BRAMA WYŻYNNA

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Od prawej Dwór Bractwa św. Jerzego, Wieża Więzienna, Katownia i Brama Wyżynna według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600
Brama Wyżynna, Der Stadt Dantzigk..., 1687
Brama Wyżynna, Matthaeus Deisch, 1761–1765
Zygmunt Vogel, Widok bramy Hohe-Door z mostem zwodzonym w Gdańsku, 1788-1790
Brama Wyżynna, widok od strony zachodniej, 1853, fot. Friedrich Wilhelm Flottwell
Julius Greth, Brama Wyżynna, 1857
Brama Wyżynna, z nowymi, bocznymi przejazdami widok od strony miasta
Brama Wyżynna, 1884, fot. Rudolf Theodor Kuhn
Brama Wyżynna z nowymi przejściami bocznymi i z nowym mostem nad fosą, 1890
Brama Wyżynna, około 1890
Rozbiórka wałów i zasypywanie fosy przy Bramie Wyżynnej, 1895
Brama Wyżynna po rozebraniu wałów, 1898
Brama Wyżynna, widok od strony północno-wschodniej

BRAMA WYŻYNNA (Hohes Tor), lądowa, o charakterze obronno-reprezentacyjnym, otwierająca od zachodu tzw. Drogę Królewską i pełniąca funkcję głównego wjazdu do miasta, usytuowana w linii umocnień, na osi obecnej ul. Długiej. Zwana niegdyś Bramą Wysoką (Hohes Tor). Konieczność jej budowy wymusiło rozbudowanie fortyfikacji ziemnych i przesunięcie ich głównej linii poza dotychczasową Bramę Przednią, po powstaniu Bramy Wyżynnej przebudowaną na Katownię.

Kwestia autorstwa i faz budowy pozostaje dyskusyjna. Zapewne początkowo prosty, ceglany budynek bramny, wzniesiony w latach 1574–1575, przypisywany Hansowi Kramerowi, następnie reprezentacyjna brama, w 1588 roku otrzymała kamienne oblicowanie i rzeźby autorstwa Wilhelma van den Blocka, w 1688, 1736, 1788 i 1861 poddawana renowacji. W latach 1878–1879 zburzono część założenia fortyfikacji wokół budynku bramnego w celu wykonania omijających bramę dróg dojazdowych do Targu Węglowego i ul. Długiej dla pojazdów i tramwajów. Ściany południowa i północna otrzymały nową okładzinę kamienną. W 1884 roku na wschodniej elewacji dodano kamienną okładzinę i płaskorzeźbiony herb Cesarstwa Niemieckiego. W 1895 zniesiono całość wałów i zasypano fosy przed bramą.

Od 24 V 1904 roku mieścił się w niej odwach miejski, przeniesiony z dawnego Dworu Bractwa św. Jerzego (zamknięto wówczas przejazd i przejścia przez bramę). Po 1920 znajdowała się tu siedziba biura podróży Norddeutscher Lloyd. W 1945 roku w wyniku działań wojennych uszkodzone zostały dach i kamieniarka, naprawiano je w latach 1946, 1949–1950 i 1964–1965. W roku 1952 odsłonięto przejazd, wnętrza adaptowano na pomieszczenia biurowe, otwarto między innymi 1 maja sklep Cepelii. W 1966 oczyszczono i zabezpieczono fryz oraz zrekonstruowano rzeźbę lwa (projekt Zdzisława Kosedy). Po 1945 roku mieściła się tu siedziba biura podróży Orbis, od 1957 biuro obsługi ruchu turystycznego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. W 2002 roku bramę przejęło Muzeum Historyczne Miasta Gdańska w celu przeprowadzenia badań architektonicznych, a następnie remontu kapitalnego. W latach 2010–2011 została poddana gruntownemu remontowi. 22 V 2012 roku, w ramach realizowanego przez Urząd Marszałkowski województwa pomorskiego programu Zintegrowanego Systemu Informacji Turystycznej, otwarto w niej Pomorskie Centrum Informacji Turystycznej.

Zbudowana na rzucie prostokąta, murowana z cegły i oblicowana piaskowcem, nawiązuje w formie do bramy św. Jerzego w Antwerpii i wzorników niderlandzkich architekta Hans Vredemanna de Vriesa. W dolnej, rustykowanej kondygnacji, podzielonej pionowo czterema zdwojonymi pilastrami toskańskimi, znajdują się trzy półkoliście zamknięte przeloty (dwa mniejsze po bokach, przeznaczone do ruchu pieszego, obecnie zamurowane), do których pierwotnie prowadziły odrębne zwodzone pomosty. Powyżej znajduje się dźwigane przez głowice pilastrów belkowanie oraz fryz heraldyczny, złożony z trzech herbów w kartuszach i figur-trzymaczy; kolejno są to: herb Prus Królewskich (trzymany przez parę jednorożców), Królestwa Polskiego (trzymany przez dwa anioły) i Gdańska (trzymany przez lwy). Na architrawie po stronie zachodniej umieszczono inskrypcję z datą ANNO 1588 FACIEBAT, trzy sentencje łacińskie, odnoszące się do cnót władających: SAPIENTISSIME FIUNT OMNIA QUE PRO REPUBLICA FIUNT („Najmądrzej dzieje się to, co dzieje się dla rzeczypospolitej”), IUSTITIA ET PIETAS DUO SUNT REGNORUM OMNIUM FUNDAMENTA („Podstawą wszystkich królestw są sprawiedliwość i pobożność”), CIVITATIB. HAEC OPTANTA BONA MAXIMA PAX LIBERTAS CONCORDIA („Najbardziej pożądanymi dobrami dla miast są pokój, wolność i zgoda”).

Bramę przykryto płaskim, czterospadowym dachem. Na gzymsie wieńczącym umieszczono cztery posągi lwów. Pod bramą znajduje się podziemna kazamata z XVI/XVII wieku z wejściem z pomieszczenia w parterze północnego jej skrzydła, odkrytego w czasie prac remontowych. Służyła niegdyś do bezpiecznej komunikacji ze stanowiskami bojowymi na zachodnim przedwalu. Przewidziana na skansen turystyczny w połączeniu z kazamatą przed zespołem Przedbramia ul. Długiej. JAZ

⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania