NOWE SZKOTY (Neuschottland, Neu Schott- land), rejon ul. Wyspiańskiego i Leczkowa w dzielnicy Dolny q Wrzeszcz, pierwotnie osada leżąca między q Kuźniczkami i q Młyniskami.Powstały w 2. poł. XVI w. (przed 1601) wokół młyna (tzw. opackiego, też: Loytzów) zasilanego prądami potoku q Strzyża; młyn istniał nad stawem powstałym w miejscu, w którym do Strzyży uchodził q Potok Królewski (staw zasypano w okresie międzywojennym). Nazwa pochodzi od osadników szkockich, w odróżnieniu od starszego osiedla q Stare Szkoty. Osada podzielona była na 2 części: Nowe Szkotyoliwskie (lewobrzeżne, należące do dóbr q opactwa cysterskiego z Oliwy) oraz Nowe Szkoty gd. (prawobrzeżne, pierwotnie należące do wsi q Suchanino, będącej własnością Gd.). W XVII w. w posiadaniu rodziny Kostków, w XVIII w. – włas- ność rodziny Wejherów, odkupione 1776 przez króla prus. Fryderyka II i włączone 1777 adm. do gminy wrzeszczańskiej. Stał tam dwór otoczony parkiem. W 1772 liczyły 280 mieszkańców. W XVIII w. na płn. skraju powstało ważne skrzyżowanie dróg łączących q Oliwę, wieś q Strzyżę, Kuźniczki i q Zaspę z q Brunowem, Wrzesz- czem i Gd. (ob. plac Komorowskiego). W połowie XVIII w. utworzono opływ potoku Strzyża na płn. od osady, ob. na tym odcinku jest to jego właściwy nurt. W 1733 miejsce obozowania wojsk saskich (q oblężenie Gd. 1734). Na pocz. XIX w. liczyły ok. 300 mieszkańców. Domnie- mane miejsce noclegu Napoleona Bonaparte w 1807 (legenda nieprawdziwa), miejsce stacjonowania wojsk oblegających Gd. 1813, a także wzniesienia polowych umocnień fortyfikacyjnych. W 1814 większość osady znalazła się w granicach adm. Gd. (jako część dzielnicy Wrzeszcz), 1877 włączono do Gd. pozostały fragment.W 1905–07 przy An der Abtsmühle (ul. Leczkowa) wzniesiono szkołę (Neuschott- land-Schule); w latach 20. XX w. na wsch. skraju dawnej osadywytyczono aleję, mającą docelowo połączyć ob. q al. Grunwaldzką z q Brzeźnem (q al. Hallera), co w rezultacie doprowadziło do degradacji dawnej drogi nowoszkockiej. Teren intensywnie zabudowany do poł. XX w., w związku z ekspansją Wrzeszcza w kierunku wsch. Na pocz. XX w. nazwy Nowe Szkoty zaczęto używać w odniesieniu do większego obszaru, wykraczającego poza historyczne granice osady (m.in. efekt działalności Wohnungsgenossenschaft Neuschottland – Towarzystwa Mieszkaniowego Nowe Szkoty i przystanku kolejowego). Nazwa utrzymana po II w świat. (oficjalnie od 1949, przymiotnik: nowoszkocki). Projektujący powstałe w 2. poł. XX w. budynki zignorowali skalę i zabytkowy charakter dawnej osady: w latach 50. XX w. przy ul. Leczkowa 1A powstał budynek użyteczności publicznej (początkowo Państwowe Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych, nast. Międzyszkolna Bursa nr 1, Centrum Pomocy Dziecku i Rodzinie, ob. Pogotowie Opiekuńcze i MOPS) oraz domy studenckie q PG, po 1980 – wieżowiec Internatu Szkół przy Stoczni Gd. (ob. budynek mieszkalny). Po dawnej osadzie pozostały zrekonstruowane w ostatnich 2 dekadach budynki (dwór i karczma, odpowiednio: ul. Leczkowa 21 i 1) oraz układ ul. Wyspiańskiego i Leczkowa. Nazwa przetrwała w mianie nieczynnego ob. przystanku SKM na linii łączącej Gd. z Nowym Portem. W 2001 utworzono Park nad Strzyżą, lokalizacją nawiązujący do dawnego parku dworskiego.
JDan, JWas
