GDAŃSKA GŁOWA

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Plan fortyfikacji Gdańskiej Głowy z 1656 roku, według rysunku Erika Dahlbergha rytował François de Lapointe

GDAŃSKA GŁOWA, obszar położony pomiędzy ramionami Wisły Leniwki i Szkarpawy, leżący na Wielkich Żuławach. W okresie nowożytnym wybudowano tu fortyfikacje, prawdopodobnie pierwsze stałe umocnienia powstały krótko przed 1626 rokiem jako szaniec z czterema bastionami. W 2. połowie lipca 1626 roku zajęty przez wojska szwedzkie i znacznie rozbudowany. Obsadzony silną załogą, pozwalał do 1635 roku kontrolować handel wiślany Gdańska. Pobierane były opłaty od przepływających do Gdańska statków wiślanych i tratew z drewnem. Zatrzymywano i konfiskowano towary potrzebne Szwedom. Powrócił pod zwierzchnictwo Gdańska po pokoju w Sztumskiej Wsi 12 IX 1635 roku. Ponownie twierdza obsadzona przez załogę wydzieloną z wojsk garnizonu miejskiego. Na wieść o zagrożeniu szwedzkim w roku 1655 obsadzona 200 żołnierzami. Zdobyta przez Szwedów w lutym 1656. Rozbudowali oni fortyfikacje, dzięki czemu powstała potężna twierdza wodno-ziemna typu holenderskiego o szerokości ponad 500 m. Załoga liczyła około 600–800 osób, około 50 dział różnych kalibrów, dowodził nią płk Nicolaus Dankwart Lillienström. Umocnienia zapewniały wojskom szwedzkim panowanie nad całą deltą Wisły i stanowiły dogodne miejsce wypadowe przeciwko Gdańskowi. W toku walk po 1655 roku kilkakrotnie próbowano odzyskać twierdzę, ale bezskutecznie.

Valentin von Winter

Decydujące oblężenie przez wojska koalicji antyszwedzkiej rozpoczęło się 25 IX 1659, kilka dni później nadciągnęły główne siły z wojskowym komendantem Gdańska płk. Valentinem von Winterem na czele. Liczba oblegających wynosiła około 5,5 tysiąca osób, uzbrojonych w około 40 dział i moździerzy. Wojska rozpoczęły uporczywy ostrzał i bombardowanie twierdzy. Szwedzi, zdani tylko na własne siły, skapitulowali i na honorowych warunkach opuścili umocnienia 22 XII 1659 roku. W tym samym dniu wojska gdańskie w liczbie 1500 żołnierzy zajęły twierdzę. Z tej okazji wybito medal autorstwa Johanna Höhna sen. Działania wojenne ukazały, że twierdza stanowi świetny punkt oporu oraz miejsce, z którego można kontrolować cały handel wiślany Gdańska.

Początkowo planowano rozbudować fortyfikacje, w końcu jednak zdecydowano się je rozebrać (2. połowa XVII wieku). Koszt ich utrzymania przekraczał możliwości Gdańska, ponadto obawiano się, że w przyszłości, zdobyta przez przeciwnika, ponownie może się stać miejscem blokady spływu wiślanego. Plan twierdzy znany jest z ryciny Erika Dahlberga opublikowanej w pracy Samuela von Pufendorfa De rebus a Carolo Gustavo (1696). W 1812 roku teren dawnej twierdzy został obsadzony przez Francuzów, co wskazuje, że doceniano jego strategiczne znaczenie; być może istniały tam jeszcze resztki dawnych umocnień. W czasie budowy w latach 1890–1895 nowego ujścia Wisły ( Przekop Wisły) część terenu dawnej twierdzy została zajęta przez nowe wały przeciwpowodziowe; w części wschodniej powstała w 1895 roku śluza odcinająca wody Szkarpawy od głównego nurtu Wisły, zwana śluzą w Gdańskiej Głowie – o konstrukcji żelbetowej, wyłożona cegłą klinkierową, długość 103 m (użytkowa 61 m), szerokość 12,50 m, głębokość 2,75 m. Od 1927 roku śluzę wyposażono w dwuskrzydłowe ręcznie otwierane wrota żelazne wykonane w Stoczni Klawittera. Przez śluzę wiedzie szlak wodny prowadzący z Gdańska na Zalew Wiślany. Obok od 1973 roku znajduje się stały most drogowy w miejsce istniejącej od średniowiecza przeprawy promowej na trasie do Malborka i Elbląga, zastąpionej w roku 1939 i po 1950 przez sezonowy most pontonowy. PP

⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania