Tekst źródłowy strony BUDYNEK ZGROMADZENIA LUDOWEGO (VOLKSTAGU) (ul. Nowe Ogrody 23–24)

{{web}}
[[File:1_Rejecja_gdańska.jpg|thumb|Neugarten (Nowe Ogrody) od strony Silberhütte (Huciska) i mostu nad torami kolejowymi: po lewej budynek rejencji gdańskiej (nr 12–16), po prawej (gmach z wieżyczką) siedziba sejmiku ziemskiego, w okresie II Wolnego Miasta Gdańska, Volkstagu]]
[[File: Rejencja_2021.jpg |thumb| To samo miejsce w 2021]]
[[File: Budynek_Volkstagu.jpg |thumb| Budynek Volkstagu]]
[[File: Volkstag_budynek.jpg |thumb| Budynek Volkstagu]]
[[File: 1_Budynek_Volkstagu.jpg |thumb| Budynek Volkstagu]]

'''BUDYNEK ZGROMADZENIA LUDOWEGO ([[VOLKSTAG | VOLKSTAGU]])''', parlamentu [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] (II WMG), Neugarten 23–24 (ul. Nowe Ogrody), (nie istnieje). Wzniesiony w latach 1881–1884, według projektu berlińskiego biura architektonicznego Hermanna Endego (1829–1907) i Wilhelma Böckmanna (1832–1902), na potrzeby Sejmiku Ziemskiego utworzonej w 1878 prowincji Prusy Zachodnie (Westpreußen) z siedzibą w Gdańsku (Provinzialverwaltung–Landeshaus) (zob. [[REJENCJA GDAŃSKA| rejencja gdańska]]). Pracami budowlanymi kierował oddelegowany z Berlina Richard Seel, pod nadzorem inspektora Emila Bredy. Koszt budowy wyniósł około 500 000 marek (134 000 przeznaczono dodatkowo na wystrój pomieszczeń reprezentacyjnych). Uroczyste otwarcie nastąpiło 30 III 1884, choć cztery dni wcześniej zorganizowano już pierwsze posiedzenie Sejmiku Ziemskiego, a część biur była użytkowana od listopada 1883. <br/><br/>
W okresie II WMG siedziba Volkstagu, od 26 X 1939 do marca 1945 – Zarządu [[OKRĘG RZESZY GDAŃSK-PRUSY ZACHODNIE | Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie]] (Reichsgau Danzig-Westpreußen, Gau Danzig-Westpreußen). Budynek, zniszczony w czasie działań wojennych w 1945, rozebrano, jego miejscu znajduje się parking Komendy Miejskiej Policji, przy ul. Nowe Ogrody 27, oraz poszerzony odcinek ul. 3 Maja.<br/><br/>
Budynek, zlokalizowany między prywatnymi kamienicami, założono na nieregularnym rzucie, z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Na parterze, od frontu, znajdowały się gabinety nadprezydenta i przewodniczącego Komisji oraz biura Państwowej Inspekcji Budowlanej (Landesbauinspektion) i kasa. Reprezentacyjne pomieszczenia, których bogaty wystrój stanowiły między innymi boazerie, kasetonowe stropy i malowane witraże, umieszczono wokół centralnie położonej dużej sieni. Jeszcze okazalej wyposażono usytuowane w tylnej części budynku, w obu narożnikach, obszerne sale posiedzeń. Od wschodu znajdowała się sala Komisji Prowincji (Provinzialausschuß), a od zachodu – dwukondygnacyjna sala Sejmiku Ziemskiego (Landestag), której bogato rzeźbiony strop miał nawiązywać do Sali Czerwonej [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]]. W 1887 jej ściany ozdobiono scenami historycznymi autorstwa profesora Ernsta Röbera (wśród portretowanych postaci byli wielki mistrz Siegfried von Feuchtwangen, który przeniósł krzyżacką stolicę do Malborka i [[BENEKE PAUL, kaper| Paul Beneke]]). Dekorację stropu klatki schodowej prowadzącej na pierwsze piętro, przeznaczone na biura Zarządu Prowincji, wykonał berliński malarz i sztukator Otto Lessing. Powyżej zaprojektowano mieszkanie służbowe marszałka Sejmiku (Landeshauptmann), a nad salą posiedzeń Sejmiku – biura Towarzystwa Ogniowego (Feuersozietät), dostępne osobną klatką schodową. W sklepionych piwnicach znajdowało się archiwum i dwa mieszkania służbowe. Budynek, choć chwalony za rozwiązania funkcjonalne i formalne, szybko okazał się zbyt mały na potrzeby rozrastającej się administracji, a ponieważ działka nie pozwalała na rozbudowę, część biur wkrótce przeniesiono do innych lokalizacji.<br/><br/>

Utrzymana w formach neorenesansu niemieckiego ceglana fasada w detalu nawiązywała bezpośrednio do gdańskich realizacji z okresu XVI–XVII wieku, między innymi [[DOM TOWARZYSTWA PRZYRODNICZEGO | Domu Towarzystwa Przyrodniczego]] czy [[RATUSZ STAREGO MIASTA| Ratusza Starego Miasta]]. Bogata dekoracja rzeźbiarska obejmowała portal zwieńczony herbem Prus Zachodnich, głowy rybaków helskich, flisaków, polskiego szlachcica i polskiego Żyda umieszczone w zwornikach okien parteru, a także figurę Sprawiedliwości – w niszy szczytu wieńczącego środkową oś. <br/><br/>

Dostawcą czerwonego piaskowca, z którego wykonano gzymsy, boniowane naroża, opaski okienne i szprosy były bolesławieckie kamieniołomy P. Wimmel u. Co. Cegłę licówkę sprowadzono z legnickiej cegielni G. Bienewald u. Rother. Elementy rzeźbiarskie wykonał Otto Lessing z Berlina, prace stolarskie we wnętrzach zrealizowały firmy: Gebr. Bauer z Wrocławia i berlińskie: Vogts&Co., Pingel, M. Schulz&Co., Chr. Bormann u. Schirmer, prace malarskie wykonał gdański dekorator Adolph Wilda, a elementy kute – E. Puls oraz M. Fabian z Berlina. {{author: APE}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia:'''<br/>
A.K., ''Westpreußens neues Ständehaus'', „Danziger Zeitung” nr 14302, 2 XI 1883.<br/>
''Bureau-Verlegung'', „Danziger Zeitung” nr 14312, 8 XI 1883.<br/>
''Concurrenz zur Ausschmückung des Landeshauses'', „Danziger Zeitung” nr 16005, 19 VIII 1886.<br/>
''Das neue Landeshaus der Provinz Westpreussen in Danzig'', „Centralblatt der Bauverwaltung” nr 1, 1885, s. 3–5.<br/>
''Die Festweiche des Neuen Landeshauses'', „Danziger Zeitung” nr 14552, 31 III 1884.<br/>
Ende [Hermann] und Böckmann [Wilhelm], ''Das Landeshaus der Provinz Westpreußen in Danzig'', „Zeitschrift für Bauwesen” 1887, s. 201–206; Atlas, tab. 21–24. <br/>
Fehlhaber [Karl], ''Bauten'', w: ''Die Stadt Danzig ihre geschichtliche Entwickelung und ihre öffentlichen Einrichtungen'', Danzig 1904, s. 65–79 (tu: 75–76).<br/>
''Für den Bau des neuen Landeshauses'' (...), „Danziger Zeitung” nr 12685, 12 III 1881.<br/>
''Neues Landeshaus'', „Danziger Zeitung” nr 14298, 31 X 1883.<br/>
''Seit Einführung''..., „Danziger Zeitung” nr 13532, 2 VIII 1882.<br/>
''Siebenter Westpreussischer Provinzial-Landtag. Eröffnungsitzung am 26. März'', „Danziger Zeitung” nr 14544, 26 III 1884.<br/>
''Tiburtius F[ritz], Gebäude der Provinzialverwaltung'', w: ''Danzig und Seine Bauten'', Berlin 1908, s. 138–143 (tu: 138–140).<br/>
''Wandgemälde im Landeshause'', „Danziger Zeitung” nr 16293, 5 II 1887.