CYSTERSI, Kongregacja Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata, zakon mniszy, zał. pod koniec XI w. we Francji (Citeaux), realizujący ideał życia eremickiego wg reguły św. Benedykta z Nursji w jej pierwotnym brzmieniu. W odróżnieniu od benedyktynów właściwych noszący biały (lub szary) habit z czarnym szkaplerzem, propagują większą ascezę i prostotę życia wspólnego, ostatecznie jednak – w średniowieczu i epoce nowożytnej – nie odżegnywali się od wspólnotowej własności feudalnej. W charyzmacie c. obok modlitwy i kontemplacji mieściła się z czasem także praca duszpasterska (kaznodziejstwo, misje) pośród ludności zamieszkującej ich dobra oraz działalność nauk. W strukturze organizacyjnej charakterystyczna była afiliacja do jednostki macierzystej (zależność szczególnie istotna do końca XV w.) oraz duża autonomia wewnętrzna poszczególnych klasztorów. Od lat 40. XII w. w Polsce (Łekno, Jędrzejów). Na Pomorze przybyli z zachodniopomorskiego Kołbacza, 1186 otrzymali z rąk q Sambora i nadanie, na którym rozwinęło się q opactwo c. w Oliwie. Osiedliwszy się w sąsiedztwie Gd., założyli w Oliwie prężny ośrodek rel. z kośc. klasztornym (q kośc. Trójcy Świętej) oraz parafialnym q kośc. św. Jakuba. Po ostatecznej likwidacji konwentu przez państwo prus. (1831) ostatni zakonnik, Ludwik Antoni Lamshefft, zmarł w Pieniężnie 1841, w biedzie i opuszczeniu. W XIX w. kryzys ogarnął cały zakon cystersów (na ziemiach pol. przetrwały tylko 2 opactwa). Powolne odrodzenie w okresie międzywojennym. Do Gd. c. (2 zakonników ze Szczyrzyca k. Limanowej) powrócili w kwietniu 1945, obejmując w Oliwie poewang. kośc. Pojednania, ob. q kośc. Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, i tworząc dom zakonny (tzw. przeorat zwykły, pierwszy przeor – Eugeniusz Komasa) w budynku dawnej ewang. gminy przy ul. Polanki 131, podporządkowany macierzystemu opactwu w Szczyrzycu. Formalne przejęcie kośc. i plebanii na własność nastąpiło 1971. W 1988 utworzono parafię pod ww. wezwaniem, której prowadzenie jest gł. zadaniem ob. czteroosobowego konwentu. Zajmują się ponadto katechizacją w szkołach oraz opieką duchową w Schronisku dla Nieletnich przy ul. Polanki 122.
SK
