Przymorze, widok od strony północnej
PRZYMORZE (1279 Primore, 1283 Prsimore), ob. 2 jednostki pomocnicze Gd. (q administracyj- ny podział) w randze dzielnic. Pierwotnie wieś zał. w poł. XIII w. przez q opactwo cystersów z Oliwy. Szybko zanikła, zapewne w sąsiedztwie późn. posiadłości q Konradshammer, której nazwę po 1945 próbowano spolonizować na „Kowacze” i rozciągnąć na część tzw. Dolnej Oliwy, na planowane os. mieszkaniowe między q Potokiem Oliwskim a q Zaspą. Na terenie tym w XVII w. znajdowała się część tzw. Burau, czyli wrzosowisk między q Jelitkowem, q Brzeźnem a q Oliwą, oraz bór sosnowy, którego resztki (ok. 200 ha) wycięto w 1865, a także zniszczone 1945 q Biały Dwór, q Czerwony Dwór i q Czarny Dwór. Ostatecznie jednak powrócono do nazwy śrdw. wsi Przymorze. Obecna ul. Piastowska zw. była wcześniej Kaisersteg (Cesarską Ścieżką); ob. ul. Bora Komorowskiego (do 1945 Sasper Weg i Colbatzer Straße, od 1945 ul. Zwycięzców, nast. Czerwonego Sztandaru) była polną drogą prowadzącą do Czerwonego i Białego Dworu; ob. ul. Bolesława Krzywoustego powstała z przestrzennego układu panoramicznego zw. Fürstliche Aussicht (Książęcy Widok) z uwagi na wycięty w poł. XVIII w. wzdłuż niej las, dający widok na morze z q Parku Oliwskiego. Odcinek do ob. ul. Chłopskiej (do 1945 Konradshammer- straße) istniał od 1901, zabudowa pojawiła się w okresie II WMG. W 1904 istniały już drogi polne (jeszcze bez zabudowy): ul. Wiatraczna (do 1945 Mühlenhof, Mühlenweg, ob. ul. skreślona z wykazu), wzdłuż torów, między ul. Kołobrzeską (do 1945 Lübeckstraße) a ul. Śląską (Konradstraße, do 1945 Emdenstraße, od 1945 ul. Lubelska), ob. praktycznie nieistniejąca, ul. Lęborska (do 1945 Bremmer Straße) i ul. Mściwoja II (do 1945 Günthershofer-Promenade – Wojnowska Promenada; q Wojnowo). W 1907 przy początkowym odcinku ob. ul. Śląskiej wybudowano q gazownię, utworzono placyk przy dworcu kolejowym (ob. ul. Droszyńskiego, do 1945 Zimmerstraße) i pętlę autobusową, (ob. w granicach Oliwy), w rejonie ob. ul. Bora- -Komorowskiego, ul. Beniowskiego i ul. Krzywoustego postawiono niewielkie robotnicze os. Lauentaliem (Letniewo). Około 1920 powstała wytwórnia farb i lakierów Daol (po 1945 Polifarb) i fabryka czekolady Olka, przejęta po bankructwie w 1925 przez firmę Anglas. W 1928 rzadka zabudowa dochodziła do ob. ul. Poznańskiej (do 1945 Lützowstraße); pojawiły się domy wzdłuż ob. ul. Beniowskiego (do 1945 Blücherstraße, 1945 ul. Jarosława Dąbrowskiego), Słowiańskiej (do 1945 Humboldtstraße), Czerwonego Dworu (do 1945 Rothöferweg) i przecznic między ul. Śląską a ul. Lęborską. W latach 30. XX w. istniała ul. Kołobrzeska (do 1945 Lübeck- erstraße); zabudowa rejonu na płd. od niej (przy torach kolejowych: ob. płd. części ulicami Słupskiej, Lęborskiej, Arkońskiej, Szczecińskiej) wkroczyła na teren q Młyńca. W 1951 ukończono budowę os. dla pracowników PLO między ul. Beniowskiego i ob. Bora-Komorowskiego, składającego się z 38 domków wolno stojących i bliźniaczych. W 1957 oddano do użytku budynek SP nr 46 przy ul. Arkońskiej 17. W 1959 założono SM Przymorze, przeznaczając na jej potrzeby ok. 200 ha między ul. Piastowską a Kołobrzeską. Ob. nazwą Przymorze obejmuje się 2 dzielnice Gd.: Przymorze Małe (część zach. z Wojnowem), o pow. 2,26 km² i 16 650 mieszkańcach (2004), i Wielkie (cz. wsch.), o pow. 3,32 km² i 33 064 mieszkańcach (2004), z granicą wzdłuż ul. Chłopskiej i al. Rzeczypospolitej. Przymorze Małe(ob. dzielnica Gd. między Potokiem Oliwskim na płn., ulicami Chłopską i Rzeczypospolitej od wsch., ul. Hynka od płd. i torami PKP od zach.) zabudowano w pierwszej kolejności. Pierwotna zabudowa nastąpiła w kwartale ulic: Piastowska–Śląska–Chłopska–Beniowskiego. Budowę rozpoczęto wg projektu Wiesława Andersa, q Jerzego Kołodziejskiego i Czesława Swędrzyńskiego od os. między ul. Śląską (kamień węgielny pod pierwszy budynek nr 68 wmurowano 10 VI 1959, pierwsi lokatorzy wprowadzili się 1960) po ul. Piastowską, zasadniczo zakończoną 1963 (49 budynków, 1720 mieszkań). Przymorze Małe charakteryzuje się przewagą niskiej i średniej zabudowy, z wyjątkiem kilku jedenastokondygnacyjnych punktowców po stronie zach. i płn., terenami przem. o niskiej intensywności, do 2012 siedzibą q Międzynarodowych Targów Gd. W 1951 oddano do użytku przystanek SKM Polanki (od 1965 Przymorze, od 2004 Przymorze-Uniwersytet). W latach 50. przy ul. Krzywoustego 19 powstała podstawowa szkoła ćwiczeń dla Liceum Pedagogicznego (nast. Studium Nauczycielskiego), 1972–2008 także siedziba Inst. Pedagogiki i Psychologii q UG (wyburzone, ob. os. mieszkaniowe Oliwa Park). W 1965 oddano do użytku budynek SP nr 71 przy ul. Zgody 6, 1972 SP Specjalną nr 4 przy ul. Piastowskiej 35/37. W 1972–76 wzniesiono nowoczesny, dwukondygnacyjny, q kośc. NMP Królowej Różańca św. W 1975 przy ul. Śląskiej 36 otwarto dom handl. „Hermes”. W rejonie ul. Kołobrzeskiej powstały obiekty handl.: hipermarket Real (budowany 2002–03, przy protestach okolicznych mieszkańców, o pow. sprzedaży ok. 11 tys. m², z parkingiem podziemnym; zrealizowano tylko i etap projektu, bez planowanego parkingu naziemnego, domu towa- rowego i galerii gastronomicznych na zapleczu), hipermarket budowlany Praktiker, centrum handl. Alfa Centrum (budowany 2002, proj. Arco. Pracownia Projektowa, arch. Małgorzata Ulasińska; pow. użytkowa 51 317 m², z multikinem o 8 salach, dwukondygnacyjnym parkingu podziemnym). W 2007 oddano do użytku zamknięte os. Arkońska (róg ulic Śląskiej i Szczecińskiej, wg projektu Marcina Kaniewskiego i zespołu Proconcept), w 2007–10 Arkońska Business Park (ul. Arkońska nr 6, wg projektu „APA” Wojciechowski sp. z o.o; 5 budynków o funkcji biurowo-usługowej), od 2010 os. Oliwa Park (róg ul. Poznańskiej i Bolesława Krzywoustego, 8 budynków), od 2007 os. Nowa Oliva (róg ul. Beniowskiego i Bora-Komorowskiego, w miejscu b. fabryki farb i lakierów Polifarb, 11 budynków). Przymorze Wielkie (ob. jedna z 30 jednostek pomocniczych Gd.; q administracyjny podział, dzielnica) charakteryzuje wysoka zabudowa, zwł. tzw. q falowcami, uzupełniona zabudową niższą, pięciokondygnacyjną, wg projektu Janusza Morka. Budowę rozpoczęto od os. nr 2 (między ul. Piastowską a Lumumby, ob. ul. Jagiellońska) i nr 3 (między ul. Lumumby a Obrońców Wybrzeża) 1963–68 (3 falowce, 25 budynków typu „Morek”, łącznie 7640 mieszkań). Osiedle nr 4 (między ul. Obrońców Wybrzeża a Kołobrzeską) zrealizowano 1970–73 (falowiec przy ul. Obrońców Wybrzeża – 1790 lokali, 13 budynków niskich – 340 lokali, 1980 2 budynki rotacyjne –180 lokali, łącznie 4310 lokali). Osiedle nr 1 (od Kołobrzeskiej do granicy z Zaspą-Rozstajami i Jelitkowskim Dworem) zrealizowano 1972–73 (7 budynków niskich – 1260 lokali, 3 falowce – 1520 lokali), 1981 zbudowano 2 budynki rotacyjne (282 lokali). 5 VIII 1990 ustanowiono parafię św. Józefa (ul. Jagiellońska 9), 17 VI 1997 poświęcono q kośc. św. Brata Alberta (ul. Olsztyńska 2). Walorem Wielkiego Przymorza jest sąsiedztwo plaż i q Parku im. Ronalda Reagana. W sumie SM Przymorze 1960– 81 wybudowała 15 252 mieszkania; w ponad 100 blokach i punktowcach zamieszkało 49 714 osób (Przymorze Małe 16 650, Przymorze Wielkie 33 064). Od 1959 działała SP nr 25, od 1967 w nowym budynku przy ob. ul. Jagiellońskiej 11 (od 1983 X LO). W 1968 oddano do użytku budynki Zasadniczej Szkoły Budowlanej przy ul. Lumumby i SP nr 76 przy ul. Lumumby 14 (1970 otrzymała basen), 1972 otwarto SP nr 44 (przeniesioną ze q Strzyży) przy ob. ul. Jagiellońskiej 24, 1973 budynki szkół podstawowych: nr 78 (ul. Kołobrzeska 75), nr 79 (ul. Kołobrzeska 49) i nr 80 (ul. Opolska 9); działają także szkoły zawodowe (ZSZ nr 9 im. prof. Romualda Adama Cebertowicza, ul. Dąbrowszczaków 35). W 2003 –06 powstało os. Jelitkowski Dwór. W 2004–06 u zbiegu ulic Obrońców Wybrzeża 23 i Dąb- rowszczaków wybudowano zespół 3 wieżow- ców mieszkalno-usługowych Horyzont (arch. Marian Synakiewicz, 387 mieszkań) oraz w 2007–09 handlową Galerię Przymorze koncernu Leclerc (na zakupionej w 1998 11-hektarowej działce), wg projektu arch. Anny Sołtysiak; pow. użytkowa 62 018 m², 100 butików i hipermarket, parking podziemny na 800 stanowisk, naziemny na 400). Przy ul. Dąbrowszczaków powstało os. Marina Primore (4 budynki: Koga, 2007; Karawela, 2008; Fregata, 2009 i Big Boy Building, 2009) o zróżnicowanej zabudowie (od 4 do 18 pięter). W 2010 oddano do użytku zamknięte os. Trzy Żagle przy ul. Olsztyńskiej (3 budynki mieszkalne z częścią usługowo- -handlową). Zob. też q Hala Sportowa (Miejska Hala Sportowa).
z Przymorze Małe z Wojnowem. Ulice
z Przymorze Wielkie. Ulice
