BRAMA NIZINNA
| < Poprzednie | Następne > |
BRAMA NIZINNA (Lege Thor, Leeges Tor), zlokalizowana na Starym Przedmieściu, w ciągu ulic Dolna Brama – Mostowa. Powstała jako efekt opasywania Starego Przedmieścia nowym odcinkiem wałów ziemnych, przesuniętych na południe od wylotu dzisiejszych ulic Żabi Kruk i Rzeźnickiej, poza obecny pl. Wałowy. Plan opracował w 1619 pochodzący z Hagi Cornelis van den Bosche (zm. 1620), budowę ukończono w 1626 pod nadzorem Hansa Strakowskiego. Zlokalizowana w kurtynie (prostym odcinku wału) między Bastionem św. Gertrudy i Bastionem Żubr, była jedyną bramą umożliwiającą wjazd do miasta od strony południowej. Po wybudowaniu zwana krótko Nową Bramą (Newe Thor) z uwagi na zastąpienie funkcjonującej we wcześniejszej linii obwarowań bramy o tej nazwie, która znajdowała się u wylotu obecnej ul. Rzeźnickiej ( Brama Nowa).
Wraz z jej powstaniem zlikwidowano także tymczasowy przejazd bramny w prawym czole Bastionu św. Gertrudy. Bastion z chwilą wybudowania nowej linii wałów przejął bowiem czasowo funkcję jedynego wjazdu od południa na Stare Przedmieście (z kierunku Starych Szkotów i szpitala św. Gertrudy). Budowa Bramy Nizinnej pozwoliła zlikwidować tę funkcję.
Ceglana, nawiązująca do architektury holenderskiej, jedynie z zewnątrz (od południa) obłożona ozdobnymi kamiennymi blokami, sięgającymi do lustra wody w fosie na wzór renesansowych bram włoskich z czterema pilastrami toskańskimi (elementami wystającymi poza lico, dzielącymi ścianę) z dekoracyjną rustyką. Oprócz szerokiego, sklepionego przejazdu centralnego miała dwa boczne przejścia dla pieszych, od strony wewnętrznej posiadające bogatą kamienną oprawę. Od wewnątrz ponad korony wałów wystawała prostokątna wartownia, przykryta dwuspadowym dachem kalenicowym z lukarnami (wysuniętymi oknami) po obu stronach (południowa służyła do obserwacji przedpola), zwieńczona schodkową attyką. Przy obu ciągach dla pieszych od strony wewnętrznej dobudowano kryte pulpitowym dachem pomieszczenia wartownicze (odwach). Centralne przejście zamykane było dwiema parami (zachowanych) ciężkich drewnianych wrót z nabitymi żelaznymi guzami, przejścia boczne zamykano podobnymi, mniejszymi wrotami. Od strony zewnętrznej funkcję fosy pełnił Opływu Motławy. W latach 1649–1650 przed bramą, za fosą, wybudowano rawelin (trójkątną fortyfikację) z wylotem drogi z prawego czoła w kierunku Oruni ( ul. Motławska, ulica, Psi Zakątek).
Utraciła swoje duże znaczenie komunikacyjne w związku z budową w okresie 1655–1656 Bramy Oruńskiej. W latach 1711–1712 przed rawelinem założono rozległy stok z krytą drogą i placami broni w narożach; przed stokiem utworzono dodatkową fosę. Wylot drogi z rawelinu umieszczono w jego lewym czole.
Na niepełnym w tym miejscu widoku Matthaeusa Deischa z lat 1761–1765 można doliczyć się przed rawelinem dwudziestu jeden przęseł mostu nad fosą, w tym jednego zwodzonego, jednoklapowego, podnoszonego mechanizmem żurawiowym (w kształcie bramy z trzema wjazdami, ustawionej na filarze z czterema poprzecznymi belkami i z czterema łańcuchami z przeciwwagą). Od strony zewnętrznej, przed zwodzonym przęsłem, ustawiono bramę z trzema przejazdami.
Przed 1793 rokiem zewnętrzną fasadę ozdobiono wykutym w kamieniu herbem miasta i umieszczonym w tarczy herbowej Orłem Białym. Po zajęciu Gdańska przez Prusy polskiego orła zastąpiono pruskim.
W latach 30. XX wieku ze względu na potrzeby kolejowego Dworca Brama Nizinna zlikwidowano stok i jego fosę; rawelin uległ samoistnemu zanikowi. Po 1935 drewniany most prowadzący nad fosą do bramy zastąpiono utwardzoną drogą na specjalnie usypanym wale ziemnym. Nieznaczne uszkodzenia z 1945 naprawiono między 23 IX a 11 X 1947. Niszczała w okresie późniejszym z powodu ciągle odbywającego się przez nią ruchu samochodowego; przejazdy podparto stemplami. W 1964–1965 po wykwaterowaniu przypadkowych mieszkańców, wyremontowana pod kierunkiem Barbary Roll, przewidywana była na siedzibę terenowego koła Związku Młodzieży Socjalistycznej, młodzieżowego koła Społecznego Komitetu Przeciwalkoholowego, drużyn Związku Harcerstwa Polskiego. Po 1990 roku mieściły się tu siedziby między innymi Związku Polskich Artystów Plastyków i Akademii Multimedialnej.
W latach 2006–2014 obiekt znalazł się pod zarządem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska; przejęty przez miasto, został generalnie wyremontowany w latach 2015–2016. W 2016 przekazany na nową siedzibę Klubu Morza Zejman. W 2018 opracowano dokumentację nowego układu drogowego (w miejscu dawnej linii kolejowej do Dworca Brama Nizinna), omijającego przejazd pod bramą.
