KOŚCIÓŁ TRÓJCY ŚWIĘTEJ

< Poprzednie

Następne >

Kościół Trójcy Świętej (archikatedra oliwska) i seminarium duchowne, widok od strony południowej

Zespół cysterski, około 1910

Widok klasztoru w Oliwie, Matthaeus Deisch, 1761–1765

KOŚCIÓŁ (archikatedra) TRÓJCY ŚWIĘTEJ, Oliwa, ul. Nowickiego 5 (do 1945 Klosterstraße, po 1945 Cystersów 15). Pierwotnie kościół klasztoru q cystersów, wzniesiony pod koniec XII wieku, prawdopodobnie z cegły, na kamiennym fundamencie, jednonawowy, zamknięty absydą, z wieżyczką schodową. Wątki ceglane pierwotnego założenia zachowane są częściowo w murach obecnego prezbiterium. Rozbudowywany według zmieniających się koncepcji – przerywanych w 1. połowie XIII wieku najazdami Prusów i Krzyżaków – do rozmiarów romańskiej bazyliki z trójnawowym, sześcioprzęsłowym korpusem zachodnim, prezbiterium zapewne z bocznymi kaplicami i transeptem. Wśród zachowanych romańskich elementów w południowym szczycie transeptu wątek skośnie ułożonych cegieł (opus spicatum). Po pożarze w roku 1350 odbudowany w stylu gotyckim. Budynek podwyższono, przedłużone prezbiterium zamknięto poligonalnie i otoczono ambitem, do którego dobudowano kaplicę boczną na rzucie sześciokąta (kaplica Opacka). Przedłużono nawę główną i poszerzoną nawę północną. Zachowała się gotycka inskrypcja na filarze informująca o konsekracji ołtarzy (1386). Bryła budynku dotrwała do obecnych czasów. W 1577 roku zniszczony przez gdańskich żołnierzy podczas q wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym. 7 X 1587 w częściowo odbudowanym kościele król polski Zygmunt III Waza zaprzysiągł pacta conventa. Kościół konsekrowano 14 VIII 1594, w 1608 otoczono murem obronnym. W 1612 roku dobudowano do nawy północnej kaplicę boczną (kaplica Chrzcielna), ze sklepieniem kolebkowym. W 1771 powstał rokokowy wystrój fasady zachodniej, wieże nakryto spiczastymi hełmami. Po kasacie w roku 1831 opactwa cystersów przeznaczony na kościół parafialny. Podczas renowacji w latach 1909–1910 przebito nowe, północne wejście z pseudobarokową kruchtą. 30 XII 1925 podniesiony do rangi katedry. Zdewastowany w 1945, następnie restaurowany. W roku 1976 otrzymał tytuł bazyliki mniejszej, od 1992 archikatedra. W okresie 2009–2011 poddany gruntownej renowacji. Obecnie trzynawowa bazylika z transeptem i ambitem wokół prezbiterium. W fasadzie zachodniej dwie ośmioboczne wieże flankujące główne wejście (portal 1688), w 1971 nakryte hełmami (wysokość 18 m) zrekonstruowanymi w miejsce zniszczonych w 1945. Długość zewnętrzna 107 m, szerokość transeptu 28 m, naw – 19 m. Mury opięte przyporami. Na skrzyżowaniu naw sygnaturka z hełmem. Na ramionach transeptu dwie małe wieżyczki. Nawa główna o szerokości 8,5 m i wysokości do 17,7 m, nakryta sklepieniem gwiaździsto-sieciowym z wpisaną ośmioramienną gwiazdą. Na wspornikach herby fundatorów odbudowy z końca XVI wieku. Nawa główna otwiera się do naw bocznych i transeptu arkadami. Nawa północna nakryta sklepieniem gwiaździstym czteroramiennym. Nawy główna i północna mają po 10 przęseł. Węższa i krótsza o 4 przęsła nawa południowa przylega do krużganku klasztoru, nakrywa ją sklepienie krzyżowo-żebrowe. W transepcie występuje sklepienie gwiaździste z wplecionymi żebrami. Sześcioprzęsłowe prezbiterium nakrywa sklepienie gwiaździsto-sieciowe z żebrem przewodnim. W ambicie występuje sklepienie trójpodporowe. Kościół, z wyjątkiem nawy południowej, rozświetlają ostrołukowe okna. Wyposażenie główne od końca XVI wieku do XVIII wieku. Do najstarszych należy ufundowany przez Rafała Kosa w roku 1606 trzykondygnacyjny ołtarz św. Trójcy z drewna dębowego – dawny ołtarz główny, obecnie w północnej części transeptu. W południowym skrzydle transeptu marmurowy sarkofag książąt pomorskich ufundowany w 1616 przez opata q Dawida Konarskiego. Na ścianach prezbiterium tablica z portretami fundatorów i benefaktorów klasztoru. Ozdobione inskrypcjami i herbami Tabulatum powstało w warsztacie q Hermana Hana w latach 1613–1620. Tablice przykrywają fresk z końca XVI wieku – starsze opracowanie portretów, odkryte w 1956. Przestrzeń przyścienną wschodniej części prezbiterium wypełnia nastawa ołtarza głównego (1688) fundacji opata q Michała Antoniego Hackiego. W dolnej części obraz q Andreasa Stecha pośrodku kolumnady. W górnej kondygnacji plastyczna kompozycja przedstawiająca niebo. W zachodniej części nawy północnej nagrobek rodziny Kosów wykonany na początku XVII wieku w warsztacie q Wilhelma i Abrahama van den Blocków. Do kasaty klasztoru znajdował się w nawie głównej. W nawie północnej, transepcie i ambicie 19 marmurowych ołtarzy z XVII wieku, głównie fundacji opatów q Aleksandra Kęsowskiego i Michała Antoniego Hackiego. Przy ołtarzach stalle z początku XVII wieku. Na ścianach nawy głównej obrazy z XVII wieku, część z nich autorstwa Andreasa Stecha. W XVIII wieku z inicjatywy opata q Jacka Rybińskiego powstał rokokowy wystrój kaplic Chrzcielnej i Opackiej (1745), dzieło Ignacego Müllera z Sopotu, bogato zdobiona ambona, prospekty organowe w transepcie (1758–1762) i nawie głównej (1763–1788), w roku 1771 wystrój fasady zachodniej. Miejsce pochówku książąt pomorskich, mnichów, opatów i przedstawicieli szlachty pomorskiej, od 1971 roku biskupów gdańskich (krypta biskupów pod kaplicą Opacką). Pod prezbiterium znajduje się krypta (4,5 × 12 m), a w posadzce kościoła płyty nagrobne, w okresie 1970–1971 część z nich umieszczono na ścianie nawy południowej. Tablicowe epitafia Reinholda Heidensteina i opatów: Ditharda, q Kaspra Geschkaua (koniec XVI wieku), Dawida Konarskiego (początek XVII wieku). Pomnikowe epitafium szambelana Georga Konstantina Hülsena (1760, dzieło Johanna Heinricha Meissnera). AK

Tabela: Proboszczowie kościoła Trójcy Świętej