BEHREND WILHELM MICHAEL THEODOR, kupiec

Aktualna wersja na dzień 13:21, 12 lut 2024

Wilhelm Michael Theodor Behrend

Strona tytułowa dziennika Theodora Behrenda, wydanie z 1896

WILHELM MICHAEL THEODOR BEHREND (21 II 1789 Lisewo koło Tczewa – 30 VI 1851 Berlin), kupiec. Syn Michaela Gerharda Behrenda. W działalności handlowej i publicznej używał swego trzeciego imienia. Uczęszczał do elementarnej szkoły św. Katarzyny, do szkoły św. Piotra i Pawła. Od 1803 praktykował w zawodzie kupca w firmie Jakoba Kabruna. Następnie w poszukiwaniu pracy odbył podróż z oficerami francuskimi po Niemczech, Austrii, gdzie w 1809 działał we francuskiej administracji wojskowej w Wiedniu, docierając do Paryża, gdzie w 1809-1811 pracował jako handlowiec. W latach 1811–1813 przebywał w Strzałowie (Stralsund, Meklemburgia), pracując we francuskiej administracji okupacyjnej. W 1813 odwiedził rodzinę w Gdańsku. W latach 1809–1814 podczas pobytu za granicą załatwiał interesy dla firmy Kabruna, nawiązał także kontakty handlowe z odbiorcami polskiego zboża i drewna, które wykorzystał potem w samodzielnej działalności.

Zgromadzony kapitał pozwolił mu po powrocie do Gdańska w 1815 na udział w gdańskim handlu hurtowym. W latach 1815–1828 działał w spółce z Corneliusem van Almonde (firma „Almonde und Behrend"), z kantorem przy Hundegasse 272 (ul. Ogarna 51), posiadał udziały także w innych firmach. W 1828, po rozwiązaniu spółki, założył samodzielną firmę „Theodor Behrend & Co.”. Posiadany kapitał (200 000 talarów) ulokował w akcjach firm, statkach handlowych i nieruchomościach. Specjalizował się początkowo w eksporcie zboża i drewna do Europy Zachodniej, po 1837 inwestował w zakłady przetwórstwa produktów rolnych, młyny zbożowe i olejowe, wykorzystujące do produkcji maszyny parowe. Był udziałowcem gdańskiej spółki Dampfschiffahrt-Aktien-Verein (Żegluga Parowa Towarzystwo Akcyjne), która w 1839 sprowadziła z Anglii i użytkowała do 1844 jeden z pierwszych bocznokołowych statków parowych „Rüchel-Kleist” (nazwany tak na cześć gen. Jacoba Friedricha Rüchel von Kleista) do rejsów po porcie gdańskim i Zatoce Gdańskiej (rejsy do Sopotu, na Hel, do Krynicy Morskiej i Królewca). Od 1849 z synami był współwłaścicielem odlewni w Günthershof ( Wojnowo) i fabryki karabinów. Zmianie uległa wówczas nazwa firmy, na „Theodor Behrend & Comp., Ferd. Geschkat Success.” (spadkobiercy). W 1831 kantor jej mieścił się przy Fischertor 132 (ul. Słodowników 8), w 1839 przy Langer Markt 493 (Długi Targ 35). Od 1824 do 1831 był gdańskim posłem do Sejmu (Landtagu) Prowincji Prusy w Królewcu (Königsberg). W 1822 był członkiem założycielem Korporacji Kupców Gdańskich.

Po śmierci ojca w 1820 w spadku otrzymał folwark w Rekcinie pod Gdańskiem, gdzie spędzał letnie miesiące, po 1826 wydzierżawił go siostrze Katherinie Mathildzie Emilii, żonie Ferdinanda Wilhelma Bertrama, gospodarującego tym majątkiem. Otrzymany w spadku hotel z restauracją i dużą salą balową „Russisches Haus” („Dom Rosyjski”) przy Holzgasse 30 (ul. Kładki 25; zob. hotele) najpierw wydzierżawił, a przed wyjazdem z Gdańska w 1829 sprzedał.

W latach 1829–1835 mieszkał z rodziną w Berlinie, gdańską firmą kierował poprzez pełnomocnika, którym do 1834 był Johann Friedrich Täubert (1766-1843). Do Gdańska powrócił w 1836. W 1840 był członkiem Towarzystwa Upiększania Gdańska, w 1846 Towarzystwa Przyjaciół Sztuki i Resursy Concordia.

Mieszkał po ślubie od 1817 do 1821 i ponownie od 1826 do 1829 w zakupionej niewielkiej kamienicy przy ul. Hundegasse 272 (ul. Ogarna 51). W latach 1821-1826 wynajmował dla rodziny starą kamienicę przy Brotbänkengasse 695 (ul. Chlebnicka 28). Po powrocie z Berlina w 1839-1840 mieszkał w kamienicy przy Langer Markt 497 (Długi Targ 39). Następnie zakupił od urzędnika rejencji Theodora Wilhelma Schopenhauera (1783–1842) dom przy Brotbänkengasse 696 (ul. Chlebnicka 29, w 1808 w posiadaniu hrabiów Wejherów z Bożegopola Wielkiego pod Wejherowem). W 1840 zbudował szachulcowy piętrowy dom letni w Gdańsku-Wrzeszczu przy obecnej ul. Grunwaldzkiej 126 (w 1854 był to Langfuhr (Wrzeszcz) 40, 1869 Langfuhr 43, 1897 Hauptstrasse 43, 1928 Hauptstrasse 91, 1939 Adolf Hitlerstrasse 126). W 1841 nabył od miasta dwie parcele przy Frauengasse 888 i 889 (ul. Mariacka), które scalił i wybudował na niej kamienicę (nr 39). W rok po śmierci żony na stałe opuścił Gdańsk, powracając w 1845 do Berlina, prowadzenie firmy przekazał synom Heinrichowi i Maximilianowi, zachowując kontrolę nad jej działalnością.

W Berlinie zajął się działalnością publicystyczną. Był autorem rozprawy o pokoju Zum ewigen Frieden (Na drodze do wiecznego pokoju). Swój stosunek do wydarzeń Wiosny Ludów w 1848 w Niemczech i Europie przedstawił w szkicu politycznym Special - Votum in Sachen des einigen Deutschlands von Th. Behrend (Głos specjalny Th. Behrenda w sprawie jednoczenia Niemiec), opublikowanym w 1848 przez gdańskie wydawnictwo Simona Anhutha ( Księgarstwo. Tabela: Księgarnie w latach 1800–1945). Najcenniejszym jego opublikowanym dziełem była analiza stanu i przyszłości gdańskiego handlu i przemysłu Denkschrift der Kaufmannschaft von Danzig dem von einer hohen deutschen National-Versammlung eingesetzten Ausschusse für Arbeiter-, Gewerbs- und Handels-Angelegenheiten zur geneigten Beachtung überreicht (Memoriał kupiectwa gdańskiego o wprowadzonych przez komisje do spraw pracy, rzemiosła i handlu wysokiego niemieckiego Zgromadzenia Narodowego do życzliwego rozważenia przedstawiony; Danzig 1848). Pisywał liryczne wiersze (pozostały w rękopisach, jeden zamieszczony został w końcowym fragmencie jego pamiętnika). Zredagował też swój dziennik w oparciu o spisywane na gorąco w latach 1809-1814 notatki, prowadzony raptularz rodzinny z zapisami o najważniejszych wydarzeniach oraz osobiste wspomnienia, wydane (nie wiadomo, czy w całości) jako Aus dem Tagebuch meines Vaters Theodor Behrend zu Danzig przez syna Karla Raimonda (1896 Królewiec) (polskie tłumaczenie Wawrzyńca Sawickiego, Z dziennika mego ojca kupca gdańskiego Theodora Behrenda 1789–1851, ukazało się 2016 w Wydawnictwie „Oskar”).

Posiadał cenną kolekcję dawnego malarstwa europejskiego (nie tylko kopie, ale i oryginały), między innymi prace: Petera Paula Rubensa szkic do obrazu Wniebowzięcie Panny Marii (Die Himmelfahrt der Jungfrau Maria) i obraz Bachantka (Eine Bacchantin), Łukasza Cranacha Portret mężczyzny w futrze (Männliches Bildnis in einem Pelz), Antona von Dycka Zbawiciel na Krzyżu (Der Heiland am Kreuz), Hansa Holbeina Młodszego Portret mężczyzny (Ein männliches Bildnis), Regnera-Brackenburga Holenderska scena rodzajowa (Holländisches Genrebild), a także oryginalne prace gdańskiego twórcy Andreasa Stecha: Portret burmistrza von Engelcke z 1686 (Bildnis des Bürgermeisters von Engelcke) oraz Portret sędziwego mężczyzny z gęstą brodą (Bildnis eines bejahrten Mannes mit starkem Bart). Był miłośnikiem muzyki i opery, w ostatnich latach życia miał jednak kłopoty ze słuchem. W Berlinie w latach 1829-1836 i 1845-1851 mieszkał w wynajmowanych apartamentach w centrum miasta. Po 1845 berliński dom prowadziła mu niezamężna siostra Friedrike.

Zmarł nagle na apopleksję w berlińskim mieszkaniu, kilka dni po powrocie z kurortu w Karlovych Varach. Pochowany został w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Zbawiciela na Zaroślaku. Zgodnie z wolą zmarłego wykonawcami testamentu byli jego przyjaciele, gdańscy kupcy: Alexander Gibsone, Friedrich Wilhelm Jebens i August Theodor von Frantzius (1803–1875). Potwierdzili oni poprzez oświadczenie sądowe i prasowe 15 VIII 1851, iż właścicielami gdańskiej firmy „Th. Behrendt & Co., Ferd. Geschkat Successores” zostali: brat zmarłego Paul August Behrend oraz synowie Heinrich Theodor i Maximilian Behrend.

Od 19 VI 1816, po ślubie w Elblągu, żonaty był z Henriettą Eleonorą Silber (19 VI 1796 Elbląg – 30 IX 1844 Gdańsk–Wrzeszcz), córką elbląskiego kupca Beniamina Silbera (1757 – po 1830), zmarłą po krótkiej chorobie na zapalenie woreczka żółciowego. Na rodzinnym grobowcu na cmentarzu Zbawiciela umieszczono poświęcona jej inskrypcję Szlachetnym umysłem / Traktując sprawy doczesne / Pokorna w szczęściu / Wspomagająca innych w niedoli / Przeżyła wyznaczone jej dni / Pełna ofiarności i samozaparcia / Umierając w głębokiej ufności / Człowieka sprawiedliwego.

Synowie Heinrich Theodor i Maximilian byli gdańskimi kupcami, Emil (1826–1828) i Bernhard (1827–1828) zmarli w dzieciństwie, w Berlinie urodzili się Karl Raimond i Walther. Z córek Rose Eleonore Behrend (15 XII 1818 Gdańsk – 12 VI 1842 Berlin) była śpiewaczką amatorką, od 15 I 1837 żoną kompozytora Carla Friedricha Curschmanna, Selma (ur. 25 III 1824) w 1845 wyszła za antwerpskiego kupca z branży zbożowej Wilhelma Ronstorfa; Zoe (1827 – 14 XII 1831) zmarła na tyfus w Paryżu i tam została pochowana; Melitta Eleonora (24 II 1829 Gdańsk – 2 IX 1875 Sopot) była od 18 VIII 1852 żoną właściciela majątku ziemskiego w Rzucewie pod Puckiem Gustava von Below (1821–1871).

Syn Karl Raimond/Raimund (12 VII 1832 Berlin – 1906) uzyskał maturę w 1851 w szkole średniej z internatem w Schulpforta (Landesschule Pforta) na przedmieściach Naumburga w Saksonii Anhalt, studiował prawo i nauki ekonomiczne na uniwersytecie w Bonn. Za przypadającą mu część spadku po ojcu zakupił w 1852 majątek ziemski w Preußisch Arnau koło Królewca (ob. Rodniki koło Kaliningradu). W 1862 zawarł związek małżeński z Marthą Heleną Dorotheą Oppenheim (5 VI 1841 Gdańsk – 21 VIII 1912), córką królewieckiego finansisty Martina Wilhelma (1 II 1781 Królewiec – 10 X 1863 Drezno). W latach 1881-1884 był posłem swego regionu do Reichstagu. Najmłodszy z synów Walther (ur. 8 VII 1836 Berlin) ukończył w 1855 szkołę średnią w Schulpforta, następnie studiował na jednej z niemieckich uczelni. W 1862 ożenił się z córką radcy Kolschera, był właścicielem majątku ziemskiego Maternhof koło Królewca, nabytego za należne mu pieniądze w spadku po ojcu oraz z posagu żony. Brak informacji o jego dalszych losach po 1896. MrGl