ŚWIĘTOPEŁK
| < Poprzednie | Następne > |
ŚWIĘTOPEŁK (zm. 11 I 1266 Gdańsk, pochowany w klasztorze w Oliwie), namiestnik i książę wschodniopomorski z q dynastii Sobiesławiców. Najstarszy syn q Mściwoja I, po jego śmierci wyniesiony przez księcia krak. Leszka Białego do godności namiestnika Gd. Pod koniec życia ojca lub na pocz. własnych rządów, z pomocą rycerstwa ziemi słupskiej, odzyskał ją dla Pomorza Gd. z rąk Duńczyków. Początkowo współdziałał z Leszkiem Białym, biorąc udział w wyprawie na Prusów 1223. Od t.r. popierał militarnie księcia wielkopolskiego Władysława Odonica w walce ze stryjem, Władysławem Laskonogim, przeciwnikiem księcia krak. Ok. 1226 spowodował lokację na prawie lubeckim miasta Gd. (q Stare Miasto) i sprowadził do Gd. dominikanów. Po zawarciu 1225 sojuszu Leszka Białego z Laskonogim (za cenę następstwa księcia krak. w Wielkopolsce) nie zdecydował się na odstąpienie Odonica (z którym się spowinowacił), co jesienią 1226 ściągnęło na Pomorze Wsch. inspirowany przez Władysława Laskonogiego i Konrada Mazowieckiego (młodszego brata Leszka) najazd Prusów: zniszczyli klasztory w Oliwie i Żukowie, wymordowali duchownych, w Gd. spalili q kościół św. Mikołaja. Świętopełk wypowiedział posłuszeństwo Leszkowi Białemu. W styczniu 1227 przybrał tytuł książęcy, zajął Nakło, gród ryglujący jedną z najważniejszych dróg na Pomorza Wsch. W trakcie mającego wyjaśnić kontrowersje zjazdu w Gąsawie w listopadzie 1227 (z udziałem książąt pol. i całego episkopatu pol.) zaatakował obradujących; podczas ucieczki został zamordowany Leszek Biały. Kościół pol. nie potępił Świętopełka, śmierć księcia krak. potraktował jako karę za sprowadzenie pogan na chrześcijański kraj, więcej – 1231 uzyskał opiekę papieża.
Wykorzystując walki o tron krak., Ś. umocnił się na Pomorzu Wsch., stworzył hierarchię urzędniczą (np. kasztelanowie) i dworską (wojewoda, podkomorzy, cześnik, skarbnik itd.). Rozwijał misję dominikanów gd. i cystersów oliwskich w Prusach, próbował osadzić na Pomorzu Wsch. do walk z Prusami rycerski zakon kalatrawensów z Hiszpanii. Początkowo popierał zakon krzyż., 1234 z bratem Samborem II dowodził zwycięską (po bitwie nad rzeką Dzierzgoń), wspólną krzyż.-pol. wyprawą na Prusy (w rewanżu Prusacy złupili okolice Gd., niszcząc klasztor w Oliwie).W1233 zmuszony był wydzielić młodszym braciom dzielnice, przekazując Samborowi II ziemię tczewską, a Raciborowi – ziemię białogardzką (Białogard n. Łebą). Około 1236 opanował ziemię sławieńską. Okres powodzenia zakończyły: 1236 bunt Sambora II, który uważał się za pokrzywdzonego przy podziale ojcowizny; pretensje bp. włocławskiego o pobór dziesięcin z Pom. Gd.; dążenie Krzyżaków do dominacji nad dolną Wisłą. Świętopełk odpowiedział uwięzieniem brata (skazany na wygnanie uszedł do Krzyżaków) i zniszczeniem 1238 kujawskich dóbr bp. włocławskiego (za co bp obłożył go klątwą). Na krótko opanował Bydgoszcz (odbitą przez księcia kujawskiego Kazimierza). W 1242–53 stawiał czoło Krzyżakom, młodszym braciom (także Raciborowi), Konradowi Mazowieckiemu, jego synom i książętom wielkopolskim. Wroga mu koalicja planowała rozbiór Pomorza Wsch. Krzyżacy atakowali okolice Gd. (niszcząc Oliwę 1246, 1247 i 1252),w walkach poległ jego syn Jan, a drugiego, q Mściwoja II, oddać musiał 1243 (podczas zerwanych następnie rokowań) Krzyżakom jako zakładnika. W 1251–52 podjął (nieudaną) próbę oderwania Pomorza Wsch. od diecezji włocławskiej i założenia w Gd. biskupstwa. W wyniku walk utracił na rzecz księcia kujawskiego Kazimierza Wyszogród, na rzecz Krzyżaków – ziemie na wsch. od Wisły, książętom wielkopolskim oddał Nakło, przywrócił dzielnice młodszym braciom (Raciborowi tylko nominalnie, trzymał go na swoim dworze i bezpośrednio zarządzał jego księstwem). W traktacie pokojowym 1253 uznał, że gdyby go złamał, Krzyżacy otrzymają prawa do Gd. W 1253–56 prowadził wojnę z książętami wielkopolskimi o Nakło (zrezygnował za odszkodowaniem). W 1258, w czasie najazdu księcia zachodniopomorskiego Warcisława III Dymińskiego, rozgromił go w bitwie pod Słupskiem. Podczas ostatnich 10 lat panowania szukał sojuszników przeciwko Krzyżakom, doprowadził m.in. do sojuszu z niedawnym przeciwnikiem, księciem kujawskim Kazimierzem (ojcem Władysława Łokietka). Dobry wódz i dyplomata doczekał się w czasach nowożytnych wśród Pomorzan miana Wielki. Był pierwszym księciem, który musiał zbrojnie przeciwstawić się ekspansji krzyż. i mimo przeciwności obronił niezależność Pomorza Wsch. Patron jednej z ulic Gd.
