Dom Dziecka i Sierot przy ul. Garncarskiej, 1914
(Kinderhaus), Dom Dziecka i Sierot (Kinder- und Waisenhaus), sierociniec, wydzielony w 1541 ze q szpitala św. Elżbiety, w budynku przy Töpfergasse 1 (ul. Garncarska). Od 1549 z samodzielnym zarządem 3 prowizorów, podlegającym im zarządcą, zwierzchnikiem zarządczyni sprawującej nadzór nad mamkami. Mamka opiekowała się 2 dzieci. Od 1599 opiekę med. nad dziećmi sprawował cyrulik, od XVII w. także lekarz i chirurg. Zatrudniano nauczyciela (nauka czytania, pisania, liczenia oraz katechiz mu) oraz kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Pełnoletni wychowankowie pozostawali pod jego kuratelą; starano się zapewnić im miejsca pracy w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). W 1541 przebywało w nim 40 dzieci, 1599 istniały izby dla 36, 33 i 22 dzieci, osobna dla 11 niemowląt z mamkami, 1720–29 przebywało 309 dzieci (śmiertelność 62,1%), w tym 103 dzieci ślubnych, 206 nieślubnych, 37 podrzutków. W 1552 przywilej króla pol. Zygmunta II Augusta zrównał w prawach dzieci z domu dziecka z dziećmi poczętymi legalnie (przywileje odnawiali królowie: Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, August II i August III). W 1547 budynek spłonął. Odbudowany dzięki fundacji Hansa Connerta w 1548–49, odnowiony 1709–13. W pocz. XIX w. przemianowany na Dom Dziecka i Sierot (Kinder- und Waisenhaus). Od lat 20. XIX w. przeznaczony dla dzieci powyżej 6 roku życia (zgodnie z zasadą, że dzieci do 6 lat powinny być oddawane do rodzin zastępczych, które pozostawały pod opieką d.), dzieci młodsze przyjmowano wyjątkowo i tylko za wkupne, wynoszące np. w 1903 za dziecko w pierwszym roku życia – 450 marek, w piątym – 1500 marek. W 1824 przebywało w nim 163 dzieci, 1828 – 108, 1880 – 147, 1903 – 147. Rozbudowany na pocz. lat 30. XIX w., w 1835 posiadał 8 sal dla dzieci, 2 sale dla chorych (na 12 i 16 łóżek), izbę do nauki szycia, 2 sale lekcyjne, z czego jedna służyła za jadalnię. W czerwcu 1867 posesję zakupiło miasto (q Miejski Zakład Opieki Społecznej), 70 dzieci przeniesiono do nowego domu, otwartego 16 III 1868 w dawnej posiadłości q Schopenhauerów przy Pelonker Straße 123 (ul. Polanki; q Dwór III, q dwory oliwskie); w zakupionych sąsiednich budynkach urządzono warsztaty rzem. dla wychowanków. W 1897 przebywało w nim 147 dzieci (81 chłopców i 66 dziewcząt), 1924 – 136 (72 chłopców i 64 dziewczęta). Przy zakładzie działała szkoła o charakterze podstawowym. Obecnie funkcjonuje tu Schronisko dla Nieletnich, a w okolicy stawów należących uprzednio do d. – Schronisko dla Ptaków Chronionych. Budynek przy szpitalu św. Elżbiety rozebrano w 1916; jego zabytkowy portal z 1549 zachowano w nowym gmachu, niepełniącym już funkcji sierocińca.
ASZ
