BRĘTOWO

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Dzielnica Brętowo na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska
Przebieg granicy dzielnicy Brętowo według statutu dzielnicy z 2014
Brętowo, 2009

BRĘTOWO (1570 Bringenthute, 1784 Brentau), dzielnica Gdańska, do 2014 w randze osiedla ( administracyjny podział). Według statutu dzielnicy z 2014 roku jej granica „przebiega wzdłuż południowej krawędzi ogródków działkowych Niedźwiednik, dalej w kierunku zachodnim do ul. Góralskiej, następnie Lipnicką Drogą w Lasach Oliwskich zmierza do ul. Harfowej (bez tej ulicy), po czym skręca w kierunku południowym do ul. Słowackiego, biegnie tą ulicą w kierunku zachodnim, dalej wzdłuż granicy Lasów Oliwskich zdąża w kierunku południowym. Następnie dochodzi do granicy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego i skręca wzdłuż tej granicy na wschód, dalej brzegiem lasu biegnie w kierunku południowo–wschodnim, przecina rzekę Strzyżę powyżej ul. Szczodrej, a następnie skręca w kierunku północno–wschodnim wzdłuż … linii kolejowej. Następnie biegnie ul. Dolne Migowo, przecina ul. Rakoczego i granicą lasu w kierunku północnym, dalej przecina ul. Słowackiego i dochodzi do ogródków działkowych”. W skład dzielnicy wchodzą także Matemblewo, Niedźwiednik i Nowiec. Prawie połowę obszaru dzielnicy stanowią lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.

Pierwotnie osada młyńska nad potokiem Strzyża, w okolicach obecnej ul. Słowackiego, powstała przed rokiem 1570 (pierwsza wzmianka) na gruntach należących od 1283 do opactwa cystersów w Oliwie, wypuszczana w długoletnie dzierżawy. Od końca XVI wieku w dzierżawie gdańskiej rodziny Schröerów: Heinricha (zm. 1606), następnie jego synów – burmistrza Johanna Ernsta i Juliusa (około 1588 Gdańsk – 23 III 1657 Gdańsk); oprócz młyna znajdował się tu ich dwór. Następnie właścicielami byli między innymi: od 1657 sekretarz Rady Miejskiej Gdańska i gdański podsędek ( sędzia) Heinrich Beermann (Behrmann; 1615 Gdańsk – 4 XI 1662 Gdańsk) oraz Johann Jantzen; od 1692 Johann von Lerchenfeld, który w 1694 roku nabył Nowiec i połączył go z Brętowem oraz założył przy Brętowie wybudowania zwane Schadolke, wykupione przez cystersów oliwskich z zamiarem urządzenia w nich akademii teologicznej. Wdowa po nim, Adelgunde z domu Schachmann, przekazała w 1728 roku posiadłość zięciowi, gdańskiemu kupcowi Paulowi Paleske.

Z powodu zniszczenia przez wojska rosyjskie ( oblężenie Gdańska w 1734) Paul Paleske w roku 1738 odsprzedał swoje prawa cystersom z Oliwy. Do odbudowy osiedla cystersi wyznaczyli konwersa Floriana Schlehela (zmarł w 1740 przed ukończeniem prac). W efekcie w Brętowie funkcjonowały w połowie XVIII wieku już dwie kuźnice miedzi i karczma. Od 1743 roku dobra znajdowały się w dzierżawie Mateusza Szawelskiego. Wdowa po nim wyszła za Joachima Deptowskiego, któremu wniosła w 1773 Brętowo liczące 12 łanów ziemi, z dworem, cegielnią, młynem, foluszem i kaszarnią. Po konfiskacie przez państwo pruskie dóbr klasztoru oliwskiego (w Brętowie znajdowało się wówczas dziewięć „dymów”) posiadłość została podzielona (1786): część uzyskała Gabriela Schacht, w części należącej do Joachima Deptowskiego znajdowały się browar, gorzelnia, papiernia i młyn w Nowcu. W 1799 roku część Joachima Deptowskiego odkupili Roskamp i Heliger, właściciele fabryki wyrobów żelaznych i stalowych na Srebrzysku, w 1804 znajdował się w tej części młyn nasiębierny. Część Gabrieli Schacht w początku XIX wieku przejął Karl Sack, który uruchomił tu nowy, murowany młyn zbożowy. W efekcie nabywania przez właścicieli Brętowa dóbr położonych w najbliższej okolicy do Brętowa w roku 1804 włączono Jaśkowy Młyn. W 1824 obie części Brętowa oraz Nowiec i Srebrzysko nabyła Rozetta Schmidt, tworząc jeden majątek, który w jej ręku był jeszcze w 1850 roku.

Centrum wsi znajdowało się po zachodniej stronie obecnego skrzyżowania ul. Słowackiego z ul. Potokową (okolice dzisiejszej ul. Słowackiego nr. 102–106). W 1885 wieś gminna, zamieszkiwana przez 216 osób; funkcjonowała dwuklasowa szkoła. Po przeprowadzeniu w ostatniej ćwierci XIX wieku szosy z Wrzeszcza przez Brętowo do Rębiechowa nastąpił rozwój zabudowy wzdłuż tej drogi w kierunku zachodnim (obecnie ul. Słowackiego nr. 105–114). W 1904 założono tam cmentarz parafii kościoła Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu ( cmentarz w Brętowie), z którego rozbudowywanej od roku 1921 kaplicy w 1929 utworzono parafialny kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. 19 XI 1906 włączono w granice administracyjne Gdańska sześć parcel o powierzchni 7,74 ha. W 1910 znajdowało się tam 76 budynków mieszkalnych i 224 gospodarcze, zamieszkiwało 1178 osób (Niemców – 1084, Polaków – 94). Nadal funkcjonowały kuźnie, między innymi do 1928 inż. Hermanna Achtenberga (1881–1928), cegielnia Maxa Hartmanna (1862–1919) i jego spadkobierców, młyn zbożowy. W 1913 roku przez Brętowo przeprowadzono linię kolejową z Wrzeszcza do Kokoszek (przystanek Bahnhof Brentau, Danzig-Brentau: na wschód od obecnej ul. Rakoczego i na wysokości między obecną ul. Potokową i ul. Dolne Młyny, peron i jeden tor). W latach XX wieku przy obecnej ul Słowackiego 101 wzniesiono budynek szkoły powszechnej.

W połowie lat 30. XX wieku wieś (z Jaśkowym Młynem, Kamiennym Młynem i Niedźwiednikiem) zajmowała 372 ha, zamieszkiwało ją 1845 osób (kobiet – 929, mężczyzn – 916). W granicach administracyjnych Gdańska od 15 VIII 1933 roku. Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku Brętowo rozrastało się nadal w kierunku zachodnim (obecnie ul. Słowackiego nr. 113–125).

Po 1945 roku tereny wschodniej części Brętowa, za linią zniszczonej kolei (z kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i tzw. Srebrnym Młynem ( Kamienny Młyn)), zaczęły się zaliczać do Wrzeszcza, obecnie znajdują się w granicach administracyjnych Strzyży. W 1949 oficjalnie zatwierdzono polską nazwę Brętowo, pod względem administracyjnym obszar przed linią kolejową włączono do gminy Łostowice. Po roku 1945 Brętowo utraciło charakter przemysłowy na rzecz rozwijającego się budownictwa jednorodzinnego, do czasu wybudowania osiedla z wielkiej płyty na Niedźwiedniku. Od 1945 funkcjonował tu duży zakład hodowli trzody chlewnej rodziny Pilaszewskich, upaństwowiony, zarządzany przez Agril, który wydzierżawił go Borysowi Martyszowi. Po nim gospodarzem była Centrala Mięsna, od października 1951 roku Gdańskie Zakłady Gastronomiczne. W latach 50. i do początku lat 60. XX wieku na placu szkolnym odbywało się coroczne sierpniowe „Święto Dożynek”. W 1964 zamieszkiwało tu około 3000 osób (z czego 400 dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym), funkcjonowała także przechodnia lekarska.

Od 1 IX 1945 w budynku dawnej szkoły niemieckiej funkcjonowała Polska Szkoła Powszechna nr 28, później Szkoła Podstawowa nr 38, od 1997 w nowym budynku przy ul. Leśna Góra 2 (od 2006 do 2017 Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 24 SP nr 38 i Gimnazjum nr 31. Od 1992 funkcjonuje Podstawowa Szkoła Społeczna „Niedźwiednik” (ul. Słowackiego 83), od 2000 roku Szkoła im. św. Jana de la Salle (ul. Słowackiego 101, szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum) wspólnoty zakonnej Zgromadzenia Braci Szkół Chrześcijańskich. Po uruchomieniu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej na terenie dzielnicy funkcjonują dwa przystanki: Gdańsk Brętowo i Gdańsk Niedźwiednik. RED

Ulice dzielnicy Brętowo
Ulica Nazwa historyczna Informacje o nazwie współczesnej Uwagi
Dolne Migowo
Dolne Młyny Nawitzweg obecna nazwa od 1946
Jerzego Giedroycia od 28 IX 2000 upamiętnia publicystę, działacza emigracyjnego i wydawcę paryskiego miesięcznika „Kultura” (1906–2000)
Góralska od 19 IV 1977
Górzysta od 24 IV 1997 wcześniej, od 28 XII 1995, Wołkowyska,
24 IV 1997 nazwę Wołkowyska otrzymała ulica w Pieckach
Gustawa Herlinga-Grudzińskiego od 24 VIII 2000 upamiętnia polskiego pisarza i eseistę, więźnia obozów koncentracyjnych w Gułagu, autora Innego świata (1919–2000)
Kiełpińska Kelpiner Weg obecna nazwa od 1946 skreślona z wykazu ulic Gdańska 29 XII 1999
Jana Karskiego od 28 IX 2000 upamiętnia profesora, prawnika, dyplomatę, kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego (1914–2000)
Leśna Góra Am Waldberg
Matemblewska Matemblewoer Weg obecna nazwa od 1946 (jako Matęblewska) początkowo tylko od ul. Słowackiego do skrzyżowania z obecną ul. Waldorffa,
odcinek do skrzyżowania ul. Potokowej z ul. Dolne Młyny do 1999 roku nosił nazwę ul. Kiełpińskiej
Mazowiecka od 19 IV 1977
Niedźwiednik Am Bärenwinkel obecna nazwa od 1945 nazwa wznowiona 19 XII 1985
Nowiec od 26 I 2006
Ogrodowa Silberhammerweg część ulicy, w latach 1945–1963/1965 nazwę tę nosiła nieistniejąca obecnie ulica w Strzyży
Podkarpacka
Potokowa Rossbachweg,
Lobeckshofer Weg,
początkowo Gniewska
w latach 1945–1959 nazwę tę nosiła obecna ul. Zamenhofa w Strzyży
rondo im. św. Jana de la Salle od 25 IV 2002 upamiętnia francuskiego duchownego, założyciela Zgromadzenia Braci Szkół Chrześcijańskich (1651–1719)
Juliusza Słowackiego nr. 83–155, nieparzyste,
nr. 92–132, parzyste,
do 1910 Brentauer Chaussee (Szosa Brętowska),
następnie od obecnej ul. Potokowej do al. Grunwaldzkiej – Hochstrieß,
od obecnej Potokowej na zachód – Brentauer Weg
ks. Józefa Tischnera upamiętnia profesora, filozofa i kawalera Orła Białego (1931–2000) od 24 VIII 2000
Jerzego Waldorffa od 28 IX 2000 upamiętnia pisarza, krytyka muzycznego i działacza społecznego (1910–1999)
Wichrowe Wzgórze od 26 I 2006
Zielone Wzgórze od 29 XII 1999
Liczba ludności dzielnicy Brętowo
Rok Liczba ludności
2010 7711
2011 7754
2012 7715
2013 7661
2014 7663
2015 7602
2016 7477
2018 7469
RED
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania