BUTENANDT ADOLF, profesor Technische Hochschule Danzig
| < Poprzednie | Następne > |
ADOLF BUTENANDT (24 II 1903 Bremerhaven (Lehe) – 18 I 1995 Monachium (München)), profesor Technische Hochschule Danzig (THD), noblista. Syn kupca Ottona Butenandta. Od 1921 studiował w Marburgu, po trzech latach w Getyndze (Göttingen), gdzie podjął pracę naukową: od 1926 doktor, od 1931 habilitowany. Odkrył żeński hormon płciowy estron (1929) i jego męski odpowiednik –androsteron.
Jesienią 1932 Senatu II Wolnego Miasta Gdańska zaprosił go do objęcia kierownictwa Katedry Chemii THD, w czerwcu 1933 przybył do Gdańska zapoznać się z warunkami pracy i miastem. Po wyborach do Senatu II Wolnego Miasta Gdańska w czerwcu 1933 i przejęciu władzy przez nazistów początkowo odmówiono mu środków na kontynuację w Gdańsku badań nad hormonami, uchodził wówczas za człowieka podejrzanego, odmówił bowiem na uczelni w Getyndze (jaki jeden z trzech docentów) podpisu pod listem wierności dla Adolfa Hitlera. Kryzys zażegnano między innymi dzięki pomocy Fundacji Rockefellera, która udzieliła pomocy finansowej na etaty i wyposażenie laboratorium. Jesienią 1933 przeniósł się (ze swoim zespołem) do THD, w listopadzie 1933 podpisał deklarację wierności niemieckich profesorów Adolfowi Hitlerowi (Bekenntnis der deutschen Professoren zu Adolf Hitler). Zamieszkał przy obecnej ul. Karłowicza. Zajmował się w Gdańsku badaniami nad hormonami płciowymi, wyodrębniając hormony płciowe: progesteron (1934) i testosteron (1935), tworząc hipotezę o pochodzeniu hormonów płciowych z cholesterolu. W 1935 dzięki pomocy Fundacji Rockefellera spędził trzy miesiące w podróży naukowej po USA, odrzucił propozycję objęcia stanowiska profesora na Uniwersytecie Harvarda w Bostonie.
1 V 1936 zaakceptował propozycję objęcia kierownictwa Instytutu Biochemii Towarzystwa Cesarza Wilhelma w Berlinie (z którym to stanowiskiem wiązała się także honorowa profesura Uniwersytetu Berlińskiego). Wstąpił od razu (1 V 1936) do NDSAP i otrzymał tytuł profesora. Z Gdańska do Berlina przeniósł się jesienią 1936 z całym swoim zespołem, zamieszkał w willi w Dahlem. W funkcji kierownika Instytutu Biochemii zastąpił prof. Carla Neuberga, zwolnionego z powodu żydowskiego pochodzenie. Do czasu emigracji poprzednika z Niemiec w 1938, w tajemnicy wspomagał już jego prywatne badania (między innymi na własny koszt zorganizował mu laboratorium na przedmieściach Berlina, w przebudowanej piekarni).
W 1939 (razem z Leopoldem Ruzicką, obywatelem szwajcarskim pochodzenia chorwackiego) otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Nagrody nie odebrał z uwagi na obowiązujący od 1937 zakaz Adolfa Hitlera przyjmowania jej przez Niemców, pod dyktando napisał list odmowny. Nagrodę odebrał (medal i dyplom, bez nagrody pieniężnej) dopiero w 1949, w konsulacie Szwecji we Frankfurcie nad Menem, po wcześniejszym badaniu przez Komitet Noblowski jego zachowania podczas wojny.
W 1943 roku otrzymał tytuł Ehrenbürger (obywatel honorowy, odpowiednik obecnego doktora honoris causa) gdańskiej THD.
Instytutem Biochemii kierował do 1945, w wyniku bombardowań Berlina od 1944 z jego siedzibą w murach uniwersytetu w Tybindze (Tübingen). Podczas II wojny światowej pracował także na potrzeby wojska (między innymi opracowywał środki przeciwko wszom). W latach 1945–1956 był profesorem uniwersytetu w Tybindze, w latach 1956–1972 z uniwersytetu w Monachium. Odkrył wówczas między innymi ekdyzon, hormon wydzielany przez owady i warunkujący przemianę larwy w motyla. W latach 1970–1972 był prezydentem niemieckiego Towarzystwa Maxa Plancka (od 1972 honorowy). 25 IV 1968 został przyjęty do Królewskiego Towarzystwa „The Royal Society” w Londynie. W 1991 odwiedził Gdańsk, także swoja dawną Katedrę Chemii na obecnej Politechnice Gdańskiej. 6 X 1994 Politechnika Gdańska przyznała mu tytuł doktora honoris causa, wyróżnienia nie odebrał osobiście ze względu na stan zdrowia (pierwszy wniosek o nadanie tego tytułu, z lutego 1984, nie uzyskał akceptacji władz państwowych).
Po jego śmierci zaczęto w RFN podnosić, że stosowane przezeń metody badań na ludzkich tkankach kolidowały z etyką naukową
(np. testowanie działania grzybów pleśniowych na ludzkie wątroby), podejrzewano go o współpracę z Josephem Mengele. Zarzuty nie znalazły potwierdzenia.
Od 30 VI 2011 jego imię nosił gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1031. Ze względu na oskarżenia, 9 VIII 2017 władze miasta Gdańska pozbawiły go tego patronatu.
