Tekst źródłowy strony KOŚCIÓŁ GARNIZONOWY ŚW. OLAFA

{{paper}}
[[File:Kościol_garnizonowy_sw._Olafa.jpg|thumb|Kościół św. Olafa i wieś Wisłoujście około 1734 na rycinie Christiana Winklera (obok twierdza w Wisłoujściu, w oddali klasztor w Oliwie (nr 9), w lewo Wrzeszcz (nr 7), Nowe Szkoty (nr 6), Grodzisko (nr 4), Chełm (nr 3), Biskupia Górka (nr 2))]]
[[File:Wisłoujście.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, Wisłoujście – widok twierdzy i kościoła św. Olafa (po prawej, z nr 4) od strony zachodniej, 1761–1765]]
[[File:3_Kosciol_garnizonowy_sw._Olafa.jpg|thumb|Kościół w latach 30. XX wieku, między twierdzą Wisłoujście a kościołem budynek plebani (z prawej), 1934]]

'''KOŚCIÓŁ GARNIZONOWY ŚW. OLAFA''', Wisłoujście (nieistniejący). W wyniku zmiany koryta Wisły w 1371, odsunięcia się jej nurtu od [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku]] gdańskiego i konieczności wzniesienia przy ujściu rzeki do morza kontrolującego ją blokhauzu ([[WISŁOUJŚCIE | Wisłoujście]]), funkcjonującego od 1379, na doraźne potrzeby religijne marynarzy i kupców powstała przy nim drewniana kaplica pod wezwaniem św. Olafa (wezwanie potwierdzone dla II połowy XV wieku). Po raz pierwszy wzmiankowano ją w 1403. Pod względem administracji kościelnej należała do biskupa pomezańskiego (z siedzibą w Kwidzynie), w końcu XV wieku bezprawne pretensje zgłaszało do niej biskupstwo włocławskie.<br/><br/>
W 1454 ([[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojna trzynastoletnia]]) znalazła się na obszarze należącym do Gdańska. Funkcjonowała sezonowo, od wiosny do św. Marcina (11 XI), zimę obsługujący ją kapelan spędzał w Gdańsku (około 1488 kapelan Georg, opuszczając na zimę kaplicę, utonął w Wiśle). W dobie reformacji, ostatecznie po 1557, pieczę nad kaplicą i parafią przejęli luteranie, pierwszy kaznodzieja luterański notowany był od około 1560 (Johann Krossling). Duchowni protestanccy posługiwali tu na ogół w pojedynkę, a tutejszy zbór zaliczał się do mniej ważnych w hierarchii ważności w luterańskim Ministerium Duchownym w Gdańsku.<br/><br/>
W 1577, tuż przed oblężeniem miasta przez wojska Stefana Batorego ([[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]]), kaplica św. Olafa została prewencyjnie zburzona. Przed 1608 kościół został odbudowany na południe od twierdzy jako niewielki budynek szachulcowy ze spadzistym dachem (widoczny na obrazie [[APOTEOZA GDAŃSKA | ''Apoteoza Gdańska'']] [[BLOCK ISAAK van den | Isaaka van den Blocka]] w grupie innych, przylegających do twierdzy budynków gospodarczych). Wezwania świątyni już nie odnawiano i odtąd zwano go najczęściej Garnizonowym lub kościołem w Wisłoujściu. Około 1600 zainstalowano w nim organy (pierwsze w kościołach położonych poza miastem). <br/><br/>
W 1671, wobec groźby zawalenia, dotychczasowy budynek rozebrano i wybudowano nowy. Nadano mu kształt gdańskiego herbu i wzniesiono w konstrukcji szkieletowej o wymiarach około 5 × 38 m. Był niższy od poprzedniego, przeniesiony ołtarz (z 1635, z obrazem „Chrystus i dowódca Kafarnaum” i między innymi boczną rzeźbą Chrystusa z klęczącymi żołnierzami) musiał zostać pozbawiony rzeźbionego zwieńczenia. W 1700 kapitan Johann Görtz ufundował konfesjonał w zakrystii, w której znajdowało się też 12 obrazów fundacji witryków (świeckich zarządców kościoła) Paula Zincka i Johanna Dölinga, oraz obraz pastora Gabriela Marquarda.<br/><br/>   
Spalony podczas [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU | oblężenia Gdańska w 1734]] i odbudowany z muru pruskiego w dwa lata później na tak zwanej kontraskarpie. W 1789 poddany kolejnej przebudowie. W 1807 ponownie zniszczony podczas oblężenia twierdzy przez wojska francuskie. W 1823 odbudowany na fundamentach poprzedniego na koszt państwa (za 8483 talary) wewnątrz bastionu nr 5 (odnowionej fortyfikacji Szańca Wschodniego). Zgodnie z zaleceniami władz wojskowych miał on wysokość i grubość murów przystosowaną w razie wojny do pełnienia funkcji blokhauzu. Od 1840 do 1893 był kościołem filialnym parafii Wniebowstąpienia ([[KOŚCIÓŁ NIEPOKALANEGO SERCA MARYI | Kościół Niepokalanego Serca Maryi]]) w [[NOWY PORT | Nowym Porcie]]. Od 1893 do 1945 ponownie kościół parafialny z własnym pastorem. Zniszczony w 1945, nieodbudowany. Ocalała plebania jest siedzibą komisariatu wodnego policji. {{author: BM}} {{author: SK}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|- 
|+ Pastorzy kościoła Garnizonowego św. Olafa
|-
| 1569
| Johann
|
|-
| 1575
| Johann Gromann
|
|-
| 1597–1598
| Zacharias Schalitz
|
|-
| 1605–1607
| Zacharias Witstock
|
|-
| 1607
| Joachim Frobi
|-
| 1608–1615
| Christoph Dücker
|
|-
| 1615–1624
| Caspar Bargel
|
|-
| 1625–1629
| Johann Phaner
|
|-
| 1629–1643
| Adam Büthner (zob. [[BÜTHNER FRIEDRICH, astronom, rektor szkoły św. Jana | Friedrich Büthner]])
|
|-
| 1644–1652
| Georg Daniel Koschwitz
|-
| 1653–1664
| Georg Schäfer
|
|-
| 1664–1677
| Ludovikus Bethius
|
|-
| 1677–1679
| Christian Gillmeister
|
|-
| 1679–1680
| [[GNOSPIUS ANDREAS | Andreas Gnospius]]
|
|-
| 1680–1700
| Gabriel Marquart
|
|-
| 1700–1709
| Michael Koch
|
|-
| 1709–1734
| Johann Ferest
|
|-
| 1734–1742
| Gottfried von Pehner
|
|-
| 1742–1756
| Johann Christian Gebhard
|
|-
| 1756–1761
| [[EHWALD rodzina | Johann Gottfried Ehwald]]
|
|-
| 1761–1784
| Beniamin Ephraim Krüger
|
|-
| 1784–1789
| Martin Friedrich Rahn
|
|-
| 1790–1809
| Ephraim Lindner 
|
|-
| 1809–1839
| [[BRAUSER ERNST LUDWIG | Ernst Ludwig Brauser]]
|
|-
| 1840–1893
| vacat, filia parafii Wniebowstąpienia Gdańsk-Nowy Port ([[KOŚCIÓŁ NIEPOKALANEGO SERCA MARYI | kościół Niepokalanego Serca Maryi]])
|
|-
| 1893–1920
| Walter Friedrich Emil Döring
|
|-
| 1920–1945
| Immanuel Zimmermann (4 III 1884 – po 1945), wyświęcony 5 X 1909
|
|-
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|} [[Category: Encyklopedia]][[Category: Przestrzeń miasta]]