BUDYNEK SENATU II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA (ul. Nowe Ogrody 12–16)
| < Poprzednie | Następne > |
BUDYNEK SENATU II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA (WMG), Neugarten 12–16 (ul. Nowe Ogrody) (nie istnieje). Wzniesiony na potrzeby nadprezydentury prowincji Prusy Zachodnie i rejencji gdańskiej w latach 1879–1887, na czterech działkach zakupionych w styczniu 1878 za cenę 350 000 marek. Projekt sporządził tajny nadradca Karl Friedrich Endell z Ministerstwa Robót Publicznych w Berlinie, wykonaniem kierował inspektor Theodor Weyer pod nadzorem radcy Brunona Ehrhardta. Prowadzone etapami prace budowlane wykonała firma Johanna Heinricha Prochnowa. Koszt budowy wyniósł około 1 350 000 marek. Oddany do użytku 2 XI 1883. W okresie II WMG był siedzibą Senatu II WMG, w latach II wojny światowej mieścił się tu Zarząd Cywilny Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichstatthaltrei des Reichsgaues Danzig-Westpreussen).
Budynek o nieregularnym rzucie powstał na narożnej działce sąsiadującej z przebiegającą w wykopie fosy linią kolejową. Centralną część odsunięto od ulicy, tworząc dziedziniec poprzedzający główne wejście. Na pierwszym piętrze znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne, do których prowadził sklepiony hall i wyłożona marmurem klatka schodowa. Salę balową, o wymiarach 13×15 m, ozdobiono kasetonowym stropem, rzeźbiarską artykulacją ścian i witrażami w potężnych oknach. Amfiladowo połączono ją z pozostałymi trzema pomieszczeniami reprezentacyjnymi, a dalej – z dziesięciopokojowym mieszkaniem nadprezydenta prowincji, umieszczonym w zachodnim skrzydle, z dostępem do ogrodu na tyłach działki. Od strony ulicy znajdował się gabinet prezydenta rejencji i sala konferencyjna. Skrzydło wschodnie zajęły biura rejencji, w tym gabinet prezydenta rejencji oraz sala posiedzeń.
Najczęściej odwiedzane urzędy umieszczono na parterze. W skrzydle wschodnim była to Kasa Rejencji ze skarbcem, na tyłach – Urząd Katastralny, pod nim na półpiętrze biblioteka i katastralne archiwum. W skrzydle zachodnim od frontu umieszczono biura nadprezydentury, w części środkowej – pomieszczenia Komisji Okręgowej (Bezirkausschuss), skrzydło tylne zajął Zarząd Regulacji Wisły (Strombauverwaltung). Na cele biurowe przeznaczono również drugie piętro; znalazły się tu przede wszystkim registratury, ale też Inspektorat Szkół (Provinzial Schulcollegium). Na poziomie poddasza, nad częścią środkową, umieszczono biura kancelarii. W suterenie znalazło się pięć służbowych mieszkań, a od strony dziedzińca – stajnia.
Trzykondygnacyjne elewacje utrzymano w prostym stylu, kontrastując czerwień cegły z detalem z jasnego piaskowca, z którego wykonano portale, gzymsy, oprawy okien i zdobienia szczytów. Bogatszą kamienną dekorację otrzymał jedynie środkowy, trójosiowy ryzalit, mieszczący główne wejście. Na wysokości czwartej kondygnacji, w niszach pomiędzy oknami kancelarii, znalazły się figury symbolizujące Sprawiedliwość, Siłę, Łagodność i Mądrość. Po bokach bogato zdobionego szczytu wolutowego we wrześniu 1887 umieszczono wykonane przez Ottona Lessinga dwa lwy trzymające tarcze herbowe.
Zniszczony w trakcie działań wojennych w 1945 budynek rozebrano, na jego miejscu wybudowano gmach Urzędu Miasta i nieistniejące wcześniej przedłużenie ul. 3 Maja z torowiskiem tramwajowym. W 2016, w związku z budową Forum Gdańsk, podczas prowadzonych badań archeologicznych, chwilowo odsłonięto i przebadano piwnice wschodniego skrzydła (przy torach kolejowych).
Bibliografia:
Das Königliche Oberpräsidial- und Regierungsgebaude in Danzig, „Zeitschrift für Bauwesen” 1889, s. 1–4; Atlas, tab. 1–2.
Der Mittelbau des Dikasterialgebäudes in Danzig, „Wochenblatt für Architekten und Ingenieure” 1881, s. 142–143.
Deutschlands Städtebau Danzig, Berlin-Halensee 1924, s. 264.
Die Architektur auf der diesjährigen Ausstellung der Künste zu Berlin, „Deutsche Bauzeitung” 1880, nr 89, s. 476–477.
Die gestern ..., „Danziger Zeitung” nr 11374, 3 XI 1880.
Die vor Kurzem ..., „Danziger Zeitung” nr 10762, 19 I 1878.
Dikasterialgebäude, „Danziger Zeitung” nr 14088, 30 VI 1883.
Dikasterialgebäude, „Danziger Zeitung” nr 15566, 27 XI 1885.
Einweichungsfest, „Danziger Zeitung” nr 14486, 21 II 1884
Endell F[riedrich], Das neue Regierungsgebäude in Danzig, „Centralblatt der Bauverwaltung” 1881, nr 1, s. 6–8; nr 2, s. 16–17.
Façadenschmuck, „Danziger Zeitung” nr 16631, 27 VIII 1887.
Für den Bau ..., „Danziger Zeitung” nr 11176, 24 IX 1878.
Lehmbeck H[einrich], Oberpräsidial- und Regierungsgebaude, w: Danzig und seine Bauten, Berlin 1908, s. 107–109.
TU Berlin Architekturmuseum, Inv. Nr BZ–H 06, 049–061, Karl Friedrich Endell, Ober-Präsidial- und Regierungsgebäude, Danzig 1887 (dokumentacja powykonawcza).
Wie heute Morgens ..., „Danziger Zeitung” nr 11374, 21 I 1879.
Zur Erganzung ..., „Danziger Zeitung” nr 11306, 9 XII 1878.
Zusammenstellung der bemerkswertheren Preußischen Staatsbauten, welche im Laufe des Jahres 1879 in der Ausführung begriffen gewesen sind, XI. Regierungsgebäude, „Zeitschrift für Bauwesen” 1880, s. 535; Atlas, tab. 70.
