KWARTAŁY
| < Poprzednie | Następne > |
KWARTAŁY, jednostki topograficzno-administracyjne Głównego Miasta Gdańska. w XV–XVIII wieku utworzone po buncie z roku 1416 w celu kontroli pospólstwa przez Radę Miejską. Obszar miasta podzielono na cztery strefy (kwartały), każdy podporządkowano jednemu z czterech burmistrzów i kilku rajcom. Granice wytyczono wzdłuż osi ul. św. Ducha oraz ul. Słodowników, Ławniczą, Kramarską, Podkramarską, Groblą I–IV, U Furty. Trzy od razu otrzymały nazwy od bram znajdujących się na ich terenie: kwartał Bramy Kogi (Koggentorquartier), później Kogi (Koggenquartier), obejmujący okolice Długiego Targu; kwartał Bramy Szerokiej (Breitetorquartier), później Szeroki (Breitequartier), obejmujący okolice kościoła św. Mikołaja i kwartał Bramy Wysokiej (Hohetorquartier), później Wysoki (Hohequartier), obejmujący okolice kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, czwarty początkowo nazwano kwartałem Świętego Ducha (Heiligengeistquartier) od leżącego na tym terenie szpitala, później Rybackim (Fischerquartier, od Targu Rybnego), obejmujący okolice kościoła św. Jana.
Po utworzeniu w 1526 roku nowej reprezentacji pospólstwa – tzw. stu mężów (Hundertmänner, Trzeci Ordynek), powoływano do niej po 25 osób z każdego kwartału. Wśród nich musiało być po 2 starszych, a od roku 1677 także 2 rzemieślników z cechów głównych (niekoniecznie zamieszkujących w kwartałach), czyli szewców, rzeźników, kowali i piekarzy. Stąd kwartał Kogi zwano też kwartałem szewców, kwartał Rybacki – rzeźników, kwartał Szeroki – kowali i kwartał Wysoki – piekarzy. Wybrani spoza cechów (kupcy, właściciele posesji, browarów itd.) musieli być mieszkańcami kwartału. Wyjątkowo powoływano żonatych posiadaczy obywatelstwa miejskiego, niespokrewnionych w ramach jednego kwartału. Początkowo wyboru dokonywała Rada Miejska, po 1677 prezentowano jej kandydatów do wyboru. Do 1571 roku Radzie Miejskiej przysługiwało prawo odwołania przedstawicieli kwartału ze składu Trzeciego Ordynku. Na czele kwartału stał mistrz (Quartiermeister) i zastępca, decyzje zapadały większością głosów, przy kworum 16 obecnych (na 25). Na czele zdolnych do służby mieszkańców ( straże obywatelskie, straże nocne) z 10 domów stali rotmistrzowie. Od roku 1575 kwartały w ramach Trzeciego Ordynku zbierały się na wspólne posiedzenia z Radą i Ławą Miejską dwa razy w roku. Wraz z rozrostem miasta, kwartały były poszerzane, np. ordynacja Augusta III z 20 VII 1750 rozszerzała bazę rekrutacyjną kwartału Rybackiego o Długie Ogrody. Wedle tej ordynacji, nieprzyjęcie wyboru do Trzeciego Ordynku groziło pozbawieniem praw obywatelskich, co świadczy o spadku atrakcyjności tej funkcji w XVIII wieku. Jako piąty kwartał 15 VII 1807 władze francuskie włączyły do Trzeciego Ordynku Stare Miasto. Na uroczystości i wojny każdy kwartał wystawiał po jednym regimencie (kolory chorągwi: Kogi – czerwony, Wysokiego – biały, Szerokiego – niebieski i Rybackiego – pomarańczowy), składającym się z czterech kompanii (Fahnen). Regimenty z kolei składały się z 12 chorągwi, na czele z kapitanami, porucznikami i chorążymi, ci ostatni opiekowali się inną dla każdej jednostki chorągwią. Kompetencje kwartałów w ramach Trzeciego Ordynku były ograniczone do konsultowania uchwał Rady Miejskiej, po 1545 roku ich zgoda była coraz częściej wymagana. Spisane uchwały kwartałów przedstawiane były Radzie Miejskiej przez mistrza.
Kwartały w Gdańsku symbolizowała studnia Czterech Kwartałów, usytuowana na ich styku, u zbiegu ul. św. Ducha i Grobli (obecnie na wprost Kaplicy Królewskiej). Nad studnią górowały cztery blaszane postacie, złączone w kształcie krzyża, patrzące w stronę swojego kwartału, w środku znajdowała się flaga Gdańska. W XIX wieku każda z blaszanych postaci trzymała sztandar z nazwą odpowiedniego kwartału. Rozebrano ją między rokiem 1853 a 1860. W 2005 ogłoszono konkurs na jej odbudowę w formie fontanny, zwyciężył projekt Ewy Koprowskiej-Szulc i Lucyny Kujawy, absolwentek gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. Otwarcia sterowanej komputerowo fontanny, z czterema (jak cztery kwartały) zamontowanymi w posadzce szklanymi kwadratami w kolorach białym, żółtym (błędnie zamiast pomarańczowego), czerwonym i niebieskim (z błędnym rozmieszczeniem w stosunku do położenia historycznych kwartałów) oraz z czterema lwami z brązu, dokonano 6 IX 2009.
