DOLINA SCHWABEGO
| < Poprzednie | Następne > |
DOLINA SCHWABEGO (Schwabental), w Oliwie, obecnie uważana za część Doliny Radości, obszar do ujścia do Potoku Oliwskiego wód Potoku Czystej Wody. Od 1186 własność cystersów oliwskich, dzierżawiona. W XVI wieku istniał tam dwór i ogród użytkowane przez jezuitów (Jesuitengarten, obejmujący także teren sąsiedniej posiadłości Doliny Powagi) oraz Młyn XV ( młyny nad Potokiem Oliwskim i dopływami), własność Kacpra Jenischa. W 1601 gdańszczanin Jacob Schwabe odkupił od niego młyn ze stawem, w 1611 dwór od jezuitów. O nowym właścicielu było głośno po dokonanych przez niego malwersacjach i popełnionym w związku z tym samobójstwie w 1615, od jego nazwiska nazwano dwór i dolinę.
W 1642 właścicielem posiadłości był Jan von Bergen. Jeszcze w XVII wieku funkcjonował folusz. W 1700 nowy właściciel Jan Matzger uruchomił kuźnicę miedzi. W 1719 posiadłość zakupił Samuel Remus, właściciel sąsiedniej posiadłości Mackenshof (późniejszy Ernsttal). Na początku XVIII wieku istniała tu gospoda Pempenkrug. W 1733 Dolinę Schwabego i Mackenshof nabył od wdowy po Samuelu Remusie Balthasar Hagemeuster; następnie właścicielem był Kacper Ernest Wejher, w 1761 – Johann Christoph Junker, w latach 1801–1821 – Johann Georg Junker, posiadający także pięć włók i pięć morgów ziemi, ogród, stodołę, spichlerz, stajnię, kuźnię miedzi (w miejscu młyna), zabudowania mieszkalne dla pracowników. Powstał wówczas rokokowy dwór (Schwabenhof, obecnie ul. Bytowska 4) z prostym, geometrycznym ogrodem. W 1828 właścicielem został Christian Hildebrand; w 1843 powstała nowa kuźnica miedzi, tzw. Młyn XVI ( młyny nad Potokiem Oliwskim i dopływami). W latach 70. XIX wieku Johanna Hildebrand działała aktywnie w fundacji budowy w Pruszczu Gdańskim lazaretu Hermanna Wiedemanna (obecnie przychodnia specjalistyczna przy ul. Grunwaldzkiej 25).
W 1864 Dolinę Schwabego włączono w granice gminy Oliwa. Kolejnymi właścicielami byli: w 1888 Moritz Mastbaum, w 1893 Tylman Kuttenkauler. W 1898 właściciel Hugo Mrozek, po pożarze kuźni, otworzył w dworku (na parterze) restaurację, działającą do 1945. Po śmierci męża w 1913, prowadziła ją do końca działalności Elsa Mrozek wraz z córką Edith.
Ze względu na okoliczne atrakcyjne tereny spacerowe restauracja cieszyła się ogromną popularnością; w latach 20. XX wieku do dworu dobudowano dwie drewniane przybudówki-werandy, w których latem wystawiano dodatkowe stoliki. Główne wejście prowadziło groblą od strony obecnej ul. Bytowskiej, przy stawie spiętrzającym wodę na potrzeby młyna. Zwarta, prosta bryła dworu pełniła funkcję zwornika kompozycji całego założenia, do którego należał majdan gospodarczy i położony z tyłu ogród. Osiowość przedniej elewacji dworu podkreślały cztery formowane lipy drobnolistne, które tworzyły charakterystyczny dla gdańskiego rokoka zielony ganek. Położony na tyłach prosty, czterokwaterowy, geometryczny ogród posiadał dość nietypową główną oś kompozycyjną, która nie pokrywała się z osią dworu. Elewacja domykała jedną z kwater, pełniąc funkcję salonu ogrodowego. Na środku ogrodu rosły cztery cisy, na końcu ramującej go z lewej strony alei posadzono altanę z lip. Drzewa wzdłuż bardzo wąskich alei (szerokość 2 m) rosły bardzo gęsto, co 4 m. W trakcie przystosowywania (1808) dworu do funkcji gastronomicznej ogród przebudowano. Złamano jego układ geometryczny, dosadzając drzewa i krzewy w układzie swobodnym, co przyczyniło się do silniejszego związania z krajobrazem doliny. Wykorzystano gatunki pochodzenia obcego: żywotniki zachodnie, świerki srebrzyste i buki czerwonolistne. Latem z obu stron dworu rozkładano drewniano-metalowe ogrodowe meble, a na terenie dawnego salonu ogrodowego ustawiono okrągły kamienny stół.
Po 1945 zabudowa niszczejąca, w 1957 dwór wpisano do rejestru zabytków. W 1959 właścicielem był Alfred Wilbik, w 1964 posiadłość przejął Skarb Państwa; w 1978 umieszczono tu Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków. Ze względu na brak środków nie dokończono rozpoczętego remontu dworu; od lat 80. XX wieku opuszczony, zaniechano też planów utworzenia w nim domu pracy twórczej.
Około 2000 posiadłość sprywatyzowano; w dworze powstała restauracja Dwór Oliwski (dworek z XVIII wieku przebudowany, dwukondygnacyjny, nakryty mansardowym dachem z wykuszami, na poddaszu murowana facjata) z położonym obok hotelem ( hotele). Zabudowa przy dworze nawiązuje stylistycznie do niezachowanych budynków spichrza, stajni i stodoły; po młynie pozostał staw. Wbrew zaleceniom konserwatorskim nie odtworzono barokowego ogrodu. Podczas Mistrzostw Europy w piłce nożnej w czerwcu 2012 miejsce pobytu reprezentacji Niemiec. Na pozostałym terenie doliny powstały ogródki działkowe.
