> | ||
| − | Od 1714 mieszkał w wynajmowanym domu przy Frauengasse | + | Od 1714 mieszkał w wynajmowanym domu przy Frauengasse ([[MARIACKA, ulica | ul. Mariacka]]). Był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy w Suszu 20 X 1696 z córką tamtejszego burmistrza Elizabeth Hartmann, po raz drugi w Gdańsku 18 I 1701 z Anną Tresin, wdową po kaznodziei przy [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]], po raz trzeci 25 II 1717 z Marią Heleną Beck, wdową po gdańskim prokuratorze Ernście Seylerze. Syn z pierwszego małżeństwa, Johann (17 V 1698 – 5 IX 1757) był duchownym luterańskim i autorem pism teologicznych.<br/><br/> |
Zmarł nagle podczas odwiedzin chorego w Rębowie i udzielania mu komunii, po wygłoszeniu wcześniej w ciągu dnia dwóch kazań. Pochowany w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]]. {{author: EK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | Zmarł nagle podczas odwiedzin chorego w Rębowie i udzielania mu komunii, po wygłoszeniu wcześniej w ciągu dnia dwóch kazań. Pochowany w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]]. {{author: EK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
Wersja z 09:03, 3 lip 2022
JAN MONETA (21 VI 1659 Marggrabowa (Olecko) – 6 III 1735 Rębowo), kaznodzieja, tłumacz. Syn Leonarda (zm. 21 XII 1690) i Marii z domu Wieńczewskiej. Od 1673 uczył się w szkole katedralnej w Knipawie (dzielnica Królewca), w 1678 podjął studia filozoficzne i teologiczne na uniwersytecie w Królewcu. Od 1681 do 1688 kantor, konrektor i rektor w szkole luterańskiej w Wilnie, zrezygnował ze względu na stan zdrowia. Od 1689 w Toruniu wychowawca synów polskiego kaznodziei Aarona Bliwernitza, profesora miejscowego gimnazjum Samuela Schönwalda i rajcy Heinricha Czimmermanna. Od 1691 do 1696 kantor, konrektor i rektor szkoły luterańskiej w Grudziądzu. W 1689 kaznodzieja w Suszu.
W Gdańsku od 8 XII 1699 był pastorem i polskim kaznodzieją w kościele św. Ducha oraz w tamtejszym szpitalu (obok Jędrzeja Waszety był jednym z dwóch polskich kaznodziei w Gdańsku). Opracował (przy udziale Jędrzeja Waszety, lektora języka polskiego w Gimnazjum Akademickim) i wydał Kancjonał (1723), obejmujący ponad 400 pieśni, wśród których były utwory tłumaczone przez niego z języka niemieckiego. Opracował i opublikował podręcznik do nauki języka polskiego Enchiridion Polonicum oder Polnisches Handbuch (1720), kilkanaście razy wznawiany. Podręcznik zawierał między innymi zasady gramatyki, rozmówki polsko-niemieckie, przysłowia oraz słowniki niemiecko-polskiego i polsko-niemieckiego (oparte na podręczniku Jana Karola Woyny, zbiorach przysłów Andrzeja Maksymiliana Fredry i Grzegorza Knapskiego). Nie wiadomo, czy jego Enchiridion wszedł do kanonu Gimnazjum Akademickiego, miał silną konkurencję w używanych tam podręcznikach gramatyki: łacińsko-niemieckiego według Johannesa Rheniusa oraz niemieckojęzycznego podręcznika łaciny Vestibulum Jana Amosa Komeńskiego (Comeniusa), do których polskie uzupełnienia napisał Krzysztof Liebruder (Christophorus Liebruderus).
Od 1714 mieszkał w wynajmowanym domu przy Frauengasse ( ul. Mariacka). Był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy w Suszu 20 X 1696 z córką tamtejszego burmistrza Elizabeth Hartmann, po raz drugi w Gdańsku 18 I 1701 z Anną Tresin, wdową po kaznodziei przy kościele Bożego Ciała, po raz trzeci 25 II 1717 z Marią Heleną Beck, wdową po gdańskim prokuratorze Ernście Seylerze. Syn z pierwszego małżeństwa, Johann (17 V 1698 – 5 IX 1757) był duchownym luterańskim i autorem pism teologicznych.
Zmarł nagle podczas odwiedzin chorego w Rębowie i udzielania mu komunii, po wygłoszeniu wcześniej w ciągu dnia dwóch kazań. Pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny.
Bibliografia:
Faber Walther, Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen von der Reformation bis zum Weltkrieg, „Zeitschrift des Westpreußischen Gechichtsvereins“, H. 70, 1930, s. 125-126.
Nowak Zbigniew, Moneta Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, 21, 1976, s. 651-652.
Nowak Zbigniew, Moneta Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III, Gdańsk 1997, s. 249-250.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 65.
