CZYŻEWSKI JÓZEF, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Józef Czyżewski z Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, 1926
Józef Czyżewski z synem Mieczysławem i wnukiem Andrzejem, 1932
Tablica pamiątkowa przy ul. Kotwiczników 6
Tablica pamiątkowa przy ul. Świętojańskiej 36

JÓZEF CZYŻEWSKI (25 XII 1857 Widlice koło Tczewa – 21 X 1935 Gdańsk), działacz Polonii gdańskiej, patron gdańskiej ulicy. Syn Marcina (1821 Piaseczno – 1893 Opalenie) i Marianny z domu Nowakowskiej (1818 – 23 VII 1865 Widlice). Brat między innymi Pauliny (ur. 21 I 1844), Katarzyny zamężnej Kubowskiej (15 IV 1849 Eichwalde (Brandenburgia) – 1929 Opalenie), Julianny zamężnej Głowińskiej (1854 Eichwalde – zm. Opalenie), Matyldy zamężnej Małkowskiej (ur. 9 VIII 1861 Widlice), przyrodni brat między innymi Anieli zamężnej Zielińskiej (1871-1943), Anny zamężnej Guzińskiej (ur. 1875), Bronisławy zamężnej Orzechowskiej (1877-1963) i Feliksa (ur. 1883).

Ukończył szkołę elementarną w Opaleniu; ze względu na postawę rodziny władze pruskie uniemożliwiły mu kontynuowanie nauki w Pelplinie. Dzięki samokształceniu zdobył niezbędne kwalifikacje agronomiczne. Po odbyciu obowiązkowej służby w Gdańsku, od 1878 właściciel w tym mieście zakładu wyrobów koszykowych i wikliniarskich. W 1891 współzałożyciel „Gazety Gdańskiej”. W 1894 (po sprzedaniu własnego warsztatu) nabył drukarnię Hermana Fellera (co wiązało się z likwidacją „Danziger Tageblatt”) przy Johannisgasse 36 (ul. Świętojańska) ( drukarstwo) i wydawał prasę polską („Kurier Gdański”, „Tygodnik Gdański”), a także druki akcydensowe, ulotki, odezwy i plakaty. W 1908 przez pewien czas drukował „Gryfa”, wydawanego przez Aleksandra Majkowskiego.

Jeden z głównych animatorów polskiego życia w Gdańsku i na Pomorzu Wschodnim na przełomie XIX i XX wieku, inicjator powstania Towarzystwa Ludowego "Jedność" (mającego prowadzić działalność oświatową i patriotyczną wśród Polaków zamieszkujących w Gdańsku, od 1904 przekształconego w Związek Polskich Towarzystw Ludowych). W 1902 wraz z żoną założył tajną polską szkółkę, której spotkania odbywały się w ich ówczesnym mieszkaniu przy Hundegasse 89 (ul. Ogarna), a nauczycielami byli pracownicy Bałtyckiego Banku Komisowego (Baltische Kommissions – Bank A.G.) oraz jego córki. W 1906 jeden z inicjatorów powstania w Gdańsku Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. Członek Towarzystwa Czytelni Ludowych, współtwórca Towarzystwa Akademików Gdańskich (1913).

W grudniu 1918 zniszczono mu drukarnię, splądrowano dom i sklep przy Ankerschmiedegasse 6 (ul. Kotwiczników), mimo to został członkiem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i polskiej Rady Ludowej w Gdańsku. W kwietniu 1919 na zjeździe w Gdańsku założył Polskie Stronnictwo Ludowe–Pomorze. Po utworzeniu II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) współzałożyciel i prezes (od 1 IX 1928 honorowy) Gminy Polskiej. Działacz wielu organizacji w Gdańsku, między innymi w 1921 otrzymał legitymację nr 1 powstałego wówczas Polskiego Klubu Wioślarskiego (Polnischer Ruder Verein e.V)., był członkiem-założycielem i jednym z wiceprezesów zawiązanego 28 III 1928 Polskiego Towarzystwa Budowy Kościoła Chrystusa Króla w Gdańsku. Jego pogrzeb na cmentarzu św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej przy Wielkiej Alei (al. Zwycięstwa) był manifestacją obecności Polaków w II WMG (w związku z likwidacją cmentarza w 1957 szczątki jego i żony ekshumowano i złożono na cmentarzu Srebrzysko).

Był żonaty z Marią Heleną z domu Odrowską (25 III 1854 – 4 VII 1928 Kartuzy, pochowana w Gdańsku), dyplomowaną mistrzynią drukarską (pierwszą w Europie kobietą z tym tytułem), pozostawił synów Stanisława Wiktora (17 X 1883 Gdańsk – 5 III 1968 Sopot) i Mieczysława (22 I 1885 Gdańsk – 22 III 1940 Stutthof) oraz córki Wandę zamężną Ressel (29 VII 1886 Gdańsk – 30 IX 1970 Gdańsk), Jadwigę zamężną Borowską (26 X 1891 Gdańsk – 7 VI 1972 Gdańsk), Bronisławę Dorotę zamężną Nowacką (5 II 1888 Gdańsk – 30 IV 1984 Szczecin) i Mariannę zamężną Lniską (12 XI 1889 Gdańsk – 16 XI 1981 Gdańsk).

Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Papieskim Pro Ecclesia et Pontifice (wręczonym 14 IV 1935 przez biskupa Eduarda O’Rourke). Od 1945 patron ulicy w Oliwie (dawnej Ludolfiner Weg, Ludolfina); 4 VIII 1984 przy ul. Kotwiczników 6, w miejscu drukarni, odsłonięto pamiątkową tablicę. MA

⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania